Ustawaz dnia 6 maja 1945 r.o majątkach opuszczonych i porzuconych

Spis treści

   Dział I   

Przepisy ogólne

Art. 1.

§ 1.

Wszelki majątek ruchomy lub nieruchomy, który w związku z wojną rozpoczętą 1 września 1939 r. nie znajduje się w posiadaniu właściciela, jego prawnych następców lub osób prawa ich reprezentujących jest majątkiem opuszczonym w rozumieniu niniejszej ustawy.

§ 2.

Uważa się również za opuszczony majątek ruchomy lub nieruchomy, będący w posiadaniu osób trzecich na podstawie umowy zawartej z właścicielem, jego prawnymi następcami, osobami prawa ich reprezentującymi lub działającymi w interesie tych osób, o ile umowa ta miała na celu uchronienie tego majątku od utraty w związku z wojną lub okupacją.

§ 3.

Przepis § 2 ma zastosowanie także do wszystkich wypadków, gdy posiadacz majątku wywodzi swe prawa od osób, które w kolejnym następstwie opierają swe prawa na pierwotnej umowie, określonej w § 2 niniejszego artykułu.

Art. 2.

§ 1.

Wszelki majątek ruchomy lub nieruchomy, który był własnością lub w posiadaniu państwa niemieckiego, a w chwili wejścia w życie niniejszego dekretu nie został jeszcze objęty przez organa państwowe lub samorządowe, majątek obywateli niemieckich lub osób, które zbiegły od nieprzyjaciela, jest majątkiem porzuconym w rozumieniu niniejszej ustawy.

§ 2.

Majątek wymieniony w § 1 uważa się za porzucony również w tym wypadku, gdy znajduje się w posiadaniu lub zarządzie osób trzecich.

§ 3.

Nie jest uważany za porzucony majątek, który został zajęty lub skonfiskowany przez byłe władze okupacyjne, majątek taki uważa się za opuszczony.

Art. 3.

§ 1.

Nieważne są wszelkie umowy w przedmiocie majątku opuszczonego zawarte z byłymi władzami okupacyjnymi lub instytucjami i osobami działającymi z ramienia tych władz, jak również umowy, określone w art. 1 § 2 i 3.

§ 2.

Nieważne są wszelkie akty, zdziałane w odniesieniu do majątku porzuconego celem uchronienia go od objęcia przez zarząd państwowy.

Art. 4.

§ 1.

Nabywca majątku opuszczonego lub porzuconego, do którego odnosi się przepis art. 3 § 1 lub § 2, jest posiadaczem złej wiary i nie ma prawa żądania zwrotu dokonanych przez siebie nakładów, choćby przez to wartość substancji majątkowej wzrosła. Jest posiadaczem złej wiary i wówczas, gdy tytuł swój wywodzi od osoby wpisanej do ksiąg hipotecznych (gruntowych), jeżeli osoba ta lub jej poprzednicy zawarli umowy lub akty, których dotyczy art. 3.

§ 2.

Państwo, instytucje publiczne i przedsiębiorstwa użyteczności publicznej mają prawo żądania zwrotu jedynie tych nakładów, których dokonały same z własnych funduszów do wysokości wzrostu wartości majątku.

§ 3.

Od nabywcy złej wiary (§ 1) można poszukiwać zwrotu dochodów faktycznie przez niego osiągniętych za cały czas posiadania majątku.

   Dział II   

Tymczasowy zarząd państwowy majątków opuszczonych i porzuconych

Art. 5.

Dla sprawowania zarządu majątków opuszczonych i porzuconych tworzy się przy Ministerstwie Skarbu Główny Urząd Tymczasowego Zarządu Państwowego, którego budżet objęty jest budżetem Ministerstwa Skarbu.
Tymczasowy Zarząd Państwowy ma osobowość prawną.

Art. 6.

§ 1.

Główny Urząd Tymczasowego Zarządu Państwowego podlega Ministrowi Skarbu.

§ 2.

Na czele Głównego Urzędu Tymczasowego Zarządu Państwowego stoi dyrektor, którego mianuje i zwalnia Minister Skarbu. Do zakresu działania dyrektora Głównego Urzędu Tymczasowego należy ogólne kierownictwo sprawami tego urzędu.

§ 3.

Zastępcę dyrektora Głównego Urzędu Tymczasowego Zarządu Państwowego mianuje i zwalnia na wniosek dyrektora Minister Skarbu, pozostałych urzędników mianuje i zwalnia dyrektor.

Art. 7.

Główny Urząd Tymczasowego Zarządu Państwowego wykonuje swe funkcje przez wojewódzkie oddziały Tymczasowego Zarządu Państwowego, wydzielone z administracji ogólnej, które mianują dla poszczególnych majątków opuszczonych lub porzuconych, względnie dla kilku majątków łącznie swych zarządców.

Art. 8.

Wewnętrzną organizację Głównego Urzędu Tymczasowego Zarządu Państwowego określi Minister Skarbu, który również wyda na wniosek dyrektora Głównego Urzędu Tymczasowego Zarządu Państwowego szczegółowe przepisy oraz instrukcje, ustalające zakres uprawnień i tryb postępowania wojewódzkich oddziałów Tymczasowego Zarządu Państwowego i zarządców.

Art. 9.

Główny Urząd Tymczasowego Zarządu Państwowego uzgadnia swą działalność z poszczególnymi ministerstwami w sprawach należących do zakresu działania tych ministerstw.

Art. 10.

Każda władza państwowa, samorządowa lub osoba prywatna, powziąwszy wiadomość o majątku, który jest opuszczony lub porzucony, winna o tym niezwłocznie zawiadomić oddział wojewódzki Tymczasowego Zarządu Państwowego.

Art. 11.

§ 1.

Każdy, kto sprawował z ramienia byłych władz okupacyjnych zarząd przymusowy, komisaryczny lub powierniczy, jak również każdy, kto jest w posiadaniu lub sprawuje faktyczny zarząd majątków opuszczonych lub porzuconych w rozumieniu niniejszej ustawy, winien niezwłocznie zgłosić te majątki łącznie z wszelkimi rachunkami i dowodami oraz gotowizną, znajdującą się w jego rękach, wojewódzkiemu oddziałowi Tymczasowego Zarządu Państwowego.

§ 2.

Kto postępuje wbrew przepisowi § 1, ulega karze więzienia do lat 5-ciu i grzywnie do 200.000 zł. Właściwymi do orzekania w tych sprawach są sądy okręgowe miejsca siedziby wojewódzkiego oddziału Tymczasowego Zarządu Państwowego, na którego obszarze znajduje się majątek opuszczony lub porzucony.

Art. 12.

Gdy przed objęciem przez Tymczasowy Zarząd Państwowy zajdzie potrzeba wykonania natychmiastowych zarządzeń w celu ochrony majątków, o których mowa w niniejszej ustawie, najbliższa władza państwowa lub samorządowa przedsiębierze niezbędne środki, zawiadamiając o tym niezwłocznie właściwy wojewódzki oddział Tymczasowego Zarządu Państwowego.

Art. 13.

§ 1.

Osoby prawne prawa publicznego, instytucje społeczne, organizacje kulturalne i oświatowe oraz organizacje pomocy dla grup ludności szczególnie prześladowanych przez okupanta, mogą wystąpić do Głównego Urzędu Tymczasowego Zarządu Państwowego z wnioskiem o oddanie im w zarząd i użytkowanie niektórych majątków opuszczonych lub porzuconych. Przy wydawaniu decyzji w tych sprawach należy mieć na względzie interes publiczny, użyteczność społeczną oraz potrzeby, jak również związek, jaki łączy właścicieli majątku opuszczonego z celami i zadaniami wnioskodawców.

§ 2.

Od decyzji Głównego Urzędu Tymczasowego Zarządu Państwowego służy w terminie 14-to dniowym odwołanie do Ministra Skarbu, którego decyzja jest ostateczna.

§ 3.

Oddanie w zarząd i użytkowanie majątków osobom i instytucjom, wymienionym w § 1, nie narusza praw osób, którym w myśl przepisów niniejszej ustawy może być przywrócone posiadanie tych majątków.

Art. 14.

§ 1.

Na wniosek interesowanych Ministrów Główny Urząd Tymczasowego Zarządu Państwowego przekaże odnośnemu Ministrowi zarząd przedsiębiorstw przemysłowych lub handlowych, objętych wnioskiem.

§ 2.

Przejęcie przez odnośne Ministerstwo pod zarząd przedsiębiorstw wymienionych w § 1, w niczym nie narusza przepisów niniejszej ustawy co do trybu postępowania w sprawach o przywrócenie posiadania ani też praw osób, które mogą żądać przywrócenia im posiadania majątku.

Art. 15.

§ 1.

Zarząd gospodarstw rolnych, stanowiących majątek opuszczony lub porzucony, wojewódzki oddział Tymczasowego Zarządu Państwowego przekaże władzom rolnym.

§ 2.

Minister Rolnictwa i Reform Rolnych w porozumieniu z Ministrem Skarbu ustali tryb zarządu tych gospodarstw a w szczególności warunki, na jakich gospodarstwa te mogą być wydzierżawione.

Art. 16.

Koszty zarządu majątków opuszczonych i porzuconych obciążają te majątki.

Art. 17.

§ 1.

Wszelkie wpływy, osiągane z zarządzanego majątku opuszczonego po potrąceniu wydatków bieżących, organa Tymczasowego Zarządu Państwowego składać będą na specjalny rachunek danego majątku do państwowej instytucji bankowej, wskazanej w instrukcji (art. 8).

§ 2.

Wszelkie wpływy, osiągane z zarządzanego majątku porzuconego po potrąceniu wydatków bieżących, organa Tymczasowego Zarządu Państwowego składać będą na rachunek Głównego Urzędu Tymczasowego Zarządu Państwowego do kasy skarbowej lub państwowej instytucji bankowej wskazanej w instrukcji (art. 8), jako dochód Skarbu Państwa.

Art. 18.

§ 1.

Istniejący dotychczas „Tymczasowy Zarząd Państwowy nad Nieruchomościami” ulega likwidacji i majątki przezeń zarządzane przechodzą pod zarząd utworzonego niniejszą ustawą Głównego Urzędu Tymczasowego Zarządu Państwowego.

§ 2.

Tryb likwidacji i przejęcia agend dotychczasowego „Tymczasowego Zarządu Państwowego nad Nieruchomościami”, ustali w drodze specjalnego zarządzenia Minister Skarbu.

   Dział III   

Przywrócenie posiadania majątków opuszczonych

Art. 19.

Właścicielowi majątku opuszczonego należy na jego wniosek przywrócić posiadanie tego majątku, niezależnie od tego, w czyim posiadaniu majątek ten się znajduje.

Art. 20.

Gdy właściciel jest nieobecny, przywrócenia posiadania mogą żądać jego krewni w linii prostej (zstępni i wstępni, również dzieci nieślubne), bracia i siostry oraz małżonek. Małżonek może żądać wprowadzenia w posiadanie, bez względu na to, czy związek małżeński został zawarty w formie prawem przepisanej.

Art. 21.

Osobom, które byłyby uprawnione do łącznego posiadania, będzie przywrócone łączne posiadanie majątku opuszczonego.

Art. 22.

Osobom, którym zostanie przywrócone posiadanie majątku opuszczonego w trybie niniejszej ustawy, służy tylko zarząd i użytkowanie tego majątku.

Art. 23.

§ 1.

Sąd grodzki miejsca, w którym opuszczony majątek znajduje się, jest właściwy do rozpoznania wniosku o wprowadzenie w posiadanie.

§ 2.

Postępowanie toczy się według przepisów kpc., o ile przepisy niniejszej ustawy nie stanowią inaczej.

Art. 24.

§ 1.

Sąd grodzki po otrzymaniu wniosku o wprowadzenie w posiadanie niezwłocznie podaje o tym do wiadomości przez wywieszenie zawiadomienia w lokalu sądu, wyznaczając równocześnie termin rozprawy ustnej, nie później niż na dwudziesty pierwszy dzień, licząc od daty otrzymania wniosku.

§ 2.

Na rozprawę wezwać należy wnioskodawców, właściwy oddział Tymczasowego Zarządu Państwowego, a gdy chodzi o gospodarstwa rolne - powiatowe władze rolne, zarząd powiatowy związku samopomocy chłopskiej, inne władze lub instytucje, które sprawują zarząd majątku (art. 13 i 14) oraz osoby, które zgłosiły do majątku swoje prawa, lub znajdują się w jego posiadaniu.
Przepis art. 386 § 1 kpc. nie będzie stosowany.

§ 3.

W wypadku, gdy z wnioskiem o przywrócenie posiadania majątku występują osoby, wymienione w art. 20, zarzut, że właściciel lub osoby posiadające równe lub lepsze prawa do tego majątku żyją, może być podniesiony wyłącznie przez właściciela lub osoby roszczące sobie te prawa.

Art. 25.

§ 1.

Nikt nie może być wprowadzony w posiadanie majątku, który ma szczególne znaczenie dla interesów Państwa.

§ 2.

Wniosek o wyłączenie w myśl § 1 majątku spod działania niniejszej ustawy Tymczasowy Zarząd Państwowy, a w stosunku do gospodarstw rolnych wojewódzki urząd ziemski, może zgłosić aż do zamknięcia postępowania w sprawie. Wniosek taki winien być zgłoszony na piśmie i umotywowany.

§ 3.

Strona może przeciw wnioskowi w terminie 7-dniowym od daty zawiadomienia jej o tym wniosku wnieść sprzeciw do Ministra Skarbu, względnie Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych, których decyzje są ostateczne, niezaskarżalne i wiążące dla sądu. W razie wniesienia sprzeciwu sąd wstrzymuje postępowanie do czasu rozstrzygnięcia sprzeciwu. W braku sprzeciwu, wniosek o wyłączenie jest dla sądu wiążący.

Art. 26.

§ 1.

Sąd zarządza takie postępowanie dowodowe, jakie uzna za wskazane oraz przeprowadza z urzędu wszelkie dowody, jakie okażą się konieczne dla wyjaśnienia sprawy.

§ 2.

W braku dokumentów, wymaganych przez obowiązujące przepisy prawa cywilnego, sąd ustala odnośne okoliczności wszelkimi dowodami, w szczególności w drodze dowodu ze świadków oraz z przesłuchania stron.

§ 3.

Sąd nie jest związany w zakresie postępowania, o którym mowa w niniejszym artykule, wnioskami i oświadczeniami stron z wyjątkiem wypadku, przewidzianego w art. 25.

Art. 27.

§ 1.

Sąd orzeka w postanowieniu, czy i kto ma być wprowadzony w posiadanie majątku opuszczonego.

§ 2.

Postanowienie sądu jest natychmiast wykonalne.

§ 3.

Sąd wydaje postanowienie najdalej w ciągu 6-ciu tygodni od daty wpłynięcia wniosku. W wypadku wniesienia sprzeciwu przewidzianego w art. 25 § 3 termin ten liczy się od daty doręczenia sądowi decyzji Ministra.

Art. 28.

Zażalenia na postanowienia sądu rozpoznaje sąd okręgowy w składzie trzech sędziów na posiedzeniu jawnym.

Art. 29.

W sprawach objętych niniejszym postępowaniem kasacja nie służy.

Art. 30.

Postępowanie w sprawie wolne jest od kosztów sądowych.

Art. 31.

§ 1.

Na zasadzie tytułu wykonawczego właściwy wojewódzki oddział Tymczasowego Zarządu Państwowego wprowadzi osobę uprawnioną w posiadanie majątku i wyda jej wszelkie, dotyczące tego majątku: księgi, rachunki, wykazy i t. p. oraz przypadającą jej gotowiznę najdalej w ciągu 7-miu dni od daty złożenia wniosku. To samo dotyczy wypadków, w których majątek został przekazany innym urzędom lub instytucjom, w szczególności w wypadkach przewidzianych w art. 13, 14 i 15.
Ewentualne spory z tytułu rozliczenia rozstrzygane będą na drodze postępowania sądowego.

§ 2.

Jeżeli majątek, którego dotyczy orzeczenie w przedmiocie przywrócenia posiadania, znajduje się w rękach osoby trzeciej, właściwy wojewódzki oddział Tymczasowego Zarządu Państwowego obejmie niezwłocznie na zasadzie postanowienia, o którym mowa w art. 27, odnośny majątek i przywróci osobie uprawnionej posiadanie w terminie przewidzianym w § 1 niniejszego artykułu z jednoczesnym usunięciem wszystkich osób, które nie są uprawnione do posiadania majątku w myśl przepisów niniejszej ustawy.

§ 3.

W stosunku do gospodarstw rolnych czynności wojewódzkiego oddziału Tymczasowego Zarządu Państwowego spełnia powiatowy urząd ziemski.

Art. 32.

Przywrócenie posiadania na zasadzie orzeczenia sądu nastąpi bez względu na to, czy roszczenia przedsiębiorstw, instytucji lub państwa, które w myśl przepisów niniejszego dekretu są uprawnione do dochodzenia przypadających im należności (art. 4) zostały zaspokojone przed wykonaniem orzeczenia.

Art. 33.

§ 1.

Gdyby w przedmiocie roszczeń, o których mowa w art. 32, nastąpiła ugoda między interesowanymi w toku postępowania przed sądem, postanowienie w przedmiocie przy wrócenia posiadania ustali wysokość i sposób zapłaty tych roszczeń na warunkach zawartej ugody.

§ 2.

W razie nie dojścia do ugody przewidzianej w § 1, strony odesłane zostaną, celem rozstrzygnięcia wzajemnych pretensyj, na drogę procesu sądowego na zasadach ogólnych.

§ 3.

W przypadku, przewidzianym w § 2 uprawnieni z mocy przepisów niniejszej ustawy do dochodzenia swych roszczeń (art. 4) mogą w toku postępowania przed sądem grodzkim o przywrócenie posiadania zgłosić swe wierzytelności. Przysługiwać im będzie wówczas przywilej przed wszystkimi innymi zobowiązaniami osoby, której przywrócono posiadanie majątku, z wyjątkiem zobowiązań zabezpieczonych hipotecznie przed datą objęcia zarządu przez wyżej wymienione osoby lub instytucje. Przywilej ten służyć będzie zgłoszonym wierzytelnościom z równym między nimi pierwszeństwem.

Art. 34.

Prawomocne postanowienie sadu o wprowadzeniu w posiadanie nieruchomości, mającej urządzoną księgę hipoteczną (gruntową), ulega ujawnieniu w tej księdze, prawomocne zaś postanowienie o wprowadzeniu w posiadanie zarejestrowanego przedsiębiorstwa handlowego ulega ujawnieniu we właściwym rejestrze handlowym.

Art. 35.

§ 1.

Prawomocne orzeczenie w przedmiocie przywrócenia posiadania nie przesądza prawa własności majątku.

§ 2.

Do czasu ustalenia tytułu własności majątku mogą inne osoby, mające równe lub lepsze prawa, żądać uchylenia lub zmiany postanowienia w przedmiocie przywrócenia posiadania w trybie ustalonym przepisami niniejszej ustawy.

Art. 36.

§ 1.

Osoby, którym przywrócono posiadanie, nabywają tytuł własności majątku przez przedawnienie (zasiedzenie) 10-cioletnie, licząc od daty uprawomocnienia się postanowienia w przedmiocie przywrócenia posiadania.

§ 2.

Na żądanie osoby interesowanej sąd grodzki miejsca położenia majątku stwierdza nabycie tytułu własności w drodze postępowania niespornego. Orzeczenie sądu stanowi tytuł do przepisania własności nieruchomości w księdze hipotecznej (gruntowej).

Art. 37.

Skarb Państwa, względnie osoby lub instytucje, o których mowa w art. 14, nabywają tytuł własności majątków opuszczonych:

a)

co do nieruchomości - z upływem lat 20

b)

co do ruchomości - z upływem lat 10 licząc od końca roku kalendarzowego w którym wojna, została ukończona.

c)

co do dochodów - z upływem lat 5 licząc od końca roku, w którym zostały pobrane.

Art. 38.

Skarb Państwa, względnie osoby lub instytucje, o których mowa w art. 14, nabywają tytuł własności majątków porzuconych z upływem lat 5, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym wojna ukończona została.

   Dział IV   

Przepisy przejściowe

Art. 39.

Prawomocne orzeczenia władz sądowych lub administracyjnych, wydane przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy w niczym nie naruszają praw osób, które na zasadzie przepisów tej ustawy mogą żądać przywrócenia posiadania majątku.

Art. 40.

Przepisy niniejszej ustawy mają zastosowanie również do spraw, toczących się przed sądami lub urzędami w chwili wejścia w życie niniejszej ustawy, a jeszcze nie zakończonych prawomocnym orzeczeniem.

Art. 41.

Postępowanie sądowe o przywrócenie posiadania majątku, wszczęte na wniosek krewnych właściciela nie wyszczególnionych w art. 20, umarza się z urzędu.

   Dział V   

Przepisy końcowe

Art. 42.

Przepisy niniejszej ustawy nie naruszają postanowień dekretu z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej   (Dz. U. R. P. Nr 3, poz. 13 z 1945 r.), dekretu z dnia 12 grudnia 1944 r. o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa   (Dz. U. R. P. Nr 15, poz. 82) ani innych przepisów prawa, na podstawie których Państwo może dokonać wywłaszczenia majątku, ustanowić przymusowy zarząd lub inne ograniczenia prawa własności albo posiadania.

Art. 43.

Wykonanie niniejszej ustawy porucza się Ministrom: Skarbu, Sprawiedliwości, Przemysłu, Rolnictwa i Reform Rolnych oraz Aprowizacji i Handlu.

Art. 44.

Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem ogłoszenia.