Narodowy Bank Polski, utworzony dekretem z dnia 15 stycznia 1945 r.
(Dz. U. Nr 4, poz. 14), określany w dalszych przepisach ustawy jako „Bank”, jest państwowym bankiem emisyjnym
oraz centralną instytucją kredytową, rozliczeniową i dewizową.
Art. 2.
1.
Bank posiada osobowość prawną i używa pieczęci urzędowej przepisanej dla urzędów centralnych.
2.
Bank działa na obszarze Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Siedzibą Banku jest m.
st. Warszawa.
3.
Bank może otwierać i zamykać oddziały oraz inne placówki operacyjne.
4.
Bank nie podlega wpisowi do rejestru przedsiębiorstw państwowych.
5.
Statut Banku uchwala Zarząd Banku, a zatwierdza Rada Ministrów na wniosek Ministra
Finansów.
Art. 3.
1.
Bank nie odpowiada za zobowiązania Państwa, z wyjątkiem przypadków, gdy przyjmie na
siebie taką odpowiedzialność z tytułu udzielonej gwarancji (art. 27).
2.
Państwo nie odpowiada za zobowiązania Banku.
Art. 4.
Bank jest obowiązany przestrzegać tajemnicy co do obrotów i stanu rachunków swoich
klientów. Wszelkich informacji w tym zakresie Bank może udzielać tylko posiadaczom
rachunków, ich jednostkom zwierzchnim oraz organom państwowym, uprawnionym do tego
na podstawie obowiązujących przepisów.
Art. 5.
Bank realizuje politykę pieniężną i kredytową Państwa, zgodnie z wytycznymi Ministra
Finansów.
Rozdział II
Organy Banku
Art. 6.
1.
Prezes Banku kieruje działalnością Banku zgodnie z wytycznymi Ministra Finansów i
na podstawie uchwał Zarządu Banku oraz reprezentuje Bank na zewnątrz.
2.
Zarząd Banku podejmuje uchwały niezbędne dla wykonywania zadań Banku.
3.
W skład Zarządu Banku wchodzą: Prezes Banku - jako przewodniczący, wiceprezesi oraz
inni członkowie Zarządu, których powołuje i odwołuje Minister Finansów na wniosek
Prezesa Banku.
4.
Prezesa Banku powołuje i odwołuje Rada Ministrów na wniosek Prezesa Rady Ministrów.
5.
Wiceprezesów Banku powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek Ministra Finansów
uzgodniony z Prezesem Banku.
Art. 7.
Do składania oświadczeń w zakresie praw i obowiązków majątkowych Banku są upoważnieni:
1)
Prezes Banku - samodzielnie,
2)
dwie osoby działające łącznie spośród:
a)
pozostałych członków Zarządu Banku,
b)
pełnomocników powołanych przez Prezesa Banku lub przez osobę przez niego do tego upoważnioną,
działających w granicach udzielonych im pełnomocnictw.
Art. 8.
1.
Organem doradczym Zarządu Banku jest Rada Banku, powołana do zapewnienia ściślejszego
powiązania pracy Banku z potrzebami gospodarki narodowej. Do zadań Rady Banku należy
rozpatrywanie spraw z zakresu podstawowej działalności banku, z uwzględnieniem interesów
poszczególnych dziedzin gospodarki narodowej.
2.
W skład Rady Banku wchodzą: 1) Prezes Banku jako przewodniczący, 2) członkowie powołani
spośród działaczy gospodarczych, wybitnych znawców różnych dziedzin gospodarki i pracowników
nauki.
3.
Członków Rady Banku powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek Ministra
Finansów uzgodniony z Prezesem Banku.
4.
Rada Banku działa na podstawie regulaminu uchwalonego przez Radę i zatwierdzonego
na wniosek Prezesa Banku przez Ministra Finansów.
Art. 9.
Prezes Banku może powoływać przy oddziałach Banku spośród przedstawicieli instytucji
i organizacji gospodarczych komitety doradcze dla rozpatrzenia ważniejszych spraw
z zakresu działalności pieniężno-kredytowej oddziałów.
Rozdział III
Działalność Banku
Art. 10.
1.
Bankowi przysługuje wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych. Znakami pieniężnymi
są banknoty i monety opiewające na złote lub grosze.
2.
Znaki pieniężne emitowane przez Bank są prawnym środkiem płatniczym na obszarze Polskiej
Rzeczypospolitej Ludowej.
3.
Zobowiązania pieniężne mogą być spłacane bez ograniczenia wysokości każdym rodzajem
znaków pieniężnych emitowanych przez Bank.
Art. 11.
Wzory i odcinki banknotów, jak również nominalną wartość, wzory, stop, próbę i wagę
monet ustala w drodze zarządzenia Minister Finansów na wniosek Prezesa Banku.
Art. 12.
1.
Poszczególne rodzaje znaków pieniężnych mogą być wycofane z obiegu. O wycofaniu postanawia
Minister Finansów na wniosek Prezesa Banku.
2.
W zarządzeniu o wycofaniu poszczególnych znaków pieniężnych ustalony będzie:
1)
termin, po upływie którego dany rodzaj znaków pieniężnych przestaje być prawnym środkiem
płatniczym,
2)
termin, po upływie którego Bank nie jest zobowiązany do wymiany wycofanych znaków.
3.
Termin określony w ust. 2 pkt 1 nie może być krótszy niż 6 miesięcy od dnia ogłoszenia
zarządzenia Ministra Finansów. Termin określony w ust. 2 pkt 2 nie może być krótszy
od 6 miesięcy od dnia, w którym dany rodzaj znaków pieniężnych przestaje być prawnym
środkiem płatniczym.
Art. 13.
1.
Znaki pieniężne, nie odpowiadające wskutek zużycia lub uszkodzenia warunkom ustalonym
przez Ministra Finansów, tracą moc prawnego środka płatniczego. Bank wymienia takie
znaki pieniężne na zasadach ustalonych przez Ministra Finansów w drodze zarządzenia.
2.
Minister Finansów wyda w drodze zarządzenia przepisy o zatrzymywaniu fałszywych znaków
pieniężnych.
Art. 14.
Bank udziela kredytów bezpośrednio na potrzeby gospodarcze oraz refinansuje instytucje
kredytowe.
Art. 15.
1.
Kredyt jest udzielany w ramach planów kredytowych sporządzanych przez Bank.
2.
Prezes Banku uzgadnia plany kredytowe z Ministrem Finansów, który przedkłada je Radzie
Ministrów do zatwierdzenia.
Art. 16.
Od udzielonych kredytów Bank pobiera odsetki według zasad ustalonych przez Radę Ministrów.
Art. 17.
W związku ze swą działalnością pieniężno-kredytową Bank ma prawo:
1)
żądać od jednostek gospodarki narodowej przedkładania ustalonych obowiązującymi przepisami
planów oraz bilansów i innych sprawozdań finansowych, jak również innych materiałów
niezbędnych do wykonywania działalności Banku,
2)
sprawdzać w jednostkach gospodarki narodowej celowość przeznaczenia i zużycia zgodnie
z przeznaczeniem udzielanych kredytów, stan ich zabezpieczenia oraz przestrzeganie
zasad dyscypliny finansowej,
3)
żądać od innych instytucji kredytowych materiałów dotyczących wykonania planu kredytowego
i kasowego oraz kontrolować celowość zużycia udzielonych im kredytów refinansowych.
Art. 18.
Bank otwiera i prowadzi rachunki bankowe, na których jednostki gospodarki narodowej
gromadzą swoje środki pieniężne, zgodnie z obowiązującymi przepisami.
Art. 19.
Bank organizuje, przeprowadza oraz kontroluje, zgodnie z obowiązującymi przepisami,
rozliczenia pieniężne jednostek gospodarki narodowej.
Art. 20.
Rada Ministrów określa, jakie rodzaje rachunków prowadzonych przez Bank podlegają
oprocentowaniu i w jakiej wysokości.
Art. 21.
Bank organizuje i reguluje obrót gotówkowy zgodnie z potrzebami gospodarki narodowej,
ujętymi w planie kasowym.
Art. 22.
1.
Bank opracowuje plan kasowy, w którym określa rozmiary wzrostu lub spadku obiegu pieniężnego.
2.
Prezes Banku uzgadnia plan kasowy z Ministrem Finansów, który przedkłada plan Radzie
Ministrów do zatwierdzenia.
Art. 23.
Bank wykonuje, na podstawie odrębnych przepisów, kasową i rozliczeniową obsługę budżetu
Państwa oraz współdziała w kontroli jego wykonania.
Art. 24.
Bank, zgodnie z szczególnymi ustawowymi przepisami, ma prawo:
1)
posiadania wartości dewizowych i dokonywania czynności w zakresie obrotu tymi wartościami,
2)
udzielania zezwoleń w zakresie obrotu i posiadania wartości dewizowych,
3)
sprawowania nadzoru nad działalnością innych banków i instytucji w zakresie wykonywania
przez nie uprawnień dewizowych.
Art. 25.
Bank kontroluje wykonywanie planu obrotów płatniczych z zagranicą i składa Ministrowi
Finansów sprawozdania z jego wykonania.
Art. 26.
Bank sporządza bilans płatniczy oraz bilans należności i zobowiązań zagranicznych.
Art. 27.
1.
Bank ma prawo udzielania i zaciągania kredytów zagranicznych oraz udzielania i przyjmowania
gwarancji w obrotach zagranicznych.
2.
Na zabezpieczenie zaciągniętych kredytów bądź udzielonych gwarancji (ust. 1) Bank
może ustanowić zastaw na poszczególnych składnikach swego majątku.
Art. 28.
Bank przyjmuje na przechowanie wartości i dokumenty składane przez władze, urzędy
i instytucje państwowe lub przekazane w związku z postępowaniem sądowym, administracyjnym
i zabezpieczającym oraz w związku z innymi czynnościami Banku.
Art. 29.
Poza czynnościami określonymi w art. 10-28 Bank wykonuje inne czynności określone
szczególnymi przepisami prawnymi.
Rozdział IV
Fundusze i rachunkowość Banku
Art. 30.
Własne środki finansowe Banku składają się z funduszów: statutowego, rezerwowego,
amortyzacyjnego oraz specjalnych.
Art. 31.
Fundusz statutowy ustala się w wysokości 4.000.000.000 zł. Powiększenie tego funduszu
może nastąpić na podstawie uchwały Rady Ministrów.
Art. 32.
1.
Fundusz rezerwowy tworzy się z części zysku Banku i jest przeznaczony na pokrycie
mogących powstać strat bilansowych Banku.
2.
Odpisów z zysku na fundusz rezerwowy dokonuje się aż do osiągnięcia przez ten fundusz
wysokości funduszu statutowego. Dalsze odpisy z zysku mogą być zaliczane na fundusz
rezerwowy tylko wówczas, gdy fundusz rezerwowy został w całości lub w części zużyty
na pokrycie strat.
Art. 33.
Fundusz amortyzacyjny tworzy się z amortyzacji środków trwałych Banku, dokonywanej
według zasad określonych odrębnymi przepisami z przeznaczeniem na finansowanie nakładów
inwestycyjnych oraz kapitalnych remontów.
Art. 34.
Bank może tworzyć z części zysku fundusze specjalne, za zgodą Ministra Finansów.
Art. 35.
1.
Bilans roczny Banku i sprawozdanie roczne wraz z wnioskiem co do podziału zysku przedkłada
Prezes Banku do rozpatrzenia Ministrowi Finansów, który przekazuje je do zatwierdzenia
Radzie Ministrów do dnia 30 kwietnia roku następnego po okresie sprawozdawczym.
2.
Organizację i technikę księgowości Banku ustalają wewnętrzne przepisy Banku.
Art. 36.
1.
Zysk bilansowy Banku podlega podziałowi w sposób następujący:
1)
50% zysku przeznacza się na wpłaty do budżetu Państwa,
2)
pozostałą część zysku przeznacza się na zasilenie funduszów: statutowego, rezerwowego
i specjalnych, a jeżeli fundusze te osiągnęły określoną dla nich wysokość - na wpłatę
do budżetu Państwa.
2.
Przypadającą budżetowi Państwa część zysku Bank wpłaca w wysokościach i terminach
uzgodnionych z Ministrem Finansów.
Art. 37.
1.
Bank prowadzi swą wewnętrzną gospodarkę finansową na podstawie i w ramach rocznych
planów dochodów i kosztów.
2.
Podstawowe wskaźniki tych planów określa Minister Finansów na wniosek Prezesa Banku.
Rozdział V
Szczególne uprawnienia Banku
Art. 38.
1.
W celu zabezpieczenia udzielanych przez Bank kredytów można ustanowić na rzecz Banku
zastaw na rzeczach ruchomych kredytobiorcy z pozostawieniem przedmiotu obciążonego
zastawem w posiadaniu zastawcy lub osób trzecich.
2.
Zastaw utrzymuje się w mocy na przedmiocie nim obciążonym bez względu na zmiany, którym
przedmiot ten może ulec w toku przetwarzania, a w przypadku połączenia przedmiotu
obciążonego zastawem z innymi przedmiotami zastaw obejmuje również te przedmioty.
3.
Umowa o ustanowieniu zastawu powinna być zawarta na piśmie i powinna określać przedmiot
zastawu w taki sposób, jaki odpowiada jego właściwościom. Umowa ta powinna być wpisana
do rejestru zastawów prowadzonego przez Bank. Datą ustanowienia zastawu jest data
wpisu umowy do rejestru.
4.
Zaspokojenie należności z przedmiotu zastawu następuje w trybie przewidzianym w obowiązujących
przepisach.
5.
Tryb i warunki sprzedaży przedmiotów zastawu stanowiących własność przedsiębiorstw
państwowych określą odrębne przepisy.
Art. 39.
Bank może potrącić ze swego długu wierzytelność, której termin płatności jeszcze nie
nadszedł, jeżeli jednostka będąca dłużnikiem została postawiona w stan likwidacji,
jak również we wszystkich tych przypadkach, kiedy służy mu prawo ściągnięcia swych
wierzytelności przed nadejściem terminu ich płatności.
Art. 40.
1.
Księgi Banku, wyciągi z tych ksiąg, podpisane przez Bank i zaopatrzone jego pieczęcią
oraz wszelkie w ten sam sposób wystawione na piśmie oświadczenia, zawierające zobowiązanie,
zwolnienie z zobowiązań, zrzeczenie się praw lub pokwitowanie odbioru należności,
mają moc prawną dokumentów publicznych.
2.
Wyciągi z ksiąg Banku oraz inne dokumenty, stwierdzające zobowiązanie na rzecz Banku
i zaopatrzone w oświadczenie Banku, że oparte na nich roszczenia są wymagalne, mają
moc prawną tytułów wykonawczych bez potrzeby uzyskiwania dla nich sądowych klauzul
wykonalności. Egzekucja należności, stwierdzonych tymi dokumentami, odbywa się według
wyboru Banku bądź w trybie przepisanym w kodeksie postępowania cywilnego, bądź w trybie
egzekucji administracyjnej.
3.
Bank nie może korzystać z uprawnień określonych w ust. 2 dla dochodzenia roszczeń
przeciw jednostkom, których spory z Bankiem należą do właściwości państwowego arbitrażu
gospodarczego.
4.
Dłużnik może w drodze powództwa żądać umorzenia w całości lub w części egzekucji prowadzonej
przez Bank według przepisów kodeksu postępowania cywilnego bądź przepisów o egzekucji
administracyjnej, jeżeli egzekwowana wierzytelność nie istnieje lub istnieje w kwocie
mniejszej, albo gdy dłużnik zgłasza wzajemne roszczenia, nadające się do potrącenia
z wierzytelności egzekwowanej.
5.
W trybie zabezpieczenia powództwa sąd może na wniosek powoda zawiesić postępowanie
egzekucyjne.
Art. 41.
Powództwo przeciwko Bankowi wytacza się wyłącznie przed sąd właściwy w miejscu siedziby
Banku (art. 2 ust. 2) bez względu na stosunek, z jakiego wynika roszczenie powoda,
z wyjątkiem roszczeń wynikających ze stosunku pracy.
Art. 42.
Egzekucja należności pieniężnych przypadających od Banku jest dopuszczalna tylko w
celu zrealizowania umownego prawa zastawu (art. 27 ust. 2). W innych przypadkach wierzyciel
w celu otrzymania należności pieniężnej składa tytuł wykonawczy sądowy lub arbitrażowy
bezpośrednio Bankowi, który obowiązany jest bezzwłocznie należność uiścić.
Art. 43.
Bank jest wolny od wszelkich podatków oraz od opłat skarbowych i sądowych.
Rozdział VI
Przepisy końcowe
Art. 44.
1.
Tracą moc wszelkie przepisy w przedmiotach unormowanych w niniejszej ustawie. W szczególności
tracą moc:
1)
dekret z dnia 15 stycznia 1945 r. o Narodowym Banku Polskim
(Dz. U. Nr 4, poz. 14),
2)
art. 2 w stosunku do Narodowego Banku Polskiego, art. 4 i art. 13 ust. 4 dekretu z dnia 25 października 1948 r. o reformie bankowej
(Dz. U. z 1951 r. Nr 36, poz. 279),
3)
art. 2-4 ustawy z dnia 28 października 1950 r. o zmianie systemu pieniężnego
(Dz. U. Nr 50, poz. 459).
2.
Przepisy wydane na podstawie art. 3 ustawy wymienionej w ust. 1 pkt 3 zachowują moc
do czasu zastąpienia ich przepisami, które będą wydane na podstawie niniejszej ustawy.