Treść rozporządzenia

Na podstawie art. 22 ust. 2 pkt 2 lit. a i b ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, z późn. zm.) zarządza się, co następuje:

§ 1.

Określa się podstawę programową:

1)

wychowania przedszkolnego dla przedszkoli, oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych oraz innych form wychowania przedszkolnego, stanowiącą załącznik nr 1 do rozporządzenia;

2)

kształcenia ogólnego dla:

a)

szkół podstawowych, stanowiącą załącznik nr 2 do rozporządzenia,

b)

uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym w szkołach podstawowych i gimnazjach, stanowiącą załącznik nr 3 do rozporządzenia,

c)

gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego, stanowiącą załącznik nr 4 do rozporządzenia,

d)

zasadniczych szkół zawodowych, stanowiącą załącznik nr 5 do rozporządzenia,

e)

szkół policealnych, stanowiącą załącznik nr 6 do rozporządzenia,

f)

szkół specjalnych przysposabiających do pracy dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym oraz dla uczniów z niepełnosprawnościami sprzężonymi, stanowiącą załącznik nr 7 do rozporządzenia.

§ 2.

Przepisy rozporządzenia nie dotyczą kształcenia dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim.

W liceum profilowanym, uzupełniającym liceum ogólnokształcącym oraz technikum uzupełniającym, do czasu zakończenia kształcenia w tych szkołach, stosuje się podstawę programową kształcenia ogólnego dla tych szkół, określoną w załączniku nr 4 do rozporządzenia, o którym mowa w § 3 ust. 1.

2.

W zależności od potrzeb uczniów i możliwości organizacyjnych liceum profilowanego, w klasach II i III liceum profilowanego, dyrektor szkoły, po uzyskaniu pozytywnej opinii rady pedagogicznej, może postanowić o stosowaniu dla przedmiotów: język obcy nowożytny, wychowanie fizyczne i etyka podstawy programowej kształcenia ogólnego, określonej w załączniku nr 4 do niniejszego rozporządzenia.

§ 7.

Rozporządzenie wchodzi w życie z dniem 1 września 2012 r.

Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2004 r. Nr 273, poz. 2703 i Nr 281, poz. 2781, z 2005 r. Nr 17, poz. 141, Nr 94, poz. 788, Nr 122, poz. 1020, Nr 131, poz. 1091, Nr 167, poz. 1400 i Nr 249, poz. 2104, z 2006 r. Nr 144, poz. 1043, Nr 208, poz. 1532 i Nr 227, poz. 1658, z 2007 r. Nr 42, poz. 273, Nr 80, poz. 542, Nr 115, poz. 791, Nr 120, poz. 818, Nr 180, poz. 1280 i Nr 181, poz. 1292, z 2008 r. Nr 70, poz. 416, Nr 145, poz. 917, Nr 216, poz. 1370 i Nr 235, poz. 1618, z 2009 r. Nr 6, poz. 33, Nr 31, poz. 206, Nr 56, poz. 458, Nr 157, poz. 1241 i Nr 219, poz. 1705, z 2010 r. Nr 44, poz. 250, Nr 54, poz. 320, Nr 127, poz. 857 i Nr 148, poz. 991, z 2011 r. Nr 106, poz. 622, Nr 112, poz. 654, Nr 139, poz. 814, Nr 149, poz. 887 i Nr 205, poz. 1206 oraz z 2012 r. poz. 941.

Zmiany wymienionego rozporządzenia zostały ogłoszone w Dz. U. z 2003 r. Nr 210, poz. 2041, z 2005 r. Nr 19, poz. 165, z 2006 r. Nr 228, poz. 1669, z 2007 r. Nr 157, poz. 1100 i Nr 171, poz. 1211 oraz z 2008 r. Nr 159, poz. 992.

Niniejsze rozporządzenie było poprzedzone rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. z 2009 r. Nr 4, poz. 17), które traci moc z dniem wejścia w życie niniejszego rozporządzenia, na podstawie art. 21 ust. 2 ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 205, poz. 1206 oraz z 2012 r. poz. 941).

Załącznik nr 1 - Podstawa programowa wychowania przedszkolnego dla przedszkoli, oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych oraz innych form wychowania przedszkolnego

Podstawa programowa wychowania przedszkolnego opisuje proces wspomagania rozwoju i edukacji dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym. Przedszkola, oddziały przedszkolne w szkołach podstawowych oraz inne formy wychowania przedszkolnego w równej mierze pełnią funkcje opiekuńcze, wychowawcze i kształcące. Zapewniają dzieciom możliwość wspólnej zabawy i nauki w warunkach bezpiecznych, przyjaznych i dostosowanych do ich potrzeb rozwojowych.

Celem wychowania przedszkolnego jest:

1)

wspomaganie dzieci w rozwijaniu uzdolnień oraz kształtowanie czynności intelektualnych potrzebnych im w codziennych sytuacjach i w dalszej edukacji;

2)

budowanie systemu wartości, w tym wychowywanie dzieci tak, żeby lepiej orientowały się w tym, co jest dobre, a co złe;

3)

kształtowanie u dzieci odporności emocjonalnej koniecznej do racjonalnego radzenia sobie w nowych i trudnych sytuacjach, w tym także do łagodnego znoszenia stresów i porażek;

4)

rozwijanie umiejętności społecznych dzieci, które są niezbędne w poprawnych relacjach z dziećmi i dorosłymi;

5)

stwarzanie warunków sprzyjających wspólnej i zgodnej zabawie oraz nauce dzieci o zróżnicowanych możliwościach fizycznych i intelektualnych;

6)

troska o zdrowie dzieci i ich sprawność fizyczną; zachęcanie do uczestnictwa w zabawach i grach sportowych;

7)

budowanie dziecięcej wiedzy o świecie społecznym, przyrodniczym i technicznym oraz rozwijanie umiejętności prezentowania swoich przemyśleń w sposób zrozumiały dla innych;

8)

wprowadzenie dzieci w świat wartości estetycznych i rozwijanie umiejętności wypowiadania się poprzez muzykę, małe formy teatralne oraz sztuki plastyczne;

9)

kształtowanie u dzieci poczucia przynależności społecznej (do rodziny, grupy rówieśniczej i wspólnoty narodowej) oraz postawy patriotycznej;

10)

zapewnienie dzieciom lepszych szans edukacyjnych poprzez wspieranie ich ciekawości, aktywności i samodzielności, a także kształtowanie tych wiadomości i umiejętności, które są ważne w edukacji szkolnej.

Cele te są realizowane we wszystkich obszarach działalności edukacyjnej przedszkola. W każdym z obszarów podane są umiejętności i wiadomości, którymi powinny wykazywać się dzieci pod koniec wychowania przedszkolnego.

Aby osiągnąć cele wychowania przedszkolnego, należy wspomagać rozwój, wychowywać i kształcić dzieci w następujących obszarach:

1.

Kształtowanie umiejętności społecznych dzieci: porozumiewanie się z dorosłymi i dziećmi, zgodne funkcjonowanie w zabawie i w sytuacjach zadaniowych.

Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej:

1)

obdarza uwagą dzieci i dorosłych, aby rozumieć to, co mówią i czego oczekują; grzecznie zwraca się do innych w domu, w przedszkolu, na ulicy;

2)

przestrzega reguł obowiązujących w społeczności dziecięcej (stara się współdziałać w zabawach i w sytuacjach zadaniowych) oraz w świecie dorosłych;

3)

w miarę samodzielnie radzi sobie w sytuacjach życiowych i próbuje przewidywać skutki swoich zachowań;

4)

wie, że nie należy chwalić się bogactwem i nie należy dokuczać dzieciom, które wychowują się w trudniej szych warunkach, a także, że nie należy wyszydzać i szykanować innych;

5)

umie się przedstawić: podaje swoje imię, nazwisko i adres zamieszkania; wie, komu można podawać takie informacje.

2.

Kształtowanie czynności samoobsługowych, nawyków higienicznych i kulturalnych. Wdrażanie dzieci do utrzymywaniu ładu i porządku.

Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej:

1)

umie poprawnie umyć się i wytrzeć oraz umyć zęby;

2)

właściwie zachowuje się przy stole podczas posiłków, nakrywa do stołu i sprząta po sobie;

3)

samodzielnie korzysta z toalety;

4)

samodzielnie ubiera się i rozbiera, dba o osobiste rzeczy i nie naraża ich na zgubienie lub kradzież;

5)

utrzymuje porządek w swoim otoczeniu.

3.

Wspomaganie rozwoju mowy dzieci.

Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej:

uczestniczy w zajęciach ruchowych, w zabawach i grach w ogrodzie przedszkolnym, w parku, na boisku, w sali gimnastycznej.

6.

Wdrażanie dzieci do dbałości o bezpieczeństwo własne oraz innych.

Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej:

1)

wie, jak trzeba zachować się w sytuacji zagrożenia i gdzie można otrzymać pomoc, umie o nią poprosić;

2)

orientuje się w bezpiecznym poruszaniu się po drogach i korzystaniu ze środków transportu;

3)

zna zagrożenia płynące ze świata ludzi, roślin oraz zwierząt i unika ich;

4)

wie, że nie może samodzielnie zażywać lekarstw i stosować środków chemicznych (np. środków czystości);

5)

próbuje samodzielnie i bezpiecznie organizować sobie czas wolny w przedszkolu i w domu; ma rozeznanie, gdzie można się bezpiecznie bawić, a gdzie nie.

7.

Wychowanie przez sztukę - dziecko widzem i aktorem.

Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej:

1)

wie, jak należy się zachować na uroczystościach, np. na koncercie, festynie, przedstawieniu, w teatrze, w kinie;

2)

odgrywa role w zabawach parateatralnych, posługując się mową, mimiką, gestem i ruchem; umie posługiwać się rekwizytami (np. maską).

8.

Wychowanie przez sztukę - muzyka i śpiew, pląsy i taniec.

Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej:

Pomaganie dzieciom w rozumieniu istoty zjawisk atmosferycznych i w unikaniu zagrożeń. Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej:

1)

rozpoznaje i nazywa zjawiska atmosferyczne charakterystyczne dla poszczególnych pór roku; podejmuje rozsądne decyzje i nie naraża się na niebezpieczeństwo wynikające z pogody, np. nie stoi pod drzewem w czasie burzy, nie zdejmuje czapki w mroźną pogodę;

2)

wie, o czym mówi osoba zapowiadająca pogodę w radiu i w telewizji, np. że będzie padał deszcz, śnieg, wiał wiatr; stosuje się do podawanych informacji w miarę swoich możliwości.

12.

Wychowanie dla poszanowania roślin i zwierząt.

Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej:

1)

wymienia rośliny i zwierzęta żyjące w różnych środowiskach przyrodniczych, np. na polu, na łące, w lesie;

2)

wie, jakie warunki są potrzebne do rozwoju zwierząt (przestrzeń życiowa, bezpieczeństwo, pokarm) i wzrostu roślin (światło, temperatura, wilgotność);

3)

potrafi wymienić zmiany zachodzące w życiu roślin i zwierząt w kolejnych porach roku; wie, w jaki sposób człowiek może je chronić i pomóc im, np. przetrwać zimę.

13.

Wspomaganie rozwoju intelektualnego dzieci wraz z edukacją matematyczną.

Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej:

1)

liczy obiekty i rozróżnia błędne liczenie od poprawnego;

2)

wyznacza wynik dodawania i odejmowania, pomagając sobie liczeniem na palcach lub na innych zbiorach zastępczych;

3)

ustala równoliczność dwóch zbiorów, a także posługuje się liczebnikami porządkowymi;

4)

rozróżnia stronę lewą i prawą, określa kierunki i ustala położenie obiektów w stosunku do własnej osoby, a także w odniesieniu do innych obiektów;

5)

wie, na czym polega pomiar długości, i zna proste sposoby mierzenia: krokami, stopa za stopą;

6)

zna stałe następstwo dni i nocy, pór roku, dni tygodnia, miesięcy w roku.

14.

Kształtowanie gotowości do nauki czytania i pisania.

Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej:

1)

potrafi określić kierunki oraz miejsca na kartce papieru, rozumie polecenia typu: narysuj kółko w lewym górnym rogu kartki, narysuj szlaczek, zaczynając od lewej strony kartki;

2)

potrafi uważnie patrzeć (organizuje pole spostrzeżeniowe), aby rozpoznać i zapamiętać to, co jest przedstawione na obrazkach;

3)

dysponuje sprawnością rąk oraz koordynacją wzrokowo-ruchową potrzebną do rysowania, wycinania i nauki pisania;

4)

interesuje się czytaniem i pisaniem; jest gotowe do nauki czytania i pisania;

5)

słucha np. opowiadań, baśni i rozmawia o nich; interesuje się książkami;

6)

układa krótkie zdania, dzieli zdania na wyrazy, dzieli wyrazy na sylaby; wyodrębnia głoski w słowach o prostej budowie fonetycznej;

7)

rozumie sens informacji podanych w formie uproszczonych rysunków oraz często stosowanych oznaczeń i symboli, np. w przedszkolu, na ulicy, na dworcu.

15.

Wychowanie rodzinne, obywatelskie i patriotyczne.

Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej:

1)

wymienia imiona i nazwiska osób bliskich, wie, gdzie pracują, czym się zajmują;

2)

zna nazwę miejscowości, w której mieszka, zna ważniejsze instytucje i orientuje się w rolach społecznych pełnionych przez ważne osoby, np. policjanta, strażaka;

3)

wie, jakiej jest narodowości, że mieszka w Polsce, a stolicą Polski jest Warszawa;

4)

nazywa godło i flagę państwową, zna polski hymn i wie, że Polska należy do Unii Europejskiej;

5)

wie, że wszyscy ludzie mają równe prawa.

Zalecane warunki i sposób realizacji.

W trosce o prawidłowy rozwój psychoruchowy oraz przebieg wychowania i kształcenia dzieci w wieku przedszkolnym zaleca się następujące proporcje zagospodarowania czasu przebywania w przedszkolu w rozliczeniu tygodniowym:

1)

co najmniej jedną piątą czasu należy przeznaczyć na zabawę (w tym czasie dzieci bawią się swobodnie, przy niewielkim udziale nauczyciela);

2)

co najmniej jedną piątą czasu (w przypadku młodszych dzieci - jedną czwartą czasu), dzieci spędzają w ogrodzie przedszkolnym, na boisku, w parku itp. (organizowane są tam gry i zabawy ruchowe, zajęcia sportowe, obserwacje przyrodnicze, prace gospodarcze, porządkowe i ogrodnicze itd.);

3)

najwyżej jedną piątą czasu zajmują różnego typu zajęcia dydaktyczne, realizowane według wybranego programu wychowania przedszkolnego;

4)

pozostały czas - dwie piąte czasu nauczyciel może dowolnie zagospodarować (w tej puli czasu mieszczą się jednak czynności opiekuńcze, samoobsługowe, organizacyjne i inne).

Zadaniem nauczycieli jest prowadzenie obserwacji pedagogicznych mających na celu poznanie możliwości i potrzeb rozwojowych dzieci oraz dokumentowanie tych obserwacji. Z początkiem roku poprzedzającego rozpoczęcie przez dziecko nauki w klasie I szkoły podstawowej należy przeprowadzić analizę gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole (diagnoza przedszkolna). Celem takiej analizy jest zgromadzenie informacji, które mogą pomóc:

1)

rodzicom w poznaniu stanu gotowości swojego dziecka do podjęcia nauki w szkole podstawowej, aby mogli je w osiąganiu tej gotowości, odpowiednio do potrzeb, wspomagać;

2)

nauczycielowi przedszkola przy opracowaniu indywidualnego programu wspomagania i korygowania rozwoju dziecka, który będzie realizowany w roku poprzedzającym rozpoczęcie nauki w szkole podstawowej;

3)

3)

myślenie naukowe - umiejętność formułowania wniosków opartych na obserwacjach empirycznych dotyczących przyrody i społeczeństwa;

4)

umiejętność komunikowania się w języku ojczystym i w języku obcym, zarówno w mowie, jak i w piśmie;

5)

umiejętność posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjno-komunikacyjnymi, w tym także dla wyszukiwania i korzystania z informacji;

6)

umiejętność uczenia się jako sposób zaspokajania naturalnej ciekawości świata, odkrywania swoich zainteresowań i przygotowania do dalszej edukacji;

7)

umiejętność pracy zespołowej.

Jednym z najważniejszych zadań szkoły podstawowej jest kształcenie umiejętności posługiwania się językiem polskim, w tym dbałość o wzbogacanie zasobu słownictwa uczniów. Wypełnianie tego zadania należy do obowiązków każdego nauczyciela.

Ważnym zadaniem szkoły podstawowej jest przygotowanie uczniów do życia w społeczeństwie informacyjnym. Nauczyciele powinni stwarzać uczniom warunki do nabywania umiejętności wyszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł, z zastosowaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych, na zajęciach z różnych przedmiotów.

Realizację powyższych celów powinna wspomagać dobrze wyposażona biblioteka szkolna, dysponująca aktualnymi zbiorami, zarówno w postaci księgozbioru, jak i w postaci zasobów multimedialnych. Nauczyciele wszystkich przedmiotów powinni odwoływać się do zasobów biblioteki szkolnej i współpracować z nauczycielami bibliotekarzami w celu wszechstronnego przygotowania uczniów do samokształcenia i świadomego wyszukiwania, selekcjonowania i wykorzystywania informacji.

Ponieważ środki społecznego przekazu odgrywają coraz większą rolę zarówno w życiu społecznym, jak i indywidualnym, każdy nauczyciel powinien poświęcić dużo uwagi edukacji medialnej, czyli wychowaniu uczniów do właściwego odbioru i wykorzystania mediów.

Ważnym zadaniem szkoły podstawowej jest także edukacja zdrowotna, której celem jest kształtowanie u uczniów nawyku dbałości o zdrowie własne i innych ludzi oraz umiejętności tworzenia środowiska sprzyjającego zdrowiu.

W procesie kształcenia ogólnego szkoła podstawowa kształtuje u uczniów postawy sprzyjające ich dalszemu rozwojowi indywidualnemu i społecznemu, takie jak: uczciwość, wiarygodność, odpowiedzialność, wytrwałość, poczucie własnej wartości, szacunek dla innych ludzi, ciekawość poznawcza, kreatywność, przedsiębiorczość, kultura osobista, gotowość do uczestnictwa w kulturze, podejmowania inicjatyw oraz do pracy zespołowej. W rozwoju społecznym bardzo ważne jest kształtowanie postawy obywatelskiej, postawy poszanowania tradycji i kultury własnego narodu, a także postawy poszanowania dla innych kultur i tradycji. Szkoła podejmuje odpowiednie kroki w celu zapobiegania wszelkiej dyskryminacji.

Wiadomości i umiejętności, które uczeń zdobywa w szkole podstawowej opisane są, zgodnie z ideą europejskich ram kwalifikacji, w języku efektów kształcenia. Cele kształcenia sformułowane są w języku wymagań ogólnych, a treści nauczania oraz oczekiwane umiejętności uczniów sformułowane są w języku wymagań szczegółowych.

Działalność edukacyjna szkoły jest określona przez:

1)

szkolny zestaw programów nauczania, który uwzględniając wymiar wychowawczy, obejmuje całą działalność szkoły z punktu widzenia dydaktycznego;

2)

program wychowawczy szkoły obejmujący wszystkie treści i działania o charakterze wychowawczym;

3)

program profilaktyki dostosowany do potrzeb rozwojowych uczniów oraz potrzeb danego środowiska, obejmujący wszystkie treści i działania o charakterze profilaktycznym.

Szkolny zestaw programów nauczania, program wychowawczy szkoły oraz program profilaktyki tworzą spójną całość i muszą uwzględniać wszystkie wymagania opisane w podstawie programowej. Ich przygotowanie i realizacja są zadaniem zarówno całej szkoły, jak i każdego nauczyciela.

Obok zadań wychowawczych i profilaktycznych nauczyciele wykonują również działania opiekuńcze odpowiednio do istniejących potrzeb.

Szkoła oraz poszczególni nauczyciele podejmują działania mające na celu zindywidualizowane wspomaganie rozwoju każdego ucznia, stosownie do jego potrzeb i możliwości. Uczniom z niepełnosprawnościami, w tym uczniom z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim, nauczanie dostosowuje się ponadto do ich możliwości psychofizycznych oraz tempa uczenia się.

Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych dzieli się na dwa etapy edukacyjne: I etap edukacyjny obejmujący klasy I-III szkoły podstawowej edukacja wczesnoszkolna realizowana w formie kształcenia zintegrowanego oraz II etap edukacyjny, obejmujący klasy IV-VI szkoły podstawowej, podczas którego realizowane są następujące przedmioty:

1)

język polski;

2)

język obcy nowożytny;

3)

muzyka;

4)

plastyka;

5)

historia i społeczeństwo;

6)

przyroda;

7)

matematyka;

8)

zajęcia komputerowe;

9)

zajęcia techniczne;

10)

wychowanie fizyczne;

11)

wychowanie do życia w rodzinie;

12)

etyka;

13)

język mniejszości narodowej lub etnicznej;

14)

język regionalny - język kaszubski

I ETAP EDUKACYJNY: KLASY I-III

EDUKACJA WCZESNOSZKOLNA

Edukacja wczesnoszkolna ma stopniowo i możliwie łagodnie przeprowadzić dziecko z kształcenia zintegrowanego do nauczania przedmiotowego w klasach IV-VI szkoły podstawowej. Edukacja wczesnoszkolna opisana jest poprzez:

1)

zestaw celów kształcenia i wynikających z nich ogólnych zadań szkoły;

2)

wykaz wiadomości i umiejętności ucznia kończącego klasę I i ucznia kończącego klasę III szkoły podstawowej.

Powodem wyodrębnienia klasy I szkoły podstawowej jest podkreślenie ciągłości procesu edukacji rozpoczętego w przedszkolu i kontynuowanego w szkole podstawowej. Chodzi też o uwzględnienie możliwości rozwojowych ucznia klasy I, a także o właściwe rozmieszczenie treści nauczania w ramach I etapu edukacyjnego. Edukacja wczesnoszkolna jest procesem rozłożonym na 3 lata nauki szkolnej. Oznacza to, że wiadomości i umiejętności zdobywane przez ucznia w klasie I będą powtarzane, pogłębiane i rozszerzane w klasie II i III.

Zakres wiadomości i umiejętności, jakimi ma dysponować uczeń kończący klasę III szkoły podstawowej, ustalono tak, by nauczyciel mógł je zrealizować z uczniami o przeciętnych możliwościach. Jest to ważne założenie, gdyż wiadomości i umiejętności ukształtowane w klasach I-III szkoły podstawowej stanowią bazę i punkt wyjścia do nauki w klasach IV-VI szkoły podstawowej. W sprzyjających warunkach edukacyjnych można kształcenie zoranizować tak, by uczniowie w ciągu I etapu edukacyjnego nauczyli się znacznie więcej. Z drugiej strony, niektórym uczniom trzeba udzielić pomocy psychologiczno-pedagogicznej, żeby mogli sprostać wymaganiom określonym w podstawie programowej kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych w zakresie I etapu edukacyjnego.

Cele kształcenia - wymagania ogólne

Celem edukacji wczesnoszkolnej jest wspomaganie dziecka w rozwoju intelektualnym, emocjonalnym, społecznym, etycznym, fizycznym i estetycznym. Ważne jest również takie wychowanie, aby dziecko w miarę swoich możliwości było przygotowane do życia w zgodzie z samym sobą, ludźmi i przyrodą. Należy zadbać o to, aby dziecko odróżniało dobro od zła, było świadome przynależności społecznej (do rodziny, grupy rówieśniczej i wspólnoty narodowej) oraz rozumiało konieczność dbania o przyrodę. Jednocześnie dąży się do ukształtowania systemu wiadomości i umiejętności potrzebnych dziecku do poznawania i rozumienia świata, radzenia sobie w codziennych sytuacjach oraz do kontynuowania nauki w klasach IV-VI szkoły podstawowej.

Zadaniem szkoły jest:

1)

realizowanie programu nauczania skoncentrowanego na dziecku, na jego indywidualnym tempie rozwoju i możliwościach uczenia się;

2)

respektowanie trójpodmiotowości oddziaływań wychowawczych i kształcących: uczeń-szkoła-dom rodzinny;

3)

rozwijanie predyspozycji i zdolności poznawczych dziecka;

4)

kształtowanie u dziecka pozytywnego stosunku do nauki oraz rozwijanie ciekawości w poznawaniu otaczającego świata i w dążeniu do prawdy;

5)

poszanowanie godności dziecka; zapewnienie dziecku przyjaznych, bezpiecznych i zdrowych warunków do nauki i zabawy, działania indywidualnego i zespołowego, rozwijania samodzielności oraz odpowiedzialności za siebie i najbliższe otoczenie, ekspresji plastycznej, muzycznej i ruchowej, aktywności badawczej, a także działalności twórczej;

6)

wyposażenie dziecka w umiejętność czytania i pisania, w wiadomości i sprawności matematyczne potrzebne w sytuacjach życiowych i szkolnych oraz przy rozwiązywaniu problemów;

7)

dbałość o to, aby dziecko mogło nabywać wiedzę i umiejętności potrzebne do rozumienia świata, w tym zagwarantowanie mu dostępu do różnych źródeł informacji i możliwości korzystania z nich;

8)

sprzyjanie rozwojowi cech osobowości dziecka koniecznych do aktywnego i etycznego uczestnictwa w życiu społecznym.

I.

Treści nauczania - klasa I szkoły podstawowej

1.

Edukacja polonistyczna. Wspomaganie rozwoju umysłowego w zakresie wypowiadania się. Dbałość o kulturę języka. Początkowa nauka czytania i pisania. Kształtowanie umiejętności wypowiadania się w małych formach teatralnych. Uczeń kończący klasę I:

1)

w zakresie umiejętności społecznych warunkujących porozumiewanie się i kulturę języka:

a)

obdarza uwagą dzieci i dorosłych, słucha ich wypowiedzi i chce zrozumieć, co przekazują; komunikuje w jasny sposób swoje spostrzeżenia, potrzeby, odczucia,

b)

w kulturalny sposób zwraca się do rozmówcy, mówi na temat, zadaje pytania i odpowiada na pytania innych osób, dostosowuje ton głosu do sytuacji, np. nie mówi zbyt głośno,

c)

uczestniczy w rozmowie na tematy związane z życiem rodzinnym i szkolnym, także inspirowane literaturą;

2)

w zakresie umiejętności czytania i pisania:

a)

rozumie sens kodowania oraz dekodowania informacji; odczytuje uproszczone rysunki, piktogramy, znaki informacyjne i napisy,

b)

zna wszystkie litery alfabetu, czyta i rozumie proste, krótkie teksty,

c)

pisze proste, krótkie zdania: przepisuje, pisze z pamięci; dba o estetykę i poprawność graficzną pisma (przestrzega zasad kaligrafii),

d)

posługuje się ze zrozumieniem określeniami: wyraz, głoska, litera, sylaba, zdanie,

e)

interesuje się książką i czytaniem; słucha w skupieniu czytanych utworów (np. baśni, opowiadań, wierszy), w miarę swoich możliwości czyta lektury wskazane przez nauczyciela,

f)

korzysta z pakietów edukacyjnych (np. zeszytów ćwiczeń i innych pomocy dydaktycznych) pod kierunkiem nauczyciela;

3)

w zakresie umiejętności wypowiadania się w małych formach teatralnych:

a)

uczestniczy w zabawie teatralnej, ilustruje mimiką, gestem, ruchem zachowania bohatera literackiego lub wymyślonego,

b)

rozumie umowne znaczenie rekwizytu i umie posłużyć się nim w odgrywanej scence,

c)

odtwarza z pamięci teksty dla dzieci, np. wiersze, piosenki, fragmenty prozy.

2.

Język obcy nowożytny. Wspomaganie dzieci w porozumiewaniu się z osobami, które mówią innym językiem. Uczeń kończący klasę I:

1)

rozumie proste polecenia i właściwie na nie reaguje;

2)

nazywa obiekty w najbliższym otoczeniu;

3)

recytuje wierszyki i rymowanki, śpiewa piosenki z repertuaru dziecięcego;

4)

rozumie sens opowiedzianych historyjek, gdy są wspierane obrazkami, gestami, przedmiotami.

3.

Edukacja muzyczna. Wychowanie do odbioru i tworzenia muzyki: śpiewanie i muzykowanie, słuchanie i rozumienie. Uczeń kończący klasę I:

1)

powtarza prostą melodię; śpiewa piosenki z repertuaru dziecięcego, wykonuje śpiewanki i rymowanki;

2)

odtwarza proste rytmy głosem i na instrumentach perkusyjnych; wyraża nastrój i charakter muzyki pląsając i tańcząc (reaguje na zmianę tempa i dynamiki);

3)

realizuje proste schematy rytmiczne (tataizacją, ruchem całego ciała);

4)

wie, że muzykę można zapisać i odczytać;

5)

świadomie i aktywnie słucha muzyki, potem wyraża swe doznania werbalnie i niewerbalnie;

6)

kulturalnie zachowuje się na koncercie oraz w trakcie śpiewania hymnu narodowego.

4.

Edukacja plastyczna. Poznawanie architektury, malarstwa i rzeźby. Wyrażanie własnych myśli i uczuć w różnorodnych formach plastycznych. Przygotowanie do korzystania z medialnych środków przekazu. Uczeń kończący klasę I:

1)

wypowiada się w wybranych technikach plastycznych na płaszczyźnie i w przestrzeni; posługuje się takimi środkami wyrazu plastycznego, jak: kształt, barwa, faktura;

2)

ilustruje sceny i sytuacje (realne i fantastyczne) inspirowane wyobraźnią, baśnią, opowiadaniem, muzyką; korzysta z narzędzi multimedialnych;

3)

wykonuje proste rekwizyty (np. lalkę, pacynkę) i wykorzystuje je w małych formach teatralnych; tworzy przedmioty charakterystyczne dla sztuki ludowej regionu, w którym mieszka;

4)

rozpoznaje wybrane dziedziny sztuki: architekturę (także architekturę zieleni), malarstwo, rzeźbę, grafikę; wypowiada się na ich temat.

5.

Edukacja społeczna. Wychowanie do zgodnego współdziałania z rówieśnikami i dorosłymi. Uczeń kończący klasę 1:

1)

potrafi odróżnić, co jest dobre, a co złe w kontaktach z rówieśnikami i dorosłymi; wie, że warto być odważnym, mądrym i pomagać potrzebującym; wie, że nie należy kłamać lub zatajać prawdy;

2)

współpracuje z innymi w zabawie, w nauce szkolnej i w sytuacjach życiowych; przestrzega reguł obowiązujących w społeczności dziecięcej oraz w świecie dorosłych, grzecznie zwraca się do innych w szkole, w domu i na ulicy;

3)

wie, co wynika z przynależności do rodziny, jakie są relacje między najbliższymi, wywiązuje się z powinności wobec nich;

4)

ma rozeznanie, że pieniądze otrzymuje się za pracę; dostosowuje swe oczekiwania do realiów ekonomicznych rodziny;

5)

zna zagrożenia ze strony ludzi; wie, do kogo i w jaki sposób należy się zwrócić o pomoc;

6)

wie, gdzie można bezpiecznie organizować zabawy, a gdzie nie można i dlaczego;

7)

potrafi wymienić status administracyjny swojej miejscowości (wieś, miasto); wie, czym zajmuje się np. policjant, strażak, lekarz, weterynarz; wie, jak można się do nich zwrócić o pomoc;

8)

wie, jakiej jest narodowości, że mieszka w Polsce, a Polska znajduje się w Europie; zna symbole narodowe (flaga, godło, hymn narodowy), rozpoznaje flagę i hymn Unii Europejskiej.

6.

Edukacja przyrodnicza. Wychowanie do rozumienia i poszanowania przyrody ożywionej i nieożywionej. Uczeń kończący klasę I:

1)

w zakresie rozumienia i poszanowania świata roślin i zwierząt:

a)

rozpoznaje rośliny i zwierzęta żyjące w takich środowiskach przyrodniczych, jak: park, las, pole uprawne, sąd i ogród (działka),

b)

zna sposoby przystosowania się zwierząt do poszczególnych pór roku: odloty i przyloty ptaków, zapadanie w sen zimowy,

c)

wymienia warunki konieczne do rozwoju roślin i zwierząt w gospodarstwie domowym, w szkolnych uprawach i hodowlach itp.; prowadzi proste hodowle i uprawy (w szczególności w kąciku przyrody),

d)

wie, jaki pożytek przynoszą zwierzęta środowisku: niszczenie szkodników przez ptaki, zapylanie kwiatów przez owady, spulchnianie gleby przez dżdżownice,

e)

zna zagrożenia dla środowiska przyrodniczego ze strony człowieka: wypalanie łąk i ściernisk, zatruwanie powietrza i wód, pożary lasów, wyrzucanie odpadów i spalanie śmieci itp.; chroni przyrodę: nie śmieci, szanuje rośliny, zachowuje ciszę w parku i w lesie, pomaga zwierzętom przetrwać zimę i upalne lato,

f)

zna zagrożenia ze strony zwierząt (niebezpieczne i chore zwierzęta) i roślin (np. trujące owoce, liście, grzyby) i wie, jak zachować się w sytuacji zagrożenia,

g)

wie, że należy oszczędzać wodę; wie, jakie znaczenie ma woda w życiu człowieka, roślin i zwierząt,

h)

wie, że należy segregować śmieci; rozumie sens stosowania opakowań ekologicznych;

2)

w zakresie rozumienia warunków atmosferycznych:

a)

obserwuje pogodę i prowadzi obrazkowy kalendarz pogody,

b)

wie, o czym mówi osoba zapowiadająca pogodę w radiu i w telewizji, i stosuje się do podanych informacji o pogodzie, np. ubiera się odpowiednio do pogody,

c)

nazywa zjawiska atmosferyczne charakterystyczne dla poszczególnych pór roku, podejmuje rozsądne decyzje i nie naraża się na niebezpieczeństwo wynikające z pogody,

d)

zna zagrożenia ze strony zjawisk przyrodniczych, takich jak: burza, huragan, powódź, pożar, i wie, jak zachować się w sytuacji zagrożenia.

7.

Edukacja matematyczna. Wspomaganie rozwoju umysłowego oraz kształtowanie wiadomości i umiejętności matematycznych dzieci. Uczeń kończący klasę I:

1)

w zakresie czynności umysłowych ważnych dla uczenia się matematyki:

a)

ustala równoliczność mimo obserwowanych zmian w układzie elementów w porównywanych zbiorach,

b)

układa obiekty (np. patyczki) w serie rosnące i malejące, numeruje je; wybiera obiekt w takiej serii, określa następne i poprzednie,

c)

klasyfikuje obiekty: tworzy kolekcje np. zwierzęta, zabawki, rzeczy do ubrania,

d)

w sytuacjach trudnych i wymagających wysiłku intelektualnego zachowuje się rozumnie, dąży do wykonania zadania,

e)

wyprowadza kierunki od siebie i innych osób; określa położenie obiektów względem obranego obiektu; orientuje się na kartce papieru, aby odnajdować informacje (np. w lewym górnym rogu) i rysować strzałki we właściwym kierunku,

f)

dostrzega symetrię (np. w rysunku motyla); zauważa, że jedna figura jest powiększeniem lub pomniejszeniem drugiej; kontynuuje regularny wzór (np. szlaczek);

2)

w zakresie liczenia i sprawności rachunkowych:

a)

sprawnie liczy obiekty (dostrzega regularności dziesiątkowego systemu liczenia), wymienia kolejne liczebniki od wybranej liczby, także wspak (zakres do 20); zapisuje liczby cyframi (zakres do 10),

b)

wyznacza sumy (dodaje) i różnice (odejmuje), manipulując obiektami lub rachując na zbiorach zastępczych, np. na palcach; sprawnie dodaje i odejmuje w zakresie do 10, poprawnie zapisuje te działania,

c)

radzi sobie w sytuacjach życiowych, których pomyślne zakończenie wymaga dodawania lub odejmowania,

d)

zapisuje rozwiązanie zadania z treścią przedstawionego słownie w konkretnej sytuacji, stosując zapis cyfrowy i znaki działań;

3)

w zakresie pomiaru:

a)

długości: mierzy długość, posługując się np. linijką; porównuje długości obiektów,

b)

ciężaru: potrafi ważyć przedmioty; różnicuje przedmioty cięższe, lżejsze; wie, że towar w sklepie jest pakowany według wagi,

c)

płynów: odmierza płyny kubkiem i miarką litrową,

d)

czasu: nazywa dni w tygodniu i miesiące w roku; orientuje się, do czego służy kalendarz, i potrafi z niego korzystać; rozpoznaje czas na zegarze w takim zakresie, który pozwala mu orientować się w ramach czasowych szkolnych zajęć i domowych obowiązków;

4)

w zakresie obliczeń pieniężnych:

a)

zna będące w obiegu monety i banknot o wartości 10 zł; zna wartość nabywczą monet i radzi sobie w sytuacji kupna i sprzedaży,

b)

zna pojęcie długu i konieczność spłacenia go.

8.

Zajęcia komputerowe. Uczeń kończący klasę I:

1)

posługuje się komputerem w podstawowym zakresie: uruchamia program, korzystając z myszy i klawiatury;

2)

wie, jak trzeba korzystać z komputera, żeby nie narażać własnego zdrowia;

3)

stosuje się do ograniczeń dotyczących korzystania z komputera.

9.

Zajęcia techniczne. Wychowanie do techniki (poznawanie urządzeń, obsługiwanie i szanowanie ich) i działalność konstrukcyjna dzieci. Uczeń kończący klasę I:

1)

w zakresie wychowania technicznego:

a)

wie, jak ludzie wykorzystywali dawniej i dziś siły przyrody (wiatr, wodę); majsterkuje (np. latawce, wiatraczki, tratwy),

b)

zna ogólne zasady działania urządzeń domowych (np. latarki, odkurzacza, zegara), posługuje się nimi, nie psując ich,

c)

buduje z różnorodnych przedmiotów dostępnych w otoczeniu, np. szałas, namiot, wagę, tor przeszkód; w miarę możliwości konstruuje urządzenia techniczne z gotowych zestawów do montażu np. dźwigi, samochody, samoloty, statki, domy;

2)

w zakresie dbałości o bezpieczeństwo własne i innych:

a)

utrzymuje porządek wokół siebie (na swoim stoliku, w sali zabaw, szatni i w ogrodzie), sprząta po sobie i pomaga innym w utrzymywaniu porządku,

b)

zna zagrożenia wynikające z niewłaściwego używania narzędzi i urządzeń technicznych,

c)

wie, jak należy bezpiecznie poruszać się na drogach (w tym na rowerze) i korzystać ze środków komunikacji; wie, jak trzeba zachować się w sytuacji wypadku, np. umie powiadomić dorosłych, zna telefony alarmowe.

10.

Wychowanie fizyczne. Kształtowanie sprawności fizycznej dzieci i edukacja zdrowotna. Uczeń kończący klasę I:

1)

uczestniczy w zajęciach rozwijających sprawność fizyczną, zgodnie z regułami;

2)

potrafi:

a)

chwytać piłkę, rzucać nią do celu i na odległość, toczyć ją i kozłować,

b)

pokonywać przeszkody naturalne i sztuczne,

c)

wykonywać ćwiczenia równoważne;

3)

dba o to, aby prawidłowo siedzieć w ławce, przy stole itp.;

4)

wie, że choroby są zagrożeniem dla zdrowia i że można im zapobiegać poprzez: szczepienia ochronne, właściwe odżywianie się, aktywność fizyczną, przestrzeganie higieny; właściwie zachowuje się w sytuacji choroby;

5)

wie, że nie może samodzielnie zażywać lekarstw i stosować środków chemicznych (np. środków czystości, środków ochrony roślin);

6)

wie, że dzieci niepełnosprawne znajdują się w trudnej sytuacji i pomaga im.

Podane umiejętności dotyczą dzieci o prawidłowym rozwoju fizycznym. Umiejętności dzieci niepełnosprawnych ustala się stosownie do ich możliwości.

11.

Etyka. Przybliżanie dzieciom ważnych wartości etycznych na podstawie baśni, bajek i opowiadań, a także obserwacji życia codziennego. Uczeń kończący klasę I:

1)

przestrzega reguł obowiązujących w społeczności dziecięcej (współpracuje w zabawach i w sytuacjach zadaniowych) oraz w świecie dorosłych (grzecznie zwraca się do innych, ustępuje osobom starszym miejsca w autobusie, podaje upuszczony przedmiot itp.);

2)

wie, że nie można dążyć do zaspokojenia swoich pragnień kosztem innych; nie niszczy otoczenia;

3)

zdaje sobie sprawę z tego, jak ważna jest prawdomówność, stara się przeciwstawiać kłamstwu i obmowie;

4)

wie, że nie wolno zabierać cudzej własności bez pozwolenia, pamięta o oddawaniu pożyczonych rzeczy i nie niszczy ich;

5)

niesie pomoc potrzebującym, także w sytuacjach codziennych;

6)

wie, że ludzie żyją w różnych warunkach i dlatego nie należy chwalić się bogactwem ani nie należy dokuczać dzieciom, które wychowują się w trudniejszych warunkach.

II.

Treści nauczania - wymagania szczegółowe na koniec klasy III szkoły podstawowej

1.

Edukacja polonistyczna. Uczeń kończący klasę III:

1)

korzysta z informacji:

a)

uważnie słucha wypowiedzi i korzysta z przekazywanych informacji,

b)

czyta i rozumie teksty przeznaczone dla dzieci na I etapie edukacyjnym i wyciąga z nich wnioski,

c)

wyszukuje w tekście potrzebne informacje i w miarę możliwości korzysta ze słowników i encyklopedii przeznaczonych dla dzieci na I etapie edukacyjnym,

d)

zna formy użytkowe: życzenia, zaproszenie, zawiadomienie, list, notatka do kroniki; potrafi z nich korzystać;

2)

analizuje i interpretuje teksty kultury:

a)

przejawia wrażliwość estetyczną, rozszerza zasób słownictwa poprzez kontakt z dziełami literackimi,

b)

w tekście literackim zaznacza wybrane fragmenty, określa czas i miejsce akcji, wskazuje głównych bohaterów,

c)

czyta teksty i recytuje wiersze, z uwzględnieniem interpunkcji i intonacji,

d)

ma potrzebę kontaktu z literaturą i sztuką dla dzieci, czyta wybrane przez siebie i wskazane przez nauczyciela książki, wypowiada się na ich temat,

e)

pod kierunkiem nauczyciela korzysta z podręczników i zeszytów ćwiczeń oraz innych środków dydaktycznych;

3)

tworzy wypowiedzi:

a)

w formie ustnej i pisemnej: kilkuzdaniową wypowiedź, krótkie opowiadanie i opis, list prywatny, życzenia, zaproszenie,

b)

dobiera właściwe formy komunikowania się w różnych sytuacjach społecznych,

c)

uczestniczy w rozmowach: zadaje pytania, udziela odpowiedzi i prezentuje własne zdanie; poszerza zakres słownictwa i struktur składniowych,

d)

dba o kulturę wypowiadania się; poprawnie artykułuje głoski, akcentuje wyrazy, stosuje pauzy i właściwą intonację w zdaniu oznajmującym, pytającym i rozkazującym; stosuje formuły grzecznościowe,

e)

dostrzega różnicę pomiędzy literą i głoską; dzieli wyrazy na sylaby; oddziela wyrazy w zdaniu, zdania w tekście,

f)

pisze czytelnie i estetycznie (przestrzega zasad kaligrafii), dba o poprawność gramatyczną, ortograficzną oraz interpunkcyjną,

g)

przepisuje teksty, pisze z pamięci i ze słuchu; w miarę swoich możliwości samodzielnie realizuje pisemne zadania domowe.

2.

Język obcy nowożytny. Uczeń kończący klasę III:

1)

wie, że ludzie posługują się różnymi językami i aby się z nimi porozumieć, trzeba nauczyć się ich języka (motywacja do nauki języka obcego);

2)

reaguje werbalnie i niewerbalnie na proste polecenia nauczyciela;

3)

rozumie wypowiedzi ze słuchu:

a)

rozróżnia znaczenie wyrazów o podobnym brzmieniu,

b)

rozpoznaje zwroty stosowane na co dzień i potrafi się nimi posługiwać,

c)

rozumie ogólny sens krótkich opowiadań i baśni przedstawianych także za pomocą obrazów, gestów,

d)

rozumie sens prostych dialogów w historyjkach obrazkowych (także w nagraniach audio i video);

4)

czyta ze zrozumieniem wyrazy i proste zdania;

5)

zadaje pytania i udziela odpowiedzi w ramach wyuczonych zwrotów, recytuje wiersze, rymowanki i śpiewa piosenki, nazywa obiekty z otoczenia i opisuje je, bierze udział w miniprzedstawieniach teatralnych;

6)

przepisuje wyrazy i zdania;

7)

w nauce języka obcego nowożytnego potrafi korzystać ze słowników obrazkowych, książeczek, środków multimedialnych;

8)

współpracuje z rówieśnikami w trakcie nauki.

3.

Edukacja muzyczna. Uczeń kończący klasę III:

1)

w zakresie odbioru muzyki:

a)

zna i stosuje następujące rodzaje aktywności muzycznej:

-

śpiewa w zespole piosenki ze słuchu (nie mniej niż 10 utworów w roku szkolnym); śpiewa z pamięci hymn narodowy,
-

gra na instrumentach perkusyjnych (proste rytmy i wzory rytmiczne) oraz melodycznych (proste melodie i akompaniamenty),
-

realizuje sylabami rytmicznymi, gestem oraz ruchem proste rytmy i wzory rytmiczne; reaguje ruchem na puls rytmiczny i jego zmiany, zmiany tempa, metrum i dynamiki (maszeruje, biega, podskakuje),
-

tańczy podstawowe kroki i figury krakowiaka, polki oraz innego, prostego tańca ludowego,

b)

rozpoznaje rodzaje maszyn i urządzeń: transportowych (samochody, statki, samoloty), wytwórczych (narzędzia, przyrządy), informatycznych (komputer, laptop, telefon komórkowy); orientuje się w rodzajach budowli (budynki mieszkalne, biurowe, przemysłowe, mosty, tunele, wieże) i urządzeń elektrycznych (latarka, prądnica rowerowa),

c)

określa wartość urządzeń technicznych z punktu widzenia cech użytkowych (łatwa lub trudna obsługa), ekonomicznych (tanie lub drogie w zakupie i użytkowaniu), estetycznych (np. ładne lub brzydkie);

2)

realizuje „drogę” powstawania przedmiotów od pomysłu do wytworu:

a)

przedstawia pomysły rozwiązań technicznych: planuje kolejne czynności, dobiera odpowiednie materiały (papier, drewno, metal, tworzywo sztuczne, materiały włókiennicze) oraz narzędzia,

b)

rozumie potrzebę organizowania działania technicznego: pracy indywidualnej i zespołowej,

c)

posiada umiejętności:

-

odmierzania potrzebnej ilości materiału,
-

cięcia papieru, tektury itp.,
-

montażu modeli papierowych i z tworzyw sztucznych, korzystając z prostych instrukcji i schematów rysunkowych, np. buduje latawce, makiety domów, mostów, modele samochodów, samolotów i statków,
-

w miarę możliwości, montażu obwodów elektrycznych, szeregowych i równoległych z wykorzystaniem gotowych zestawów;

a)

uczestniczy w dramie, ilustruje zachowania bohatera literackiego lub wymyślonego - mimiką, gestem, ruchem,

b)

rozumie umowne znaczenie rekwizytu i umie posłużyć się nim w odgrywanej scence,

c)

tworzy ilustracje do przeczytanego tekstu;

5)

wygłasza z pamięci krótkie teksty w języku kaszubskim:

a)

recytuje wierszyki i rymowanki, śpiewa piosenki z repertuaru dziecięcego,

b)

czyta i recytuje teksty kaszubskie, z uwzględnieniem interpunkcji i intonacji.

Zalecane warunki i sposób realizacji.

1.

Dla zapewnienia ciągłości wychowania i kształcenia, nauczyciele uczący w klasie I szkoły podstawowej powinni znać podstawę programową wychowania przedszkolnego.

2.

Należy zadbać o adaptację dzieci do warunków szkolnych, w tym o ich poczucie bezpieczeństwa. Czas trwania okresu adaptacyjnego określa nauczyciel, biorąc pod uwagę potrzeby dzieci.

3.

Sale lekcyjne powinny składać się z dwóch części: edukacyjnej (wyposażonej w tablicę, stoliki itp.) i rekreacyjnej (odpowiednio do tego przystosowanej). Zalecane jest wyposażenie sal w pomoce dydaktyczne i przedmioty potrzebne do zajęć (np. liczmany), sprzęt audiowizualny, komputery z dostępem do Internetu, gry i zabawki dydaktyczne, kąciki tematyczne (np. przyrody), biblioteczkę itp. Uczeń powinien mieć możliwość pozostawienia w szkole części swoich podręczników i przyborów szkolnych.

4.

Wskazane jest, aby edukacja w klasach I-III szkoły podstawowej odbywała się w zespołach rówieśniczych liczących nie więcej niż 26 osób.

5.

Edukacja w klasach I-III szkoły podstawowej realizowana jest w formie kształcenia zintegrowanego. Ze względu na prawidłowości rozwoju umysłowego dzieci, treści nauczania powinny narastać i rozszerzać się w układzie spiralnym, tzn., że w każdym następnym roku edukacji wiadomości i umiejętności nabyte przez ucznia mają być powtarzane i pogłębiane, a potem rozszerzane.

6.

W klasach I-III szkoły podstawowej edukację dzieci powierza się jednemu nauczycielowi. Prowadzenie zajęć z zakresu edukacji muzycznej, plastycznej, wychowania fizycznego, zajęć komputerowych i języka obcego nowożytnego można powierzyć nauczycielom posiadającym odpowiednie kwalifikacje. Zajęcia z zakresu edukacji zdrowotnej mogą być realizowane z udziałem specjalisty z zakresu zdrowia publicznego lub dietetyki, pielęgniarki lub higienistki szkolnej.

7.

Edukacja polonistyczna. W początkowym okresie nauki kontynuowany jest rozpoczęty w przedszkolu proces kształtowania dojrzałości dzieci do nauki czytania i pisania. Umiejętności te kształtuje się według wybranej metody, dbając o łączenie czytania z pisaniem. W klasie I szkoły podstawowej około połowy czasu przeznaczonego na edukację polonistyczną uczniowie mogą zajmować się rysowaniem i pisaniem, siedząc przy stolikach. Trzeba też pamiętać o tym, że klasa I jest pierwszym etapem nauki czytania i pisania, a umiejętności te są intensywnie kształtowane w klasie II i III tak, aby uczniowie kończący klasę III wykazali się umiejętnościami określonymi w podstawie programowej kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych w zakresie I etapu edukacyjnego.

8.

Ważnym celem edukacji polonistycznej jest rozwijanie u dzieci zamiłowania do czytelnictwa poprzez słuchanie pięknego czytania i rozmawianie o przeczytanych utworach oraz korzystanie z bibliotek (np. biblioteki szkolnej). Dobór utworów ma uwzględnić następujące gatunki literatury dziecięcej: baśnie, bajki, legendy, opowiadania, wiersze, komiksy - przy wyborze należy kierować się realnymi umiejętnościami czytelniczymi dzieci, a także potrzebami wychowawczymi i edukacyjnymi. Dzieci powinny uczyć się na pamięć wierszy, fragmentów prozy, tekstów piosenek itp.

9.

Edukacja matematyczna. W pierwszych miesiącach nauki w centrum uwagi jest wspomaganie rozwoju czynności umysłowych ważnych dla uczenia się matematyki. Dominującą formą zajęć są w tym czasie zabawy, gry i sytuacje zadaniowe, w których dzieci manipulują specjalnie dobranymi przedmiotami, np. liczmanami. Następnie dba się o budowanie w umysłach dzieci pojęć liczbowych i sprawności rachunkowych na sposób szkolny. Dzieci mogą korzystać z zeszytów ćwiczeń najwyżej przez jedną czwartą czasu przeznaczonego na edukację matematyczną. Przy układaniu i rozwiązywaniu zadań trzeba zadbać o wstępną matematyzację: dzieci rozwiązują zadania matematyczne, manipulując przedmiotami lub obiektami zastępczymi, potem zapisują rozwiązanie.

10.

Wiedza przyrodnicza nie może być kształtowana wyłącznie na podstawie pakietów edukacyjnych, informacji z Internetu oraz z innych tego typu źródeł. Edukacja przyrodnicza powinna być realizowana także w naturalnym środowisku poza szkołą. W sali lekcyjnej powinny być kąciki przyrody. Jeżeli w szkole nie ma warunków do prowadzenia hodowli roślin i zwierząt, trzeba organizować dzieciom zajęcia w ogrodzie botanicznym, w gospodarstwie rolnym itp.

11.

Zajęcia komputerowe należy rozumieć dosłownie jako zajęcia z komputerami, prowadzone w korelacji z pozostałymi obszarami edukacji. Należy zadbać o to, aby w sali lekcyjnej było kilka kompletnych zestawów komputerowych z oprogramowaniem odpowiednim do wieku, możliwości i potrzeb uczniów. Komputery w klasach I-III szkoły podstawowej są wykorzystywane jako urządzenia, które wzbogacają proces nauczania i uczenia się o teksty, rysunki i animacje tworzone przez uczniów, kształtują ich aktywność (gry i zabawy), utrwalają umiejętności (programy edukacyjne na płytach i w sieci), rozwijają zainteresowania itp. Uczniom klas I-III należy umożliwić korzystanie ze szkolnej pracowni komputerowej. Zaleca się, aby podczas zajęć uczeń miał do swojej dyspozycji osobny komputer z dostępem do Internetu.

12.

Język obcy nowożytny. Zalecane jest organizowanie dzieciom również pozalekcyjnych form nauki języka obcego nowożytnego, np. zajęć w szkolnym klubie, spotkań czytelniczych w bibliotece, seansów filmowych w świetlicy szkolnej itp.

13.

Edukacja muzyczna. Oprócz zajęć typowo muzycznych zaleca się włączanie muzyki do codziennych zajęć szkolnych jako tła tematu przy organizacji aktywności ruchowej, w celu wyciszenia itp.

14.

Wychowanie fizyczne. Zaleca się, aby zajęcia z dziećmi prowadzone były na boisku, w sali gimnastycznej itp. Czas realizacji tego obszaru kształcenia ma być przeznaczony na rozwijanie sprawności fizycznej uczniów.

15.

Etyka. Ze względu na specyfikę dziecięcego rozumowania, w trakcie zajęć z etyki zaleca się analizę zachowania postaci literackich (z baśni, bajek, opowiadań itp.), filmowych i telewizyjnych. Uniknie się wówczas kłopotów wychowawczych wynikających z nadmiernej, nieuzasadnionej i pochopnej nieraz krytyki wydarzeń z udziałem rówieśników.

16.

Doceniając rolę edukacji zdrowotnej, treści z tego zakresu umieszczono w wielu obszarach kształcenia, np. w obszarze wychowania fizycznego, edukacji przyrodniczej i edukacji społecznej. Ze względu na dobro uczniów, należy zadbać, aby rozumieli oni konieczność oraz mieli nawyk dbania o zdrowie swoje i innych. Powinni także wiedzieć, do kogo zwrócić się w razie konieczności udzielania pierwszej pomocy.

17.

Każde dziecko jest uzdolnione. Nauczyciel ma odkryć te uzdolnienia i je rozwijać. W trosce o to, aby dzieci odczuwały satysfakcję z działalności twórczej, trzeba stwarzać im warunki do prezentowania swych osiągnięć, np. muzycznych, wokalnych, recytatorskich, tanecznych, sportowych, konstrukcyjnych.

18.

Odpowiednio do istniejących potrzeb szkoła organizuje:

1)

zajęcia opiekuńcze zapewniające dzieciom interesujące spędzanie czasu, przyjazną atmosferę i bezpieczeństwo;

2)

zajęcia zwiększające szanse edukacyjne uczniów zdolnych oraz uczniów mających trudności w nauce.

II ETAP EDUKACYJNY: KLASY IV-VI

JĘZYK POLSKI

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

Uczeń rozwija sprawność uważnego słuchania, czytania głośnego i cichego oraz umiejętność rozumienia znaczeń dosłownych i prostych znaczeń przenośnych; zdobywa świadomość języka jako wartościowego i wielofunkcyjnego narzędzia komunikacji, rozwija umiejętność poszukiwania interesujących go wiadomości, a także ich porządkowania oraz poznawania dzieł sztuki; uczy się rozpoznawać różne teksty kultury, w tym użytkowe, oraz stosować odpowiednie sposoby ich odbioru.

II.

Analiza i interpretacja tekstów kultury.

Uczeń poznaje teksty kultury odpowiednie dla stopnia rozwoju emocjonalnego i intelektualnego; rozpoznaje ich konwencje gatunkowe; uczy się je odbierać świadomie i refleksyjnie; kształtuje świadomość istnienia w tekście znaczeń ukrytych; rozwija zainteresowania różnymi dziedzinami kultury; poznaje specyfikę literackich i pozaliterackich sposobów wypowiedzi artystycznej; w kontakcie z dziełami kultury kształtuje hierarchię wartości, swoją wrażliwość, gust estetyczny, poczucie własnej tożsamości i postawę patriotyczną.

III.

Tworzenie wypowiedzi.

Uczeń rozwija umiejętność wypowiadania się w mowie i w piśmie na tematy poruszane na zajęciach, związane z poznawanymi tekstami kultury i własnymi zainteresowaniami; dba o poprawność wypowiedzi własnych, a ich formę kształtuje odpowiednio do celu wypowiedzi; wykorzystując posiadane umiejętności, rozwija swoją wiedzę o języku.

Treści nauczania - wymagania szczegółowe

I.

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

1.

Czytanie i słuchanie. Uczeń:

1)

sprawnie czyta teksty głośno i cicho;

2)

określa temat i główną myśl tekstu;

3)

identyfikuje nadawcę i odbiorcę wypowiedzi (autora, narratora, czytelnika, słuchacza);

4)

identyfikuje wypowiedź jako tekst informacyjny, literacki, reklamowy;

5)

rozpoznaje formy gatunkowe (zaproszenie, życzenia i gratulacje, zawiadomienie i ogłoszenie, instrukcję, w tym przepis);

6)

odróżnia zawarte w tekście informacje ważne od informacji drugorzędnych;

7)

wyszukuje w tekście informacje wyrażone wprost i pośrednio (ukryte);

8)

rozumie dosłowne i przenośne znaczenie wyrazów w wypowiedzi;

9)

wyciąga wnioski wynikające z przesłanek zawartych w tekście (w tym rozpoznaje w nim prawdę lub fałsz);

10)

dostrzega relacje między częściami składowymi wypowiedzi (tytuł, wstęp, rozwinięcie, zakończenie, akapity).

2.

Samokształcenie i docieranie do informacji. Uczeń korzysta z informacji zawartych w encyklopedii, słowniku ortograficznym, słowniku języka polskiego (małym lub podręcznym), słowniku wyrazów bliskoznacznych.

3.

Świadomość językowa. Uczeń:

1)

rozpoznaje podstawowe funkcje składniowe wyrazów użytych w wypowiedziach (podmiot, orzeczenie, dopełnienie, przydawka, okolicznik);

2)

rozpoznaje w tekście zdania pojedyncze nierozwinięte i rozwinięte, pojedyncze i złożone (współrzędnie i podrzędnie), równoważniki zdań - i rozumie ich funkcje;

3)

rozpoznaje w wypowiedziach podstawowe części mowy (rzeczownik, czasownik, przymiotnik, przysłówek, liczebnik, zaimek, przyimek, spójnik) i wskazuje różnice między nimi;

4)

rozpoznaje w tekście formy przypadków, liczb, osób, czasów i rodzajów gramatycznych - rozumie ich funkcje w wypowiedzi;

5)

rozpoznaje znaczenie niewerbalnych środków komunikowania się (gest, wyraz twarzy, mimika, postawa ciała).

II.

Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela.

1.

Wstępne rozpoznanie. Uczeń:

1)

nazywa swoje reakcje czytelnicze (np. wrażenia, emocje);

2)

konfrontuje sytuację bohaterów z własnymi doświadczeniami;

3)

wyraża swój stosunek do postaci.

2.

Analiza. Uczeń:

1)

dostrzega swoistość artystyczną dzieła;

2)

odróżnia fikcję artystyczną od rzeczywistości;

3)

odróżnia realizm od fantastyki;

4)

rozpoznaje w tekście literackim: porównanie, przenośnię, epitet, wyraz dźwiękonaśladowczy i objaśnia ich role;

5)

rozpoznaje: wers, zwrotkę (strofę), rym, rytm, refren; odróżnia wiersz rymowany i nierymowany (biały);

6)

wyodrębnia elementy składające się na widowisko teatralne (gra aktorska, reżyseria, dekoracja, charakteryzacja, kostiumy, rekwizyty);

7)

wyodrębnia elementy dzieła filmowego i telewizyjnego (scenariusz, reżyseria, ujęcie, gra aktorska);

8)

wskazuje cechy charakterystyczne przekazów audiowizualnych (filmu, programu informacyjnego, programu rozrywkowego), potrafi nazwać ich tworzywo (ruchome obrazy, warstwa dźwiękowa);

9)

omawia akcję, wyodrębnia wątki i wydarzenia;

10)

charakteryzuje i ocenia bohaterów;

11)

identyfikuje: opowiadanie, powieść, baśń, legendę, mit, bajkę, fraszkę, wiersz, przysłowie, komiks.

3.

Interpretacja. Uczeń:

1)

odbiera teksty kultury na poziomie dosłownym i przenośnym;

2)

objaśnia morał bajki oraz samodzielnie formułuje przesłanie baśni.

4.

Wartości i wartościowanie. Uczeń odczytuje wartości pozytywne i ich przeciwieństwa wpisane w teksty kultury (np. przyjaźń - wrogość, miłość - nienawiść, prawda - kłamstwo, wierność - zdrada).

III.

Tworzenie wypowiedzi.

1.

Mówienie i pisanie. Uczeń:

1)

tworzy spójne teksty na tematy poruszane na zajęciach - związane z otaczającą rzeczywistością i poznanymi tekstami kultury;

2)

dostosowuje sposób wyrażania się do oficjalnej i nieoficjalnej sytuacji komunikacyjnej oraz do zamierzonego celu;

3)

formułuje pytania do tekstu;

4)

świadomie posługuje się różnymi formami językowymi oraz (w wypowiedzi ustnej) mimiką, gestykulacją, postawą ciała;

5)

tworzy wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych: opowiadanie z dialogiem (twórcze i odtwórcze), pamiętnik i dziennik (pisane z perspektywy bohatera literackiego lub własnej), list oficjalny, proste sprawozdanie (np. z wycieczki, z wydarzeń sportowych), opis postaci, przedmiotu, krajobrazu, ogłoszenie, zaproszenie, prosta notatka;

6)

stosuje w wypowiedzi pisemnej odpowiednią kompozycję i układ graficzny zgodny z wymogami danej formy gatunkowej (w tym wydziela akapity);

7)

sporządza plan odtwórczy wypowiedzi (ramowy i szczegółowy);

8)

uczestnicząc w rozmowie, słucha z uwagą wypowiedzi innych, mówi na temat; prezentuje własne zdanie i uzasadnia je;

9)

czytając głośno, wyraziście, przekazuje intencję tekstu, właściwie akcentuje wyrazy, wprowadza pauzę, stosuje odpowiednią intonację;

10)

recytuje teksty poetyckie oraz fragmenty prozy, podejmując próbę ich głosowej interpretacji.

2.

Świadomość językowa. Uczeń:

1)

rozróżnia i poprawnie zapisuje zdania oznajmujące, pytające i rozkazujące;

2)

przekształca zdania złożone w pojedyncze i odwrotnie, a także zdania w równoważniki zdań i odwrotnie - odpowiednio do przyjętego celu;

3)

stosuje poprawne formy gramatyczne wyrazów odmiennych;

4)

poprawnie stopniuje przymiotniki i przysłówki i używa ich we właściwych kontekstach;

5)

pisze poprawnie pod względem ortograficznym, w tym w razie potrzeby wykorzystuje wiedzę o:

a)

wymianie głosek w wyrazach pokrewnych oraz w tematach fleksyjnych wyrazów odmiennych,

b)

różnicach w wymowie i pisowni samogłosek ustnych i nosowych, spółgłosek twardych i miękkich, dźwięcznych i bezdźwięcznych,

c)

zapisie „nie” z rzeczownikami, przymiotnikami i czasownikami,

d)

sposobach pisania nazw własnych i nazw pospolitych;

6)

poprawnie używa znaków interpunkcyjnych: kropki, przecinka, znaku zapytania, cudzysłowu, dwukropka, nawiasu, znaku wykrzyknika;

7)

operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie skoncentrowanym przede wszystkim wokół tematów: dom, rodzina, szkoła i nauka, środowisko przyrodnicze i społeczne).

Teksty kultury poznawane w całości - nie mniej niż 4 pozycje książkowe w roku szkolnym oraz wybrane przez nauczyciela teksty o mniejszej objętości:

Frances Hodgson Burnett Tajemniczy ogród; Jan Brzechwa Akademia Pana Kleksa; Carlo Collodi Pinokio; Roald Dahl Charlie i fabryka czekolady; Antonina Domańska Historia żółtej ciżemki; Irena Jurgielewiczowa Ten obcy; Stanisław Lem Bajki robotów; Clive Staples Lewis Lew, Czarownica i stara szafa; Astrid Lindgren Bracia Lwie Serce; Kornel Makuszyński Szatan z siódmej klasy; Aleksander Minkowski Dolina Światła; Ferenc Molnár Chłopcy z Placu Broni; Lucy Maud Montgomery Ania z Zielonego Wzgórza; Edmund Niziurski - wybrana powieść (np. Niewiarygodne przygody Marka Piegusa, Sposób na Alcybiadesa); Joanna Olech Dynastia Miziołków; Joanna Onichimowska - wybrana powieść (np. Duch starej kamienicy, Daleki rejs); René Goscinny, Jean-Jacques Sempé Mikołajek (wybór opowiadań z dowolnego tomu); Henryk Sienkiewicz W pustyni i w puszczy; Alfred Szklarski - wybrana powieść (np. Tomek w krainie kangurów); Dorota Terakowska Władca Lewawu; Mark Twain Przygody Tomka Sawyera; John Ronald Reuel Tolkien Hobbit, czyli tam i z powrotem; Juliusz Verne W 80 dni dookoła świata; Moony Witcher Dziewczynka z szóstego księżyca; wybór mitów greckich, baśni i legend; wybór kolęd; wybór pieśni patriotycznych; wybór poezji, w tym utwory dla dzieci i młodzieży; film i widowisko teatralne z repertuaru dziecięcego; wybrane programy telewizyjne.

JĘZYK OBCY NOWOŻYTNY

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Znajomość środków językowych.

Uczeń posługuje się bardzo podstawowym zasobem środków językowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych), umożliwiającym realizację pozostałych wymagań ogólnych w zakresie tematów wskazanych w wymaganiach szczegółowych.

II.

Rozumienie wypowiedzi.

Uczeń rozumie bardzo proste i krótkie wypowiedzi ustne artykułowane wyraźnie i powoli, w standardowej odmianie języka, a także krótkie i proste wypowiedzi pisemne w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.

III.

Tworzenie wypowiedzi.

Uczeń samodzielnie formułuje bardzo krótkie, proste i zrozumiałe wypowiedzi ustne i pisemne w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.

IV.

Reagowanie na wypowiedzi.

Uczeń dokonuje samooceny (np. przy użyciu portfolio językowego) i wykorzystuje techniki samodzielnej pracy nad językiem (np. korzystanie ze słownika, poprawianie błędów, zapamiętywanie nowych wyrazów).

10.

Uczeń współdziała w grupie, np. w lekcyjnych i pozalekcyjnych językowych pracach projektowych.

11.

Uczeń korzysta ze źródeł informacji w języku obcym (np. z encyklopedii, mediów) również za pomocą technologii informacyjno-komunikacyjnych.

12.

Uczeń stosuje strategie komunikacyjne (np. domyślanie się znaczenia wyrazów z kontekstu, rozumienie tekstu zawierającego nieznane słowa i zwroty).

13.

Uczeń posiada świadomość językową (np. podobieństw i różnic między językami).

MUZYKA

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

Uczeń poznaje podstawowe pojęcia i terminy muzyczne, rozumie ich znaczenie i wykorzystuje w wykonywaniu i słuchaniu muzyki, prowadzeniu rozmów o muzyce oraz poszukiwaniu informacji o muzyce.

II.

Tworzenie wypowiedzi.

Uczeń tworzy wypowiedzi - wykonuje utwory muzyczne i tańce, improwizuje i komponuje proste struktury dźwiękowe i układy taneczno-ruchowe, przedstawia cechy i charakter słuchanych i wykonywanych utworów słowami lub innymi środkami ekspresji.

III.

Analiza i interpretacja tekstów kultury.

Uczeń interpretuje wykonywane utwory zgodnie z tekstem, charakterem i funkcją. Słucha muzyki, rozpoznaje, rozróżnia i omawia jej cechy, przedstawia własny stosunek do słuchanego i wykonywanego repertuaru.

Treści nauczania - wymagania szczegółowe

1.

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:

1)

stosuje podstawowe pojęcia muzyczne (melodia, akompaniament, rytm, dźwięk, akord, gama, tempo);

2)

wykorzystuje w śpiewie oraz w grze na instrumentach znajomość pojęć i terminów muzycznych określających podstawowe elementy muzyki (melodię, rytm, harmonię, agogikę, dynamikę, artykulację);

3)

odczytuje i zapisuje elementy notacji muzycznej (nazwy siedmiu dźwięków gamy oraz ich położenie na pięciolinii, klucz wiolinowy, znaki graficzne pięciu wartości rytmicznych nut i pauz, podstawowe oznaczenia metryczne, agogiczne, dynamiczne i artykulacyjne);

4)

poprawnie używa nazw podstawowych instrumentów muzycznych, głosów ludzkich (sopran, alt, tenor, bas) i zespołów wykonawczych (np. chór, orkiestra);

5)

określa charakterystyczne cechy polskich tańców narodowych (poloneza, krakowiaka, mazura, kujawiaka i oberka);

6)

wymienia nazwy epok w dziejach muzyki i potrafi wskazać kompozytorów reprezentatywnych dla baroku, klasycyzmu, romantyzmu i muzyki XX w.;

7)

korzysta z multimedialnych źródeł muzyki i informacji o muzyce.

2.

Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:

1)

poprawnie śpiewa z pamięci polski hymn narodowy oraz hymn Unii Europejskiej;

2)

śpiewa ze słuchu (powtarza wzór lub powtarza i wykonuje z pamięci) lub z wykorzystaniem nut (w zespole, solo, a cappella, z towarzyszeniem instrumentu) piosenki z repertuaru dziecięcego i popularnego, wybrane pieśni patriotyczne, kanony (minimum 10 różnorodnych utworów wokalnych w roku szkolnym);

3)

śpiewa, dbając o higienę głosu (stosuje ćwiczenia oddechowe, dykcyjne i emisyjne);

4)

gra na instrumentach ze słuchu i z wykorzystaniem nut (solo i w zespole) melodie, schematy rytmiczne, proste utwory i akompaniamenty (uczeń gra na jednym lub kilku instrumentach, do wyboru: dowolny instrument klasyczny lub elektroniczny, np. flet prosty, instrument klawiszowy, dzwonki, instrumentarium perkusyjne Orfa);

5)

odtwarza ruchem i gestodźwiękami proste rytmy i schematy rytmiczne, wykonuje kroki, figury i układy taneczne poloneza i krakowiaka, tańców ludowych (szczególnie własnego regionu) oraz podstawowe kroki wybranych tańców towarzyskich;

6)

tworzy proste struktury rytmiczne, sygnały dźwiękowe, swobodne akompaniamenty, prosty dwugłos (burdon, nagłos), ilustracje dźwiękowe do scen sytuacyjnych, tekstów literackich i obrazów (samodzielnie i pod kierunkiem nauczyciela);

7)

tworzy improwizacje ruchowe do muzyki;

8)

tworzy według ustalonych zasad improwizacje wokalne i instrumentalne (ćwiczenie wykonuje samodzielnie i pod kierunkiem nauczyciela z wykorzystaniem instrumentów wskazanych w pkt 4 lub wykonanych przez uczniów);

9)

tworzy wypowiedzi o muzyce za pomocą środków pozamuzycznych - odzwierciedla graficznie cechy muzyki i form muzycznych, rysuje, maluje i układa teksty do muzyki, opisuje słowami cechy i charakter słuchanych utworów.

3.

Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:

1)

świadomie odbiera muzykę - słucha (słuchanie analityczne, ukierunkowane przez nauczyciela na wybrane cechy utworu) wybranych dzieł literatury muzycznej (w całości lub fragmentów) reprezentatywnych dla kolejnych epok (od średniowiecza do XX w.) oraz dla muzyki jazzowej i rozrywkowej, słucha polskich pieśni patriotycznych oraz utworów ludowych w postaci oryginalnej i stylizowanej;

2)

rozpoznaje cechy i budowę utworu muzycznego - określa nastrój, tempo, dynamikę, fakturę jednogłosową i wielogłosową, rozróżnia podstawowe formy muzyczne (A, AB, ABA₁, rondo, wariacje);

3)

rozróżnia podstawowe głosy ludzkie (sopran, alt, tenor, bas), rodzaje zespołu wykonawczego (soliści, orkiestra symfoniczna, różne typy chórów i zespołów), określa grupy instrumentów (strunowe - smyczkowe, szarpane, uderzane; dęte drewniane i blaszane; perkusyjne) i główne instrumenty z tych grup;

4)

rozpoznaje charakterystyczne cechy polskich tańców narodowych (poloneza, krakowiaka, mazura, kujawiaka i oberka);

5)

charakteryzuje wybrane utwory muzyczne wysłuchane i omówione na zajęciach oraz inne, określając cechy muzyki, które decydują o charakterze utworu;

6)

porządkuje chronologicznie postacie kompozytorów - J. S. Bach, W. A. Mozart, L. van Beethoven, F. Chopin, S. Moniuszko, W. Lutosławski;

7)

interpretuje (gra i śpiewa) utwory zgodnie ze wskazówkami wykonawczymi umieszczonymi w nutach oraz własnym odczuwaniem muzyki.

PLASTYKA

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji - percepcja sztuki.

II.

Tworzenie wypowiedzi - ekspresja przez sztukę.

III.

Analiza i interpretacja tekstów kultury - recepcja sztuki.

Treści nauczania - wymagania szczegółowe

1.

HISTORIA I SPOŁECZEŃSTWO

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Chronologia historyczna.

Uczeń posługuje się podstawowymi określeniami czasu historycznego: okres p.n.e., n.e., tysiąclecie, wiek, rok; przyporządkowuje fakty historyczne datom; oblicza upływ czasu między wydarzeniami historycznymi i umieszcza je na linii chronologicznej; dostrzega związki teraźniejszości z przeszłością.

II.

Analiza i interpretacja historyczna.

Uczeń odpowiada na proste pytania postawione do tekstu źródłowego, planu, mapy, ilustracji; pozyskuje informacje z różnych źródeł oraz selekcjonuje je i porządkuje; stawia pytania dotyczące przyczyn i skutków analizowanych wydarzeń historycznych i współczesnych.

III.

Tworzenie narracji historycznej.

Uczeń tworzy krótką wypowiedź o postaci i wydarzeniu historycznym, posługując się poznanymi pojęciami; przedstawia własne stanowisko i próbuje je uzasadnić.

IV.

Zainteresowanie problematyką społeczną.

opisuje powstanie i działania Solidarności, używając określeń: strajk, walka bez przemocy, stan wojenny, „Okrągły Stół”;

3)

wyjaśnia, jakie najważniejsze zmiany zaszły w Polsce w 1989 r.

PRZYRODA

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Zaciekawienie światem przyrody.

Uczeń stawia pytania dotyczące zjawisk zachodzących w przyrodzie, prezentuje postawę badawczą w poznawaniu prawidłowości świata przyrody przez poszukiwanie odpowiedzi na pytania: „dlaczego?” „jak jest?”, „co się stanie, gdy?”.

II.

Stawianie hipotez na temat zjawisk i procesów zachodzących w przyrodzie i ich weryfikacja.

Uczeń przewiduje przebieg niektórych zjawisk i procesów przyrodniczych, wyjaśnia proste zależności między zjawiskami; przeprowadza obserwacje i doświadczenia według instrukcji, rejestruje ich wyniki w różnej formie oraz je objaśnia, używając prawidłowej terminologii.

III.

Praktyczne wykorzystanie wiedzy przyrodniczej.

Uczeń orientuje się w otaczającej go przestrzeni przyrodniczej i kulturowej; rozpoznaje sytuacje zagrażające zdrowiu i życiu oraz podejmuje działania zwiększające bezpieczeństwo własne i innych, świadomie działa na rzecz ochrony własnego zdrowia.

IV.

Poszanowanie przyrody.

Uczeń zachowuje się w środowisku zgodnie z obowiązującymi zasadami; działa na rzecz ochrony przyrody i dorobku kulturowego społeczności.

V.

Obserwacje, pomiary i doświadczenia.

Uczeń korzysta z różnych źródeł informacji (własnych obserwacji, badań, doświadczeń, tekstów, map, tabel, fotografii, filmów), wykonuje pomiary i korzysta z instrukcji (słownej, tekstowej i graficznej); dokumentuje i prezentuje wyniki obserwacji i doświadczeń; stosuje technologie informacyjno-komunikacyjne.

Treści nauczania - wymagania szczegółowe

1.

Ja i moje otoczenie. Uczeń:

1)

wymienia czynniki pozytywnie i negatywnie wpływające na jego samopoczucie w szkole oraz w domu i proponuje sposoby eliminowania czynników negatywnych;

2)

wyjaśnia znaczenie odpoczynku (w tym snu), odżywiania się i aktywności ruchowej w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu;

3)

wymienia zasady prawidłowego uczenia się i stosuje je w życiu;

4)

opisuje prawidłowo urządzone miejsce do nauki ucznia szkoły podstawowej;

5)

uzasadnia potrzebę planowania zajęć w ciągu dnia i tygodnia; prawidłowo planuje i realizuje swój rozkład zajęć w ciągu dnia;

6)

nazywa zmysły człowieka i wyjaśnia ich rolę w poznawaniu przyrody, stosuje zasady bezpieczeństwa podczas obserwacji przyrodniczych;

7)

podaje przykłady przyrządów ułatwiających obserwację przyrody (lupa, mikroskop, lornetka), opisuje ich zastosowanie, posługuje się nimi podczas prowadzonych obserwacji;

8)

podaje przykłady roślin i zwierząt hodowanych przez człowieka, w tym w pracowni przyrodniczej, i wymienia podstawowe zasady opieki nad nimi;

9)

rozpoznaje i nazywa niektóre rośliny (w tym doniczkowe) zawierające substancje trujące lub szkodliwe dla człowieka i podaje zasady postępowania z nimi.

2.

Orientacja w terenie. Uczeń:

1)

wyznacza kierunki na widnokręgu za pomocą kompasu, gnomonu;

2)

obserwuje widomą wędrówkę Słońca w ciągu doby, miejsca wschodu, górowania i zachodu Słońca, w zależności od pory roku, wskazuje zależność między wysokością Słońca a długością cienia;

3)

orientuje plan, mapę w terenie, posługuje się legendą;

4)

identyfikuje na planie i mapie topograficznej miejsce obserwacji i obiekty w najbliższym otoczeniu, określa wzajemne położenie obiektów na planie, mapie topograficznej i w terenie;

5)

posługuje się podziałką liniową do określania odległości, porównuje odległość na mapie z odległością rzeczywistą w terenie;

6)

wykonuje pomiary np. taśmą mierniczą, szacuje odległości i wysokości w terenie;

7)

rozróżnia w terenie i na modelu formy wypukłe i wklęsłe, wskazuje takie formy na mapie poziomicowej.

3.

Obserwacje, doświadczenia przyrodnicze i modelowanie. Uczeń:

1)

obserwuje wszystkie fazy rozwoju rośliny, dokumentuje obserwacje;

2)

obserwuje i nazywa zjawiska atmosferyczne zachodzące w Polsce;

3)

obserwuje i rozróżnia stany skupienia wody, bada doświadczalnie zjawiska: parowania, skraplania, topnienia i zamarzania (krzepnięcia) wody;

4)

posługuje się pojęciem drobina jako najmniejszym elementem budującym materię, prezentuje za pomocą modelu drobinowego trzy stany skupienia ciał (substancji);

5)

opisuje skład materii jako zbiór różnego rodzaju drobin tworzących różne substancje i ich mieszaniny;

6)

prezentuje na modelu drobinowym właściwości ciał stałych, cieczy i gazów (kształt i ściśliwość);

7)

podaje przykłady ruchu drobin w gazach i cieczach (dyfuzja) oraz przedstawia te zjawiska na modelu lub schematycznym rysunku;

8)

obserwuje proste doświadczenia wykazujące rozszerzalność cieplną ciał stałych oraz przeprowadza, na podstawie instrukcji, doświadczenia wykazujące rozszerzalność cieplną gazów i cieczy;

9)

podaje przykłady występowania i wykorzystania rozszerzalności cieplnej ciał w życiu codziennym, wyjaśnia zasadę działania termometru cieczowego;

10)

wykonuje i opisuje proste doświadczenia wykazujące istnienie powietrza i ciśnienia atmosferycznego; buduje na podstawie instrukcji prosty wiatromierz i wykorzystuje go wprowadzeniu obserwacji;

11)

wymienia nazwy składników pogody (temperatura powietrza, opady i ciśnienie atmosferyczne, kierunek i siła wiatru) oraz przyrządów służących do ich pomiaru, podaje jednostki pomiaru temperatury i opadów stosowane w meteorologii;

12)

obserwuje pogodę, mierzy temperaturę powietrza oraz określa kierunek i siłę wiatru, rodzaje opadów i osadów, stopień zachmurzenia nieba, prowadzi kalendarz pogody;

13)

opisuje i porównuje cechy pogody w różnych porach roku, dostrzega zależność między wysokością Słońca, długością dnia a temperaturą powietrza w ciągu roku.

4.

Najbliższa okolica. Uczeń:

1)

rozpoznaje w terenie przyrodnicze (nieożywione i ożywione) oraz antropogeniczne składniki krajobrazu i wskazuje zależności między nimi;

2)

wymienia i charakteryzuje czynniki warunkujące życie na lądzie;

3)

obserwuje i nazywa typowe organizmy lasu, łąki, pola uprawnego;

4)

opisuje przystosowania budowy zewnętrznej i czynności życiowych organizmów lądowych do środowiska życia, na przykładach obserwowanych organizmów;

5)

wskazuje organizmy samożywne i cudzożywne oraz podaje podstawowe różnice w sposobie ich odżywiania się;

6)

przedstawia proste zależności pokarmowe zachodzące między organizmami lądowymi, posługując się modelem lub schematem;

7)

rozpoznaje i nazywa warstwy lasu, charakteryzuje panujące w nich warunki abiotyczne;

8)

obserwuje zjawiska zachodzące w cieku wodnym, określa kierunek i szacuje prędkość przepływu wody, rozróżnia prawy i lewy brzeg;

9)

rozróżnia i opisuje rodzaje wód powierzchniowych;

10)

wymienia i charakteryzuje czynniki warunkujące życie w wodzie;

11)

obserwuje i nazywa typowe rośliny i zwierzęta żyjące w jeziorze lub rzece, opisuje przystosowania ich budowy zewnętrznej i czynności życiowych do środowiska życia;

12)

przedstawia proste zależności pokarmowe występujące w środowisku wodnym, posługując się modelem lub schematem;

13)

rozpoznaje i nazywa skały typowe dla miejsca zamieszkania: piasek, glina i inne charakterystyczne dla okolicy;

14)

opisuje glebę, jako zbiór składników nieożywionych i ożywionych, wyjaśnia znaczenie organizmów glebowych i próchnicy w odniesieniu do żyzności gleby.

5.

Człowiek a środowisko. Uczeń:

1)

prowadzi obserwacje i proste doświadczenia wykazujące zanieczyszczenie najbliższego otoczenia (powietrza, wody, gleby);

2)

wyjaśnia wpływ codziennych zachowań w domu, w szkole, w miejscu zabawy na stan środowiska;

3)

proponuje działania sprzyjające środowisku przyrodniczemu;

4)

podaje przykłady miejsc w najbliższym otoczeniu, w których zaszły korzystne i niekorzystne zmiany pod wpływem działalności człowieka;

5)

podaje przykłady pozytywnego i negatywnego wpływu środowiska na zdrowie człowieka.

6.

Właściwości substancji. Uczeń:

1)

wymienia znane właściwości substancji (woda, cukier, sól kuchenna) i ich mieszanin (ocet, sok cytrynowy) występujące w jego otoczeniu;

2)

porównuje masy ciał o tej samej objętości, lecz wykonanych z różnych substancji;

3)

identyfikuje, na podstawie doświadczenia, ciała (substancje) dobrze i słabo przewodzące ciepło;

4)

podaje przykłady przedmiotów wykonanych z substancji kruchych, sprężystych i plastycznych;

5)

podaje przykłady zastosowania różnych substancji w przedmiotach codziennego użytku, odwołując się do właściwości tych substancji;

6)

bada wpływ czynników takich jak: woda, powietrze, temperatura, gleba na przedmioty zbudowane z różnych substancji;

7)

wykazuje doświadczalnie wpływ różnych substancji i ich mieszanin (np. soli kuchennej, octu, detergentów) na wzrost i rozwój roślin, dokumentuje i prezentuje wyniki doświadczenia;

8)

uzasadnia potrzebę segregacji odpadów, wskazując na możliwość ich ponownego przetwarzania (powołując się na właściwości substancji).

7.

Krajobrazy Polski i Europy. Uczeń:

1)

rozpoznaje na mapie hipsometrycznej niziny, wyżyny i góry;

2)

charakteryzuje wybrane krajobrazy Polski: gór wysokich, wyżyny wapiennej, nizinny, pojezierny, nadmorski, wielkomiejski, przemysłowy, rolniczy oraz wskazuje je na mapie;

3)

podaje przykłady zależności między cechami krajobrazu a formami działalności człowieka;

4)

wymienia formy ochrony przyrody stosowane w Polsce, wskazuje na mapie parki narodowe, podaje przykłady rezerwatów przyrody, pomników przyrody i gatunków objętych ochroną, występujących w najbliższej okolicy;

5)

wymienia najważniejsze walory turystyczne największych miast Polski, ze szczególnym uwzględnieniem Warszawy, Krakowa, Gdańska;

6)

lokalizuje na mapie Europy: Polskę oraz państwa sąsiadujące z Polską i ich stolice;

7)

opisuje krajobrazy wybranych obszarów Europy (śródziemnomorski, alpejski), rozpoznaje je na ilustracji oraz lokalizuje na mapie.

8.

Organizm człowieka. Uczeń:

1)

podaje nazwy układów narządów budujących organizm człowieka: układ kostny, oddechowy, pokarmowy, krwionośny, rozrodczy, wskazuje na planszy główne narządy tych układów:

a)

układ kostny - elementy układu: czaszka, kręgosłup, klatka piersiowa, kończyny górne, kończyny dolne,

b)

układ oddechowy - jama nosowa, krtań, tchawica, oskrzela, płuca,

c)

układ pokarmowy - jama ustna, przełyk, żołądek, jelito cienkie, jelito grube, odbytnica,

d)

układ krwionośny - serce, naczynia krwionośne: żyły i tętnice,

e)

układ rozrodczy żeński - jajniki, jajowody, macica, pochwa i układ rozrodczy męski - jądra, nasieniowody, prącie;

2)

wymienia podstawowe funkcje poznanych układów człowieka;

3)

rozpoznaje i nazywa, na podstawie opisu, fotografii lub rysunku, etapy rozwoju człowieka (zarodkowy i płodowy, okres noworodkowy, niemowlęcy, poniemowlęcy, przedszkolny, szkolny, wieku dorosłego, starości);

4)

opisuje zmiany zachodzące w organizmach podczas dojrzewania płciowego;

5)

wykazuje doświadczalnie, że czynnikiem niezbędnym do spalania jest tlen, identyfikuje produkty spalania i oddychania: dwutlenek węgla, para wodna oraz podaje ich nazwy;

6)

opisuje rolę zmysłów w odbieraniu wrażeń ze środowiska zewnętrznego;

7)

bada właściwości ogniskujące lupy, powstawanie obrazu widzianego przez lupę i podaje przykłady zastosowania lupy;

8)

wskazuje rodzaje źródeł dźwięku, bada doświadczalnie zależność powstającego dźwięku od np. naprężenia i długości struny;

9)

bada rozchodzenie się dźwięków w powietrzu i ciałach stałych;

10)

porównuje prędkości rozchodzenia się dźwięku i światła na podstawie obserwacji zjawisk przyrodniczych, doświadczeń lub pokazów.

9.

Zdrowie i troska o zdrowie. Uczeń:

1)

podaje przykłady negatywnego wpływu wybranych gatunków zwierząt, roślin, grzybów, bakterii i wirusów na zdrowie człowieka, wymienia zachowania zapobiegające chorobom przenoszonym i wywoływanym przez nie;

2)

wymienia zasady postępowania z produktami spożywczymi od momentu zakupu do spożycia (termin przydatności, przechowywanie, przygotowywanie posiłków);

3)

wymienia zasady prawidłowego odżywiania się i stosuje je;

4)

podaje i stosuje zasady dbałości o własne ciało (higiena skóry, włosów, zębów, paznokci oraz odzieży);

5)

charakteryzuje podstawowe zasady ochrony narządów wzroku i słuchu;

6)

wyjaśnia znaczenie ruchu i ćwiczeń fizycznych w utrzymaniu zdrowia;

7)

podaje przykłady właściwego spędzania wolnego czasu, z uwzględnieniem zasad bezpieczeństwa w czasie gier i zabaw ruchowych oraz poruszania się po drodze;

8)

opisuje zasady udzielania pierwszej pomocy w niektórych urazach (stłuczenia, zwichnięcia, skaleczenia, złamania, ukąszenia, użądlenia), potrafi wezwać pomoc w różnych sytuacjach;

9)

podaje przykłady zachowań i sytuacji, które mogą zagrażać zdrowiu i życiu człowieka (np. niewybuchy i niewypały, pożar, wypadek drogowy, jazda na łyżwach lub kąpiel w niedozwolonych miejscach);

10)

wyjaśnia znaczenie symboli umieszczonych np. na opakowaniach środków czystości i korzysta z produktów zgodnie z ich przeznaczeniem;

11)

wymienia podstawowe zasady bezpiecznego zachowania się w domu, w tym posługiwania się urządzeniami elektrycznymi, korzystania z gazu, wody;

12)

wyjaśnia negatywny wpływ alkoholu, nikotyny i substancji psychoaktywnych na zdrowie człowieka, podaje propozycje asertywnych zachowań w przypadku presji otoczenia;

13)

wymienia zasady zdrowego stylu życia i uzasadnia konieczność ich stosowania.

10.

Zjawiska elektryczne i magnetyczne w przyrodzie. Uczeń;

1)

podaje przykłady zjawisk elektrycznych w przyrodzie (np. wyładowania atmosferyczne, elektryzowanie się włosów podczas czesania);

2)

demonstruje elektryzowanie się ciał i ich oddziaływania na przedmioty wykonane z różnych substancji;

3)

wymienia źródła prądu elektrycznego i dobiera je do odbiorników, uwzględniając napięcie elektryczne;

4)

opisuje skutki przepływu prądu w domowych urządzeniach elektrycznych, opisuje i stosuje zasady bezpiecznego obchodzenia się z urządzeniami elektrycznymi;

5)

buduje prosty obwód elektryczny i wykorzystuje go do sprawdzania przewodzenia prądu elektrycznego przez różne ciała (substancje);

6)

uzasadnia potrzebę i podaje sposoby oszczędzania energii elektrycznej;

7)

bada i opisuje właściwości magnesów oraz ich wzajemne oddziaływanie, a także oddziaływanie na różne substancje;

8)

buduje prosty kompas i wyjaśnia zasadę jego działania, wymienia czynniki zakłócające prawidłowe działanie kompasu.

11.

Ziemia we Wszechświecie. Uczeń:

1)

opisuje kształt Ziemi z wykorzystaniem jej modelu - globusa;

2)

wymienia nazwy planet Układu Słonecznego i porządkuje je według odległości od Słońca;

3)

wyjaśnia założenia teorii heliocentrycznej Mikołaja Kopernika;

4)

bada doświadczalnie prostoliniowe rozchodzenie się światła i jego konsekwencje, np. camera obscura, cień;

5)

bada zjawisko odbicia światła: od zwierciadeł, powierzchni rozpraszających, elementów odblaskowych; podaje przykłady stosowania elementów odblaskowych dla bezpieczeństwa;

6)

prezentuje za pomocą modelu ruch obiegowy i obrotowy Ziemi;

7)

odnajduje zależność między ruchem obrotowym Ziemi a zmianą dnia i nocy;

8)

wykazuje zależność między ruchem obiegowym Ziemi a zmianami pór roku.

12.

Lądy i oceany. Uczeń:

1)

wskazuje na globusie: bieguny, równik, południk zerowy i 180°, półkule, kierunki główne oraz lokalizuje kontynenty, oceany i określa ich położenie względem równika i południka zerowego;

2)

wskazuje na mapie świata: kontynenty, oceany, równik, południk zerowy i 180°, bieguny;

3)

charakteryzuje wybrane organizmy oceanu, opisując ich przystosowania w budowie zewnętrznej do życia na różnej głębokości;

4)

opisuje przebieg największych wypraw odkrywczych, w szczególności Krzysztofa Kolumba i Ferdynanda Magellana.

13.

Krajobrazy świata. Uczeń:

1)

charakteryzuje warunki klimatyczne i przystosowania do nich wybranych organizmów w następujących krajobrazach strefowych: lasu równikowego wilgotnego, sawanny, pustyni gorącej, stepu, tajgi, tundry, pustyni lodowej;

2)

opisuje krajobrazy świata, w szczególności: lasu równikowego wilgotnego, sawanny, pustyni gorącej, stepu, tajgi, tundry, pustyni lodowej, rozpoznaje je na ilustracji oraz lokalizuje na mapie;

3)

rozpoznaje i nazywa organizmy roślinne i zwierzęce typowe dla poznanych krajobrazów;

4)

podaje przykłady współzależności między składnikami krajobrazu, zwłaszcza między klimatem (temperatura powietrza, opady atmosferyczne) a rozmieszczeniem roślin i zwierząt.

14.

Przemiany substancji. Uczeń:

1)

podaje przykłady przemian odwracalnych: topnienie, krzepnięcie i nieodwracalnych: ścinanie białka, korozja;

2)

odróżnia pojęcia: rozpuszczanie i topnienie, podaje przykłady tych zjawisk z życia codziennego;

3)

bada doświadczalnie czynniki wpływające na rozpuszczanie substancji: temperatura, mieszanie;

4)

podaje i bada doświadczalnie czynniki wywołujące topnienie i krzepnięcie (temperatura) oraz parowanie i skraplanie (temperatura, ruch powietrza, rodzaj cieczy, wielkość powierzchni);

5)

odróżnia mieszaniny jednorodne od niejednorodnych, podaje przykłady takich mieszanin z życia codziennego;

6)

proponuje sposoby rozdzielania mieszanin jednorodnych i niejednorodnych (filtrowanie, odparowanie, przesiewanie).

15.

Ruch i siły w przyrodzie. Uczeń:

1)

opisuje różne rodzaje ruchu;

2)

interpretuje prędkość jako drogę przebytą w jednostce czasu, wyznacza doświadczalnie prędkość swojego ruchu, np. marszu lub biegu;

3)

bada doświadczalnie siłę tarcia i oporu powietrza oraz wody, określa czynniki, od których te siły zależą, podaje przykłady zmniejszania i zwiększania siły tarcia i oporu w przyrodzie i przez człowieka oraz ich wykorzystanie w życiu codziennym.

MATEMATYKA

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Sprawność rachunkowa.

Uczeń wykonuje proste działania pamięciowe na liczbach naturalnych, całkowitych i ułamkach, zna i stosuje algorytmy działań pisemnych oraz potrafi wykorzystać te umiejętności w sytuacjach praktycznych.

II.

Wykorzystanie i tworzenie informacji.

Uczeń interpretuje i przetwarza informacje tekstowe, liczbowe, graficzne, rozumie i interpretuje odpowiednie pojęcia matematyczne, zna podstawową terminologię, formułuje odpowiedzi i prawidłowo zapisuje wyniki.

III.

Modelowanie matematyczne.

Uczeń dobiera odpowiedni model matematyczny do prostej sytuacji, stosuje poznane wzory i zależności, przetwarza tekst zadania na działania arytmetyczne i proste równania.

IV.

Rozumowanie i tworzenie strategii.

Uczeń prowadzi proste rozumowanie składające się z niewielkiej liczby kroków, ustala kolejność czynności (w tym obliczeń) prowadzących do rozwiązania problemu, potrafi wyciągnąć wnioski z kilku informacji podanych w różnej postaci.

Treści nauczania - wymagania szczegółowe

1.

Liczby naturalne w dziesiątkowym układzie pozycyjnym. Uczeń:

1)

odczytuje i zapisuje liczby naturalne wielocyfrowe;

2)

interpretuje liczby naturalne na osi liczbowej;

3)

porównuje liczby naturalne;

4)

zaokrągla liczby naturalne;

5)

liczby w zakresie do 30 zapisane w systemie rzymskim przedstawia w systemie dziesiątkowym, a zapisane w systemie dziesiątkowym przedstawia w systemie rzymskim.

2.

Działania na liczbach naturalnych. Uczeń:

1)

dodaje i odejmuje w pamięci liczby naturalne dwucyfrowe, liczby wielocyfrowe w przypadkach, takich jak np. 230 + 80 lub 4600 - 1200; liczbę jednocyfrową dodaje do dowolnej liczby naturalnej i odejmuje od dowolnej liczby naturalnej;

2)

dodaje i odejmuje liczby naturalne wielocyfrowe pisemnie, a także za pomocą kalkulatora;

3)

mnoży i dzieli liczbę naturalną przez liczbę naturalną jednocyfrową, dwucyfrową lub trzycyfrową pisemnie, w pamięci (w najprostszych przykładach) i za pomocą kalkulatora (w trudniejszych przykładach);

4)

wykonuje dzielenie z resztą liczb naturalnych;

5)

stosuje wygodne dla niego sposoby ułatwiające obliczenia, w tym przemienność i łączność dodawania i mnożenia;

6)

porównuje różnicowo i ilorazowo liczby naturalne;

7)

rozpoznaje liczby naturalne podzielne przez 2, 3, 5, 9, 10, 100;

8)

rozpoznaje liczbę złożoną, gdy jest ona jednocyfrowa lub dwucyfrowa, a także, gdy na istnienie dzielnika wskazuje poznana cecha podzielności;

9)

rozkłada liczby dwucyfrowe na czynniki pierwsze;

10)

oblicza kwadraty i sześciany liczb naturalnych;

11)

stosuje reguły dotyczące kolejności wykonywania działań;

12)

szacuje wyniki działań.

3.

Liczby całkowite. Uczeń:

1)

podaje praktyczne przykłady stosowania liczb ujemnych;

2)

interpretuje liczby całkowite na osi liczbowej;

3)

oblicza wartość bezwzględną;

4)

porównuje liczby całkowite;

5)

wykonuje proste rachunki pamięciowe na liczbach całkowitych.

4.

Ułamki zwykłe i dziesiętne. Uczeń:

1)

opisuje część danej całości za pomocą ułamka;

2)

przedstawia ułamek jako iloraz liczb naturalnych, a iloraz liczb naturalnych jako ułamek;

3)

skraca i rozszerza ułamki zwykłe;

4)

sprowadza ułamki zwykłe do wspólnego mianownika;

5)

przedstawia ułamki niewłaściwe w postaci liczby mieszanej i odwrotnie;

6)

zapisuje wyrażenia dwumianowane w postaci ułamka dziesiętnego i odwrotnie;

7)

zaznacza ułamki zwykłe i dziesiętne na osi liczbowej oraz odczytuje ułamki zwykłe i dziesiętne zaznaczone na osi liczbowej;

8)

zapisuje ułamek dziesiętny skończony w postaci ułamka zwykłego;

9)

zamienia ułamki zwykłe o mianownikach będących dzielnikami liczb 10, 100, 1000 itd. na ułamki dziesiętne skończone dowolną metodą (przez rozszerzanie ułamków zwykłych, dzielenie licznika przez mianownik w pamięci, pisemnie lub za pomocą kalkulatora);

10)

zapisuje ułamki zwykłe o mianownikach innych niż wymienione w pkt 9 w postaci rozwinięcia dziesiętnego nieskończonego (z użyciem trzech kropek po ostatniej cyfrze), dzieląc licznik przez mianownik w pamięci, pisemnie lub za pomocą kalkulatora;

11)

zaokrągla ułamki dziesiętne;

12)

porównuje ułamki (zwykłe i dziesiętne).

5.

Działania na ułamkach zwykłych i dziesiętnych. Uczeń:

1)

dodaje, odejmuje, mnoży i dzieli ułamki zwykłe o mianownikach jedno-lub dwucyfrowych, a także liczby mieszane;

2)

dodaje, odejmuje, mnoży i dzieli ułamki dziesiętne w pamięci (w najprostszych przykładach), pisemnie i za pomocą kalkulatora (w trudniejszych przykładach);

3)

wykonuje nieskomplikowane rachunki, w których występują jednocześnie ułamki zwykłe i dziesiętne;

4)

porównuje różnicowo ułamki;

5)

oblicza ułamek danej liczby naturalnej;

6)

oblicza kwadraty i sześciany ułamków zwykłych i dziesiętnych oraz liczb mieszanych;

7)

oblicza wartości prostych wyrażeń arytmetycznych, stosując reguły dotyczące kolejności wykonywania działań;

8)

wykonuje działania na ułamkach dziesiętnych, używając własnych, poprawnych strategii lub z pomocą kalkulatora;

9)

szacuje wyniki działań.

6.

Elementy algebry. Uczeń:

1)

korzysta z nieskomplikowanych wzorów, w których występują oznaczenia literowe, zamienia wzór na formę słowną;

2)

stosuje oznaczenia literowe nieznanych wielkości liczbowych i zapisuje proste wyrażenie algebraiczne na podstawie informacji osadzonych w kontekście praktycznym;

3)

rozwiązuje równania pierwszego stopnia z jedną niewiadomą występującą po jednej stronie równania (poprzez zgadywanie, dopełnianie lub wykonanie działania odwrotnego).

7.

Proste i odcinki. Uczeń:

1)

rozpoznaje i nazywa figury: punkt, prosta, półprosta, odcinek;

2)

rozpoznaje odcinki i proste prostopadłe i równoległe;

3)

rysuje pary odcinków prostopadłych i równoległych;

4)

mierzy długość odcinka z dokładnością do 1 milimetra;

5)

wie, że aby znaleźć odległość punktu od prostej, należy znaleźć długość odpowiedniego odcinka prostopadłego.

8.

Kąty. Uczeń:

1)

wskazuje w kątach ramiona i wierzchołek;

2)

mierzy kąty mniejsze od 180 stopni z dokładnością do 1 stopnia;

3)

rysuje kąt o mierze mniejszej niż 180 stopni;

4)

rozpoznaje kąt prosty, ostry i rozwarty;

5)

porównuje kąty;

6)

rozpoznaje kąty wierzchołkowe i kąty przyległe oraz korzysta z ich własności.

9.

Wielokąty, koła, okręgi. Uczeń:

1)

rozpoznaje i nazywa trójkąty ostrokątne, prostokątne i rozwartokątne, równoboczne i równoramienne;

2)

konstruuje trójkąt o trzech danych bokach; ustala możliwość zbudowania trójkąta (na podstawie nierówności trójkąta);

3)

stosuje twierdzenie o sumie kątów trójkąta;

4)

rozpoznaje i nazywa kwadrat, prostokąt, romb, równoległobok, trapez;

5)

zna najważniejsze własności kwadratu, prostokąta, rombu, równoległoboku, trapezu;

6)

wskazuje na rysunku, a także rysuje cięciwę, średnicę, promień koła i okręgu.

10.

Bryły. Uczeń:

1)

rozpoznaje graniastosłupy proste, ostrosłupy, walce, stożki i kule w sytuacjach praktycznych i wskazuje te bryły wśród innych modeli brył;

2)

wskazuje wśród graniastosłupów prostopadłościany i sześciany i uzasadnia swój wybór;

3)

rozpoznaje siatki graniastosłupów prostych i ostrosłupów;

4)

rysuje siatki prostopadłościanów.

11.

Obliczenia w geometrii. Uczeń:

1)

oblicza obwód wielokąta o danych długościach boków;

2)

oblicza pola: kwadratu, prostokąta, rombu, równoległoboku, trójkąta, trapezu przedstawionych na rysunku (w tym na własnym rysunku pomocniczym) oraz w sytuacjach praktycznych;

3)

stosuje jednostki pola: m², cm², km², mm², dm², ar, hektar (bez zamiany jednostek w trakcie obliczeń);

4)

oblicza objętość i pole powierzchni prostopadłościanu przy danych długościach krawędzi;

5)

stosuje jednostki objętości i pojemności: litr, mililitr, dm³, m³, cm³, mm³;

6)

oblicza miary kątów, stosując przy tym poznane własności kątów i wielokątów.

12.

Obliczenia praktyczne. Uczeń:

1)

interpretuje 100% danej wielkości jako całość, 50% - jako połowę, 25% - jako jedną czwartą, 10% - jako jedną dziesiątą, a 1% - jako setną część danej wielkości liczbowej;

2)

w przypadkach osadzonych w kontekście praktycznym oblicza procent danej wielkości w stopniu trudności typu 50%, 10%, 20%;

3)

wykonuje proste obliczenia zegarowe na godzinach, minutach i sekundach;

4)

wykonuje proste obliczenia kalendarzowe na dniach, tygodniach, miesiącach, latach;

5)

odczytuje temperaturę (dodatnią i ujemną);

6)

zamienia i prawidłowo stosuje jednostki długości: metr, centymetr, decymetr, milimetr, kilometr;

7)

zamienia i prawidłowo stosuje jednostki masy: gram, kilogram, dekagram, tona;

8)

oblicza rzeczywistą długość odcinka, gdy dana jest jego długość w skali, oraz długość odcinka w skali, gdy dana jest jego rzeczywista długość;

9)

w sytuacji praktycznej oblicza: drogę przy danej prędkości i danym czasie, prędkość przy danej drodze i danym czasie, czas przy danej drodze i danej prędkości; stosuje jednostki prędkości: km/h, m/s.

13.

Elementy statystyki opisowej. Uczeń:

1)

gromadzi i porządkuje dane;

2)

odczytuje i interpretuje dane przedstawione w tekstach, tabelach, diagramach i na wykresach.

14.

Zadania tekstowe. Uczeń:

1)

czyta ze zrozumieniem prosty tekst zawierający informacje liczbowe;

2)

wykonuje wstępne czynności ułatwiające rozwiązanie zadania, w tym rysunek pomocniczy lub wygodne dla niego zapisanie informacji i danych z treści zadania;

3)

dostrzega zależności między podanymi informacjami;

4)

dzieli rozwiązanie zadania na etapy, stosując własne, poprawne, wygodne dla niego strategie rozwiązania;

5)

do rozwiązywania zadań osadzonych w kontekście praktycznym stosuje poznaną wiedzę z zakresu arytmetyki i geometrii oraz nabyte umiejętności rachunkowe, a także własne poprawne metody;

6)

weryfikuje wynik zadania tekstowego, oceniając sensowność rozwiązania.

ZAJĘCIA KOMPUTEROWE

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Bezpieczne posługiwanie się komputerem i jego oprogramowaniem; świadomość zagrożeń i ograniczeń związanych z korzystaniem z komputera i Internetu.

II.

Komunikowanie się za pomocą komputera i technologii informacyjno-komunikacyjnych.

III.

Wyszukiwanie i wykorzystywanie informacji z różnych źródeł; opracowywanie za pomocą komputera rysunków, motywów, tekstów, animacji, prezentacji multimedialnych i danych liczbowych.

IV.

Rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji z wykorzystaniem komputera.

V.

4)

przygotowuje proste animacje i prezentacje multimedialne.

5.

3)

przestrzega zasad etycznych i prawnych związanych z korzystaniem z komputera i Internetu, ocenia możliwe zagrożenia.

ZAJĘCIA TECHNICZNE

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Rozpoznawanie i opis działania elementów środowiska technicznego.

II.

Planowanie i realizacja praktycznych działań technicznych (od pomysłu do wytworu).

III.

2)

opracowuje projekty racjonalnego gospodarowania surowcami wtórnymi w najbliższym środowisku: w domu, na osiedlu, w miejscowości.

WYCHOWANIE FIZYCZNE

Cele kształcenia - wymagania ogólne

Bezpieczne uczestnictwo w aktywności fizycznej o charakterze rekreacyjnym i sportowym ze zrozumieniem jej znaczenia dla zdrowia:

1)

udział w aktywności fizycznej ukierunkowanej na zdrowie, wypoczynek i sport;

2)

stosowanie zasad bezpieczeństwa podczas aktywności fizycznej;

3)

Odpowiedzialność za własny rozwój; samowychowanie.

ETYKA

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Kształtowanie refleksyjnej postawy wobec człowieka, jego natury, powinności moralnych oraz wobec różnych sytuacji życiowych.

II.

Rozpoznawanie swoich obowiązków wobec najbliższego otoczenia, rodziny i szkoły.

III.

Przygotowanie do rozpoznawania podstawowych wartości i dokonywania właściwej ich hierarchizacji.

IV.

Dostrzeganie różnorodności postaw i zachowań ludzi.

V.

Wyrażanie opinii i wartościowanie zjawisk społecznych na poziomie społeczności szkolnej i społeczności lokalnej.

Treści nauczania - wymagania szczegółowe

1.

Poznawanie siebie, dostrzeganie cech indywidualnych własnych i najbliższych osób.

2.

Wyjaśnianie prawdziwego znaczenia własnych zachowań oraz ich przyczyn i konsekwencji.

3.

Człowiek jako osoba; godność człowieka.

4.

Przyjmowanie odpowiedzialności za siebie.

5.

Prawa i obowiązki, zasady i reguły postępowania, w tym także w ruchu drogowym.

6.

Uczestnictwo w grupie, porozumiewanie się z innymi.

7.

Wolność i jej różne rozumienie, autorytety i wzory osobowe.

8.

Praca i jej wartość dla człowieka.

9.

Uzasadnianie opinii, wydawanie sądów, kryteria ocen, między innymi w odniesieniu do zjawisk społecznych na poziomie małej grupy, społeczności szkolnej i społeczności lokalnej.

JĘZYK MNIEJSZOŚCI NARODOWEJ LUB ETNICZNEJ

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Świadomość własnego dziedzictwa narodowego lub etnicznego.

II.

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

III.

Tworzenie wypowiedzi.

IV.

Analiza i interpretacja tekstów kultury.

Treści nauczania - wymagania szczegółowe

1.

Świadomość własnego dziedzictwa narodowego lub etnicznego. Uczeń:

1)

zna utwory literackie i inne teksty kultury ważne dla poczucia tożsamości narodowej lub etnicznej;

2)

zna podstawy kultury i historii narodowej lub etnicznej (bohaterowie, wydarzenia, symbole, legendy).

2.

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:

1)

czyta teksty ze zrozumieniem ich treści oraz intencji nadawcy;

2)

identyfikuje nadawcę i adresata wypowiedzi;

3)

charakteryzuje nadawcę wypowiedzi;

4)

nazywa swoje reakcje czytelnicze (np. wrażenia, emocje);

5)

identyfikuje wypowiedź jako tekst literacki, reklamowy, informacyjny;

6)

rozpoznaje i rozumie formy gatunkowe - instrukcję (w tym przepis), zaproszenie, życzenia i gratulacje, zawiadomienie i ogłoszenie;

7)

określa temat, główną myśl i przesłanie tekstu;

8)

dostrzega i uwzględnia relacje między częściami składowymi wypowiedzi (tytuł, wstęp, rozwinięcie, zakończenie, akapity);

9)

formułuje wnioski wynikające z przesłanek zawartych w tekście;

10)

rozpoznaje w wypowiedzi prawdę lub fałsz;

11)

wyszukuje w tekście informacje wyrażone wprost i pośrednio;

12)

odróżnia zawarte w tekście informacje ważne od drugorzędnych;

13)

rozumie dosłowne i przenośne znaczenie wyrazów w wypowiedzi;

14)

korzysta z informacji zawartych w encyklopediach i słownikach;

15)

rozpoznaje podstawowe funkcje składniowe wyrazów użytych w zdaniu;

16)

rozpoznaje w tekście zdania pojedyncze nierozwinięte i rozwinięte, zdania pojedyncze i złożone (współrzędnie i podrzędnie), równoważniki zdań;

17)

rozpoznaje podstawowe części mowy (rzeczownik, czasownik, przymiotnik, przysłówek, liczebnik, zaimek, przyimek, spójnik) i wskazuje różnice między nimi;

18)

poprawnie akcentuje wyrazy oraz poprawnie intonuje zdania;

19)

rozpoznaje przypadki gramatyczne (oddziela temat fleksyjny i końcówkę fleksyjną), osoby i czasy gramatyczne, a także rozumie funkcje rodzajów gramatycznych;

20)

rozpoznaje znaczenie niewerbalnych środków komunikowania się: gestu, wyrazu twarzy, mimiki, postawy ciała;

21)

dostrzega specyfikę przekazów audiowizualnych (filmów, programów informacyjnych, programów rozrywkowych), potrafi nazwać ich tworzywo (ruchome obrazy, warstwa dźwiękowa).

3.

Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:

1)

tworzy spójne teksty (monologowe i dialogowe) na tematy poruszane na zajęciach, związane z otaczającą rzeczywistością i poznanymi tekstami kultury;

2)

dostosowuje sposób wyrażania się do oficjalnej i nieoficjalnej sytuacji komunikacyjnej;

3)

formułuje pytania do tekstu;

4)

świadomie posługuje się językiem oraz (w wypowiedzi ustnej) mimiką, gestykulacją, postawą ciała;

5)

tworzy wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych - list prywatny, proste sprawozdanie (np. z wycieczki, z wydarzeń sportowych), dialog, opowiadanie z dialogiem (twórcze i odtwórcze), pamiętnik i dziennik (pisane z perspektywy bohatera literackiego lub własnej), opis postaci, przedmiotu, krajobrazu, opis dzieła plastycznego (pejzażu), ogłoszenie, zaproszenie, prosta notatka;

6)

stosuje odpowiednią kompozycję i układ graficzny zgodny z wymogami danej formy pisemnej (w tym wydziela akapity);

7)

wykonuje działania na tekście i zapisuje ich rezultaty: plan odtwórczy (ramowy i szczegółowy);

8)

operuje słownictwem z kręgów tematycznych - dom i rodzina, szkoła i nauka, środowisko przyrodnicze i społeczne;

9)

rozróżnia i poprawnie zapisuje zdania oznajmujące, pytające i rozkazujące;

10)

przekształca zdania złożone w pojedyncze i odwrotnie;

11)

przekształca zdania w równoważniki zdań i odwrotnie;

12)

stosuje poprawne formy gramatyczne wyrazów odmiennych;

13)

pisze poprawnie pod względem ortograficznym;

14)

poprawnie używa znaków interpunkcyjnych: kropki, przecinka, średnika, znaku zapytania, cudzysłowu, dwukropka, nawiasu, znaku wykrzyknika;

15)

uczestnicząc w dyskusji, słucha z uwagą wypowiedzi innych, prezentuje własne zdanie, broni go, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi;

16)

czyta głośno, wyraziście, przekazując intencję tekstu, akcentując właściwe wyrazy, wprowadzając pauzę, stosując odpowiednią intonację;

17)

recytuje teksty poetyckie oraz fragmenty prozy, podejmując próbę głosowej ich interpretacji.

4.

Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:

1)

dostrzega swoistość tworzywa literatury, teatru, filmu;

2)

rozpoznaje funkcję tekstu kultury (informacyjną, artystyczną);

3)

odróżnia fikcję artystyczną od rzeczywistości;

4)

odróżnia realizm od fantastyki, stosuje wymienione pojęcia;

5)

odbiera teksty kultury na poziomie dosłownym i przenośnym;

6)

rozpoznaje, np. opowiadanie, powieść, baśń, legendę, mit, bajkę, fraszkę, wiersz, przysłowie, komiks oraz inne gatunki literackie charakterystyczne dla kultury mniejszości narodowej lub etnicznej;

7)

ocenia działania bohaterów;

8)

stosuje ze zrozumieniem pojęcia: epika, liryka, nadawca, odbiorca, autor, narrator, podmiot liryczny, adresat, bohater, świat przedstawiony, wątek, fabuła, akcja, punkt kulminacyjny;

9)

konfrontuje sytuację bohaterów z własnymi doświadczeniami;

10)

samodzielnie formułuje morał baśni i bajki;

11)

rozpoznaje w tekście literackim: porównanie, przenośnię, epitet, wyraz dźwiękonaśladowczy i potrafi wyjaśnić ich rolę;

12)

stosuje pojęcia - wers, strofa, rym, rytm, refren; wiersz rymowany i nierymowany;

13)

rozpoznaje główne przesłanie i elementy składające się na widowisko teatralne - gra aktorska, reżyseria, dekoracja, charakteryzacja, kostiumy, rekwizyty;

14)

rozpoznaje główne przesłanie i elementy składające się na dzieło filmowe i telewizyjne - scenariusz, reżyseria, ujęcie, gra aktorska;

15)

odczytuje wartości i ich przeciwieństwa wpisane w teksty kultury (np. przyjaźń - wrogość, miłość - nienawiść, prawda - kłamstwo, wierność - zdrada).

JĘZYK REGIONALNY - JĘZYK KASZUBSKI

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Znajomość kultury materialnej i duchowej Kaszub.

II.

Odbiór wypowiedzi w języku kaszubskim i wykorzystanie zawartych w nich informacji pod kierunkiem nauczyciela; rozumienie prostych wypowiedzi ustnych i pisemnych o nieskomplikowanej tematyce.

III.

Tworzenie prostych wypowiedzi w języku kaszubskim; posługiwanie się podstawowym zasobem środków językowych.

IV.

Przetwarzanie tekstu ustnie lub pisemnie pod kierunkiem nauczyciela.

V.

charakteryzuje w utworze podmiot liryczny oraz narratora;

4)

recytuje wybrane kaszubskie utwory literackie w całości lub we fragmentach;

5)

rozpoznaje różne sposoby pokazywania świata przedstawionego: realizm, fantastykę.

Zalecane warunki i sposób realizacji.

Język polski

II etap edukacyjny to nadal okres kształtowania elementarnych sposobów poznawania świata, zwłaszcza w sferze kultury i rozwijania umiejętności komunikowania się z innymi ludźmi. To czas krystalizacji zainteresowań, doskonalenia myślenia konkretnego, kształtowania postaw wobec świata, a więc także formowania poczucia własnej tożsamości i wartości oraz budowania właściwych relacji międzyludzkich. To również okres, w którym dziecko styka się z podstawami naukowego podejścia do rzeczywistości i poznaje elementarną terminologię, pozwalającą opisać świat. Uczeniu się istnienia w kulturze towarzyszą w tym czasie pierwsze próby refleksyjnego spojrzenia na język jako narzędzie komunikacji i poznawania.

Zadania nauczyciela języka polskiego na II etapie edukacyjnym to przede wszystkim:

1)

rozwijanie w uczniu ciekawości świata;

2)

motywowanie ucznia do aktywnego poznawania rzeczywistości, uczenia się i komunikowania, w tym także do samokształcenia i samodzielnego docierania do informacji;

3)

wyposażenie ucznia w intelektualne narzędzia, a więc w umiejętności poprawnego mówienia, słuchania, czytania, pisania, rozumowania, odbioru tekstów kultury w tym rozwijanie słownictwa z różnych kręgów tematycznych;

4)

wprowadzanie ucznia w tradycję i sferę wartości narodowych oraz kształtowanie postawy otwartości wobec innych kultur;

5)

przyjazne towarzyszenie uczniowi w budowaniu spójnej wizji świata i uporządkowanego systemu wartości;

6)

wychowanie do aktywności i odpowiedzialności w życiu zbiorowym.

Zadaniem nauczyciela języka polskiego na II etapie edukacyjnym jest tworzenie sytuacji metodycznych wykorzystujących pasję poznawczą dzieci, ich chęć zabawy i gotowość do współpracy. Nauczyciel powinien tak organizować proces dydaktyczno-wychowawczy, by stał się on dla uczniów przygodą prowadzącą do samopoznania, zachętą do nieustannego poznawania świata i porządkowania jego obrazu.

Uwzględniając zróżnicowane potrzeby edukacyjne uczniów, szkoła organizuje zajęcia zwiększające szanse edukacyjne uczniów zdolnych oraz uczniów mających trudności w nauce języka polskiego.

Język obcy nowożytny

Warunkiem rozwijania umiejętności językowych jest zapewnienie uczniowi kontynuacji nauki języka obcego nowożytnego, rozpoczętej na I etapie edukacyjnym. Nauczyciele języka obcego nowożytnego na II etapie edukacyjnym powinni właściwie określić i wykorzystać zdobyte dotychczas przez uczniów umiejętności.

Podstawowym celem kształcenia jest skuteczne porozumiewanie się w języku obcym, w mowie i w piśmie. Priorytetem jest zatem umiejętność osiągania przez ucznia różnych celów komunikacyjnych, a poprawność językowa, choć odgrywa istotną rolę, nie jest nadrzędnym celem dydaktycznym.

II etap edukacyjny nawiązuje w większości wymagań do poziomu A1, w sześciostopniowej skali poziomów biegłości w zakresie poszczególnych umiejętności językowych (A1, A2 - poziom podstawowy; B1, B2 - poziom samodzielności; C1, C2 - poziom biegłości), zdefiniowanej przez Radę Europy.

Warunkiem skutecznego nauczania języka obcego nowożytnego i osiągnięcia wskazanych wymagań jest nauka w grupach językowych o zbliżonym poziomie zaawansowania językowego uczniów.

Zalecane jest prowadzenie zajęć z języka obcego nowożytnego w odpowiednio wyposażonej sali. Wśród niezbędnych pomocy powinny znaleźć się słowniki, pomoce wizualne, odtwarzacz płyt CD, komplet płyt do nauczania. Zalecany jest też dostęp do komputerów z łączem internetowym.

Oprócz umiejętności językowych szkoła, poprzez nauczanie języka obcego nowożytnego, kształtuje postawy ciekawości, tolerancji i otwartości wobec innych kultur.

Muzyka

Nauczyciel w realizacji przedmiotu powinien dążyć do otwierania uczniów na świat muzyki, rozbudzać i wspierać ich muzyczne zainteresowania oraz wskazywać przyjemność, jaką daje czynne lub bierne obcowanie z muzyką.

Szkoła powinna stwarzać warunki do obcowania z „żywą” muzyką poprzez udział uczniów w koncertach i spektaklach muzycznych, organizowanych w szkole i poza szkołą oraz do publicznej prezentacji umiejętności muzycznych uczniów.

Zalecane jest prowadzenie zajęć z muzyki w pracowni wyposażonej w:

1)

instrumenty muzyczne: perkusyjne, instrumenty klawiszowe (tradycyjne lub elektroniczne), instrumenty dęte, instrumenty strunowe;

2)

sprzęt do odtwarzania, nagrywania i nagłaśniania dźwięku, komputer z dostępem do Internetu i oprogramowaniem muzycznym;

3)

bibliotekę muzyczną (nuty, śpiewniki, podręczniki) i fonotekę.

Nauczyciel powinien uwzględniać predyspozycje muzyczne uczniów i dostosować do nich wymagania edukacyjne.

Plastyka

Nauczyciel w realizacji przedmiotu powinien dążyć do rozwijania myślenia twórczego uczniów oraz poprzez odpowiednio dobrane metody przygotowywać ich do uczestnictwa w kulturze i do stosowania nabytych umiejętności w życiu codziennym.

Szkoła powinna stwarzać możliwości czynnego uczestnictwa uczniów w kulturze, w wystawach i wydarzeniach artystycznych, organizowanych w szkole i poza szkołą.

Zalecane jest odpowiednie wyposażenie pracowni w środki dydaktyczne, w tym reprodukcje dzieł sztuki.

Nauczyciel powinien uwzględniać możliwości uczniów i dostosować do nich wymagania edukacyjne.

Historia i społeczeństwo

Zadaniem szkoły jest kształtowanie u uczniów następujących postaw:

1)

4)

dokumentowanie i prezentowanie;

5)

stawianie pytań i poszukiwanie odpowiedzi.

Szkoła powinna zapewnić warunki do bezpiecznego prowadzenia zajęć badawczych i terenowych, obserwacji i doświadczeń. Część obserwacji i doświadczeń powinna mieć charakter ciągły lub okresowy w powiązaniu np. ze zmianami pór roku lub stanów pogody.

Podczas prowadzenia zajęć proponuje się wykorzystywanie przedmiotów codziennego użytku oraz produktów stosowanych w gospodarstwie domowym.

Matematyka

Zadaniem szkoły jest podwyższenie poziomu umiejętności matematycznych uczniów. Należy zwrócić szczególną uwagę na następujące kwestie:

1)

czynny udział w zdobywaniu wiedzy matematycznej przybliża dziecko do matematyki, rozwija kreatywność, umożliwia samodzielne odkrywanie związków i zależności; duże możliwości samodzielnych obserwacji i działań stwarza geometria, ale także w arytmetyce można znaleźć obszary, gdzie uczeń może czuć się odkrywcą;

2)

znajomość algorytmów działań pisemnych jest konieczna, ale w praktyce codziennej działania pisemne są wypierane przez kalkulator; należy postarać się o to, by matematyka była dla ucznia przyjazna, nie odstraszała przesadnie skomplikowanymi i żmudnymi rachunkami, których trudność jest sztuką samą dla siebie i nie prowadzi do głębszego zrozumienia zagadnienia;

3)

umiejętność wykonywania działań pamięciowych ułatwia orientację w świecie liczb, weryfikację wyników różnych obliczeń, w tym na kalkulatorze, a także szacowanie wyników działań rachunkowych; samo zaś szacowanie jest umiejętnością wyjątkowo praktyczną w życiu codziennym;

4)

nie powinno się oczekiwać od ucznia powtarzania wyuczonych regułek i precyzyjnych definicji; należy dbać o poprawność języka matematycznego, uczyć dokładnych sformułowań, ale nie oczekiwać, że przyniesie to natychmiastowe rezultaty; dopuszczenie pewnej swobody wypowiedzi bardziej otworzy dziecko, zdecydowanie wyraźniej pokaże stopień zrozumienia zagadnienia;

5)

przy rozwiązywaniu zadań tekstowych szczególnie wyraźnie widać, jak uczeń rozumuje, jak rozumie tekst zawierający informacje liczbowe, jaką tworzy strategię rozwiązania; należy akceptować wszelkie poprawne strategie i dopuszczać stosowanie przez ucznia jego własnych, w miarę czytelnych, zapisów rozwiązania.

Uwzględniając zróżnicowane potrzeby edukacyjne uczniów, szkoła organizuje zajęcia zwiększające szanse edukacyjne uczniów zdolnych oraz uczniów mających trudności w nauce matematyki.

Zajęcia komputerowe

Zaleca się, aby podczas zajęć uczeń miał do swojej dyspozycji osobny komputer z dostępem do Internetu.

Podczas prac nad projektami (indywidualnymi lub zespołowymi) uczniowie powinni mieć również możliwość korzystania z komputerów, w zależności od potrzeb wynikających z charakteru zajęć, realizowanych celów i tematów.

Zajęcia techniczne

W nauczaniu przedmiotu najważniejszym celem jest opanowanie przez uczniów praktycznych metod działań technicznych.

Zalecane jest prowadzenie zajęć technicznych w odpowiednio przystosowanych i wyposażonych pracowniach, w grupach dostosowanych do liczby stanowisk w pracowni.

Zajęcia techniczne pozwalają przygotować ucznia do uzyskania karty rowerowej.

Wychowanie fizyczne

Wychowanie fizyczne pełni ważne funkcje edukacyjne, rozwojowe i zdrowotne. Wspiera rozwój fizyczny, psychiczny i społeczny oraz zdrowie uczniów i kształtuje obyczaj aktywności fizycznej i troski o zdrowie w okresie całego życia. Pełni wiodącą rolę w edukacji zdrowotnej uczniów.

Wymagania szczegółowe odnoszą się do zajęć prowadzonych w systemie klasowo-lekcyjnym w ramach następujących bloków tematycznych:

1)

Przedmiot język mniejszości narodowej lub etnicznej oraz przedmiot język regionalny - język kaszubski jest realizowany w szkołach (oddziałach) z nauczaniem języka mniejszości narodowych lub etnicznych oraz języka regionalnego -języka kaszubskiego, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 listopada 2007 r. w sprawie warunków i sposobu wykonywania przez przedszkola, szkoły i placówki publiczne zadań umożliwiających podtrzymywanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej i językowej uczniów należących do mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym (Dz. U. Nr 214, poz. 1579, z 2010 r. Nr 109, poz. 712 oraz z 2012 r. poz. 393).

Załącznik nr 3 - Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym w szkołach podstawowych i gimnazjach

Wskazania ogólne

1.

Edukacja uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym polega na integralnej realizacji funkcji dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej szkoły, z uwzględnieniem specyficznych form i metod pracy oraz zasad nauczania, opisanych przez współczesne nauki społeczno-pedagogiczne.

2.

Specyfika kształcenia uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym polega na nauczaniu i wychowaniu całościowym, zintegrowanym, opartym na wielozmysłowym poznawaniu otaczającego świata - w całym procesie edukacji. W stosunku do uczniów, zwłaszcza uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu znacznym, przez cały okres kształcenia w szkole podstawowej, a następnie w gimnazjum, działania edukacyjne są ukierunkowane na zaspokajanie specyficznych potrzeb edukacyjnych tych uczniów, odpowiednio do ich możliwości psychofizycznych. Przy ustalaniu kierunków pracy z uczniem należy uwzględniać indywidualne tempo rozwoju ucznia. Z tego względu podstawa programowa nie wyróżnia odrębnych celów, zadań ani treści nauczania dla kolejnych etapów edukacyjnych w szkole podstawowej i gimnazjum.

Edukacja uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym opiera się na indywidualnych programach edukacyjnych, opracowanych przez nauczycieli i specjalistów pracujących z uczniami na podstawie odrębnych przepisów.

3.

Nauczyciele prowadzą zajęcia edukacyjne zgodnie z indywidualnym programem edukacyjnym, zachowując korelację treści nauczania i wychowania. Czas zajęć i przerw należy dostosować do możliwości i potrzeb uczniów. O doborze uczniów do oddziałów decydują głównie ich potrzeby edukacyjne i możliwości psychofizyczne, w mniejszym stopniu wiek i lata nauki.

4.

Na każdym etapie edukacyjnym w szkole podstawowej i gimnazjum wyodrębnia się:

1)

zajęcia edukacyjne:

a)

funkcjonowanie w środowisku,

b)

muzyka z rytmiką,

c)

plastyka,

d)

technika,

e)

wychowanie fizyczne,

f)

etyka;

2)

zajęcia rewalidacyjne.

5.

Nawet niewielkie postępy ucznia powinny być wzmacniane pozytywnie, natomiast brak postępów nie podlega wartościowaniu negatywnemu.

6.

Wskazane jest nawiązanie współpracy z rodziną ucznia, włączanie jej w działalność rewalidacyjną prowadzoną na terenie szkoły, a także, w miarę możliwości, kontynuacja przez rodziców niektórych elementów tej działalności w domu ucznia. Konieczna jest też taka organizacja działalności rewalidacyjnej szkoły, która przygotuje środowisko lokalne do przyjęcia i zaakceptowania ucznia i udzielania mu pomocy.

7.

Pożądany jest udział rodziców (prawnych opiekunów) w konsultacjach dotyczących postępów i trudności ucznia, wspieranie przez szkołę ich wysiłków w pracy z uczniem (zgodnie ze specyfiką rodziny, wyznawanymi przez nią wartościami i kultywowaną tradycją).

Cele edukacyjne

Celem edukacji uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym jest rozwijanie autonomii ucznia niepełnosprawnego, wdrażanie go do funkcjonowania społecznego, rozumienia i uznawania norm społecznych, a w szczególności wyposażenie go -stosownie do jego możliwości - w takie umiejętności i wiadomości, które pozwolą mu na postrzeganie siebie jako niezależnej osoby oraz, aby:

1)

mógł porozumiewać się z otoczeniem w najpełniejszy sposób, werbalnie lub pozawerbalnie;

2)

zdobył maksymalną samodzielność w zakresie zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych;

3)

był zaradny w życiu codziennym, adekwatnie do indywidualnego poziomu sprawności i umiejętności oraz miał poczucie decydowania o sobie;

4)

mógł uczestniczyć w różnych formach życia społecznego na równi z innymi członkami danej zbiorowości, znając i przestrzegając ogólnie przyjętych norm współżycia, zachowując prawo do swojej inności.

Zadania szkoły

1.

Tworzenie warunków niezbędnych do zapewnienia uczniowi komfortu psychicznego, poczucia bezpieczeństwa i akceptacji, nawiązania pozytywnego kontaktu emocjonalnego nauczyciela z uczniem.

2.

Dokonywanie wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania ucznia i na jej podstawie opracowywanie i modyfikowanie indywidualnego programu edukacyjnego.

3.

Rozwijanie u ucznia motywacji do porozumiewania się z drugą osobą (rówieśnikiem, dorosłym), komunikowania potrzeb i stanów emocjonalnych.

4.

Tworzenie sytuacji edukacyjnych i wykorzystywanie sytuacji życiowych do rozwijania umiejętności komunikacyjnych uczniów, w tym także umiejętności czytania i pisania, jak również elementarnych umiejętności matematycznych.

5.

Wdrażanie do samodzielnego wykonywania czynności związanych z samoobsługą, budzenie chęci pomocy innym.

6.

Tworzenie sytuacji wychowawczych umożliwiających doświadczanie relacji społecznych, przygotowanie do pełnienia ról społecznych, wzmacnianie pozytywnych przeżyć związanych z pełnionymi rolami.

7.

Uczenie zasad współżycia społecznego (w szczególności pomoc sąsiedzka i inne zachowania prospołeczne, poszanowanie godności osobistej drugiego człowieka, uprzejmość i życzliwość).

8.

Kształtowanie umiejętności radzenia sobie w różnych sytuacjach społecznych, uczenie umiejętności rozwiązywania sytuacji konfliktowych.

9.

Uczenie umiejętności kierowania swoim postępowaniem, rozwijanie umiejętności dokonywania wyboru i budzenie poczucia odpowiedzialności za własne decyzje, uczenie obowiązkowości i kształtowanie niezależności uczuciowej.

10.

Tworzenie sytuacji sprzyjających poznawaniu otoczenia, w którym przebywa uczeń, instytucji i obiektów, z których będzie w przyszłości korzystał.

11.

Umożliwianie uczniowi udziału w różnych wydarzeniach społecznych i kulturalnych w roli odbiorcy i twórcy kultury, uczenie przy tym wyrażania swoich przeżyć i emocji.

12.

Przybliżanie tradycji i obyczajów lokalnych, narodowych, rozbudzanie poczucia przynależności do społeczności lokalnej, regionu, kraju.

13.

Umożliwianie poznawania środowiska przyrodniczego, budzenie zainteresowania i szacunku dla otaczającej przyrody i wychowanie do życia w harmonii z przyrodą.

14.

Wspieranie rozwoju sprawności psychofizycznej uczniów, prowadzenie zajęć niezbędnych do rozwoju psychoruchowego.

15.

Tworzenie warunków do uprawiania przez uczniów różnych dyscyplin sportu, udziału w zawodach sportowych, turystyce i krajoznawstwie.

16.

Tworzenie warunków do zdobywania umiejętności technicznych i wykorzystywania ich w różnych sytuacjach życiowych. Umożliwianie korzystania z urządzeń technicznych, ułatwiających funkcjonowanie w życiu.

17.

Zapewnienie uczniowi udziału w różnych zajęciach rewalidacyjnych wspierających rozwój i mających wpływ na możliwości kształcenia ogólnego oraz realizację treści podstawy programowej. Zajęcia rewalidacyjne są prowadzone w celu:

1)

wspomagania rozwój u ucznia;

2)

rozwijania psychofizycznej sprawności ucznia oraz zdolności do odniesienia sukcesu;

3)

rozwijania zainteresowań (w szczególności muzycznych, teatralnych, tanecznych, śpiewu i sportowych), sprawności manualnej oraz zdolności plastycznych;

4)

usprawniania funkcjonowania ucznia oraz jego kondycji fizycznej;

5)

wspomagania samodzielności społecznej;

6)

wdrażania do aktywności ruchowej i kształtowania umiejętności samodzielnego organizowania wypoczynku i rekreacji.

Osiągnięcia

Ze względu na specyficzny charakter edukacji uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym, a także indywidualne tempo i zakres nauki każdego ucznia, osiągnięcia w poszczególnych sferach oddziaływań pedagogicznych i rewalidacyjnych są planowane indywidualnie. Dokonywana okresowo przez nauczycieli i specjalistów wielospecjalistyczna ocena poziomu funkcjonowania ucznia umożliwia modyfikowanie indywidualnego programu edukacyjnego i dostosowanie poziomu oczekiwanych osiągnięć ucznia do jego możliwości.

Nauczanie religii jest realizowane zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach (Dz. U. Nr 36, poz. 155, z 1993 r. Nr 83, poz. 390 oraz z 1999 r. Nr 67, poz. 753).

Załącznik nr 4 - Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego

Po ukończeniu szkoły podstawowej uczeń kontynuuje kształcenie ogólne na III i IV etapie edukacyjnym. III etap edukacyjny realizowany jest w gimnazjum, zaś IV etap edukacyjny realizowany jest w szkole ponadgimnazjalnej.

Kształcenie ogólne na III i IV etapie edukacyjnym, choć realizowane w dwóch różnych szkołach, tworzy programowo spójną całość i stanowi fundament wykształcenia, umożliwiający zdobycie zróżnicowanych kwalifikacji zawodowych, a następnie ich późniejsze doskonalenie lub modyfikowanie, otwierając proces kształcenia się przez całe życie.

Celem kształcenia ogólnego na III i IV etapie edukacyjnym jest:

1)

przyswojenie przez uczniów określonego zasobu wiadomości na temat faktów, zasad, teorii i praktyk;

2)

zdobycie przez uczniów umiejętności wykorzystania posiadanych wiadomości podczas wykonywania zadań i rozwiązywania problemów;

3)

kształtowanie u uczniów postaw warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym świecie.

Do najważniejszych umiejętności zdobywanych przez ucznia w trakcie kształcenia ogólnego na III i IV etapie edukacyjnym należą:

1)

czytanie - umiejętność rozumienia, wykorzystywania i refleksyjnego przetwarzania tekstów, w tym tekstów kultury, prowadząca do osiągnięcia własnych celów, rozwoju osobowego oraz aktywnego uczestnictwa w życiu społeczeństwa;

2)

myślenie matematyczne - umiejętność wykorzystania narzędzi matematyki w życiu codziennym oraz formułowania sądów opartych na rozumowaniu matematycznym;

3)

myślenie naukowe - umiejętność wykorzystania wiedzy o charakterze naukowym do identyfikowania i rozwiązywania problemów, a także formułowania wniosków opartych na obserwacjach empirycznych dotyczących przyrody i społeczeństwa;

4)

umiejętność komunikowania się w języku ojczystym i w językach obcych, zarówno w mowie, jak i w piśmie;

5)

umiejętność sprawnego posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjno-komunikacyjnymi;

6)

umiejętność wyszukiwania, selekcjonowania i krytycznej analizy informacji;

7)

umiejętność rozpoznawania własnych potrzeb edukacyjnych oraz uczenia się;

8)

umiejętność pracy zespołowej.

Jednym z najważniejszych zadań szkoły na III i IV etapie edukacyjnym jest kontynuowanie kształcenia umiejętności posługiwania się językiem polskim, w tym dbałości o wzbogacanie zasobu słownictwa uczniów. Wypełnianie tego zadania należy do obowiązków każdego nauczyciela.

Ważnym zadaniem szkoły na III i IV etapie edukacyjnym jest przygotowanie uczniów do życia w społeczeństwie informacyjnym. Nauczyciele powinni stwarzać uczniom warunki do nabywania umiejętności wyszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł, z zastosowaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych, na zajęciach z różnych przedmiotów.

Ponieważ środki społecznego przekazu odgrywają coraz większą rolę, zarówno w życiu społecznym, jak i indywidualnym, każdy nauczyciel powinien poświęcić dużo uwagi edukacji medialnej, czyli wychowaniu uczniów do właściwego odbioru i wykorzystania mediów.

Ważnym celem działalności szkoły na III i IV etapie edukacyjnym jest skuteczne nauczanie języków obcych. Bardzo ważne jest dostosowanie zajęć do poziomu przygotowania ucznia, które uzyskał na wcześniejszych etapach edukacyjnych.

Zajęcia z języków obcych nowożytnych prowadzone są na następujących poziomach:

1)

na III etapie edukacyjnym:

a)

na poziomie III.0 - dla początkujących,

b)

na poziomie III.1 - na podbudowie wymagań dla II etapu edukacyjnego;

2)

na IV etapie edukacyjnym:

a)

na poziomie IV.0 - dla początkujących,

b)

na poziomie IV.1 - dla kontynuujących naukę:

-

w zakresie podstawowym - na podbudowie wymagań poziomu III.0 dla III etapu edukacyjnego,
-

w zakresie rozszerzonym - na podbudowie wymagań poziomu III.1 dla III etapu edukacyjnego,

c)

na poziomie IV.2 - dla oddziałów dwujęzycznych.

Szkoła powinna też poświęcić dużo uwagi efektywności kształcenia w zakresie nauk przyrodniczych i ścisłych - zgodnie z priorytetami Strategii Lizbońskiej. Kształcenie w tym zakresie jest kluczowe dla rozwoju cywilizacyjnego Polski oraz Europy.

Ważnym zadaniem szkoły na III i IV etapie edukacyjnym jest także edukacja zdrowotna, której celem jest rozwijanie u uczniów postawy dbałości o zdrowie własne i innych ludzi oraz umiejętności tworzenia środowiska sprzyjającego zdrowiu.

W procesie kształcenia ogólnego szkoła na III i IV etapie edukacyjnym kształtuje u uczniów postawy sprzyjające ich dalszemu rozwojowi indywidualnemu i społecznemu, takie jak: uczciwość, wiarygodność, odpowiedzialność, wytrwałość, poczucie własnej wartości, szacunek dla innych ludzi, ciekawość poznawcza, kreatywność, przedsiębiorczość, kultura osobista, gotowość do uczestnictwa w kulturze, podejmowania inicjatyw oraz do pracy zespołowej. W rozwoju społecznym bardzo ważne jest kształtowanie postawy obywatelskiej, postawy poszanowania tradycji i kultury własnego narodu, a także postawy poszanowania dla innych kultur i tradycji. Szkoła podejmuje odpowiednie kroki w celu zapobiegania wszelkiej dyskryminacji.

Wiadomości i umiejętności, które uczeń zdobywa na III i IV etapie edukacyjnym opisane są, zgodnie z ideą europejskich ram kwalifikacji, w języku efektów kształcenia. Cele kształcenia sformułowane są w języku wymagań ogólnych, a treści nauczania oraz oczekiwane umiejętności uczniów sformułowane są w języku wymagań szczegółowych.

Działalność edukacyjna szkoły jest określona przez:

1)

szkolny zestaw programów nauczania, który uwzględniając wymiar wychowawczy, obejmuje całą działalność szkoły z punktu widzenia dydaktycznego;

2)

program wychowawczy szkoły, obejmujący wszystkie treści i działania o charakterze wychowawczym;

3)

program profilaktyki dostosowany do potrzeb rozwojowych uczniów oraz potrzeb danego środowiska, obejmujący wszystkie treści i działania o charakterze profilaktycznym.

Szkoła oraz poszczególni nauczyciele podejmują działania mające na celu zindywidualizowane wspomaganie rozwoju każdego ucznia, stosownie do jego potrzeb i możliwości. Nauczanie uczniów z niepełnosprawnościami, w tym uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim, dostosowuje się do ich możliwości psychofizycznych oraz tempa uczenia się.

Na III i IV etapie edukacyjnym wymaga się od uczniów także wiadomości i umiejętności zdobytych na wcześniejszych etapach edukacyjnych.

Strategia uczenia się przez całe życie wymaga umiejętności podejmowania ważnych decyzji poczynając od wyboru szkoły ponadgimnazjalnej, kierunku studiów lub konkretnej specjalizacji zawodowej, poprzez decyzje o wyborze miejsca pracy, sposobie podnoszenia oraz poszerzania swoich kwalifikacji, aż do ewentualnych decyzji o zmianie zawodu.

Łącznie III i IV etap edukacyjny zapewniają wspólny i jednakowy dla wszystkich zasób wiedzy w zakresie podstawowym. Na IV etapie edukacyjnym możliwe jest ponadto kształcenie w zakresie rozszerzonym o istotnie szerszych wymaganiach w stosunku do zakresu podstawowego.

Na IV etapie edukacyjnym przedmioty mogą być nauczane w zakresie podstawowym lub w zakresie rozszerzonym:

1)

tylko w zakresie podstawowym - przedmioty: wiedza o kulturze, podstawy przedsiębiorczości, wychowanie fizyczne, edukacja dla bezpieczeństwa, wychowanie do życia w rodzinie, etyka;

2)

w zakresie podstawowym i w zakresie rozszerzonym:

a)

język polski, język obcy nowożytny na poziomie IV.1, matematyka, język mniejszości narodowej lub etnicznej oraz język regionalny - język kaszubski; uczeń realizuje zakres podstawowy albo zakres rozszerzony (wymagania szczegółowe dla zakresu rozszerzonego obejmują także wszystkie wymagania szczegółowe dla zakresu podstawowego);

b)

historia, wiedza o społeczeństwie, geografia, biologia, chemia, fizyka, informatyka; uczeń obowiązkowo realizuje zakres podstawowy (zakres rozszerzony stanowi kontynuację nauczania danego przedmiotu w zakresie podstawowym);

3)

tylko w zakresie rozszerzonym - przedmioty: historia muzyki, historia sztuki, język łaciński i kultura antyczna, filozofia.

Szkoła ma obowiązek zadbać o wszechstronny rozwój każdego ucznia i dlatego dla uczniów, którzy wybierają kształcenie w zakresie rozszerzonym z przedmiotów matematyczno-przyrodniczych przewidziany jest dodatkowo przedmiot uzupełniający historia i społeczeństwo, który poszerza ich wiedzę w zakresie nauk humanistycznych oraz kształtuje postawy obywatelskie. Natomiast dla uczniów, którzy wybierają kształcenie w zakresie rozszerzonym z przedmiotów humanistycznych przewidziany jest dodatkowo przedmiot uzupełniający przyroda, który poszerza ich wiedzę w zakresie nauk matematyczno-przyrodniczych.

Szkoła ma obowiązek przygotować uczniów do podejmowania przemyślanych decyzji, także poprzez umożliwianie im samodzielnego wyboru części zajęć edukacyjnych. Dlatego na III i IV etapie edukacyjnym uczniowie mogą wybrać przedmioty uzupełniające:

1)

na III etapie edukacyjnym - zajęcia artystyczne oraz zajęcia techniczne;

2)

na IV etapie edukacyjnym - zajęcia artystyczne oraz ekonomia w praktyce.

Przedmioty nauczane na III i IV etapie edukacyjnym


Nazwa przedmiotu	III etap edukacyjny	IV etap edukacyjny
Nazwa przedmiotu	III etap edukacyjny	zakres podstawowy	zakres rozszerzony
Język polski	■	■	■
Języki obce nowożytne	■	■	■
Wiedza o kulturze		■
Muzyka	■
Historia muzyki			■
Plastyka	■
Historia sztuki			■
Język łaciński i kultura antyczna			■
Filozofia			■
Historia	■	■	■
Wiedza o społeczeństwie		■	■
Podstawy przedsiębiorczości	■	■
Geografia	■	■	■
Biologia	■	■	■
Chemia	■	■	■
Fizyka	■	■	■
Matematyka	■	■	■
Informatyka	■	■	■
Wychowanie fizyczne	■	■
Edukacja dla bezpieczeństwa	■	■
Wychowanie do życia w rodzinie²⁾Sposób nauczania przedmiotu wychowanie do życia w rodzinie określa rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 sierpnia 1999 r. w sprawie sposobu nauczania szkolnego oraz zakresu treści dotyczących wiedzy o życiu seksualnym człowieka, o zasadach świadomego i odpowiedzialnego rodzicielstwa, o wartości rodziny, życia w fazie prenatalnej oraz metodach i środkach świadomej prokreacji zawartych w podstawie programowej kształcenia ogólnego (Dz. U. Nr 67, poz. 756, z 2001 r. Nr 79, poz. 845, z 2002 r. Nr 121, poz. 1037, z 2009 r. Nr 131, poz. 1079 oraz z 2012 r. poz. 300).	■	■
Etyka	■	■
Język mniejszości narodowej lub etnicznej³⁾Przedmiot język mniejszości narodowej lub etnicznej oraz przedmiot język regionalny -język kaszubski jest realizowany w szkołach (oddziałach) z nauczaniem języka mniejszości narodowych lub etnicznych oraz języka regionalnego - języka kaszubskiego, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 listopada 2007 r. w sprawie warunków i sposobu wykonywania przez przedszkola, szkoły i placówki publiczne zadań umożliwiających podtrzymywanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej i językowej uczniów należących do mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym (Dz. U. Nr 214, poz. 1579, z 2010 r. Nr 109, poz. 712 oraz z 2012 r. poz. 393).	■	■	■
Język regionalny -język kaszubski³⁾Przedmiot język mniejszości narodowej lub etnicznej oraz przedmiot język regionalny -język kaszubski jest realizowany w szkołach (oddziałach) z nauczaniem języka mniejszości narodowych lub etnicznych oraz języka regionalnego - języka kaszubskiego, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 listopada 2007 r. w sprawie warunków i sposobu wykonywania przez przedszkola, szkoły i placówki publiczne zadań umożliwiających podtrzymywanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej i językowej uczniów należących do mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym (Dz. U. Nr 214, poz. 1579, z 2010 r. Nr 109, poz. 712 oraz z 2012 r. poz. 393).	■	■	■

Przedmioty uzupełniające nauczane na III i IV etapie edukacyjnym

Nazwa przedmiotu	III etap edukacyjny	IV etap edukacyjny
Zajęcia artystyczne	■	■
Historia i społeczeństwo		■
Ekonomia w praktyce		■
Przyroda		■
Zajęcia techniczne	■

JĘZYK POLSKI

III etap edukacyjny

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

Uczeń samodzielnie dociera do informacji; rozumie komunikaty o coraz bardziej skomplikowanej organizacji - werbalne i niewerbalne; podejmuje refleksję nad znaczeniami słów i dąży do ich dokładnego rozumienia; krytycznie ocenia zawartość komunikatów.

II.

Analiza i interpretacja tekstów kultury.

wykorzystuje wiedzę o składni w stosowaniu reguł interpunkcyjnych; stosuje średnik;

7)

przekształca części zdania pojedynczego w zdania podrzędne i odwrotnie, przekształca konstrukcje strony czynnej w konstrukcje strony biernej i odwrotnie, zamienia formy osobowe czasownika na imiesłowy i odwrotnie - ze świadomością ich funkcji i odpowiednio do celu całej wypowiedzi; zamienia mowę niezależną na zależną;

8)

wprowadza do wypowiedzi partykuły, rozumiejąc ich rolę w modyfikowaniu znaczenia składników wypowiedzi;

9)

wykorzystuje wykrzyknik jako część mowy w celu wyrażenia emocji; stosuje wołacz w celu osiągnięcia efektów retorycznych;

10)

stosuje poprawne formy odmiany rzeczowników, czasowników (w tym imiesłowów), przymiotników, liczebników i zaimków; stosuje poprawne formy wyrazów w związkach składniowych (zgody i rządu);

11)

operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie rozwijanym i koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów: rozwój psychiczny, moralny i fizyczny człowieka; społeczeństwo i kultura; region i Polska).

Teksty kultury

1.

Teksty poznawane w całości - nie mniej niż 5 pozycji książkowych w roku szkolnym oraz wybrane przez nauczyciela teksty o mniejszej objętości, przy czym nie można pominąć autorów i utworów oznaczonych gwiazdką:

*Jan Kochanowski - wybrane fraszki, Treny (V, VII, VIII); William Szekspir Romeo i Julia; Molier Świętoszek lub Skąpiec; *Ignacy Krasicki - wybrane bajki; Aleksander Fredro *Zemsta; Adam Mickiewicz - wybrana ballada, *Dziady cz. II, Reduta Ordona; Bolesław Prus lub Eliza Orzeszkowa - wybrana nowela; *Henryk Sienkiewicz - wybrana powieść historyczna (Quo vadis, Krzyżacy lub Potop);wybrane wiersze następujących poetów XX w.: Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Kazimierz Wierzyński, Julian Tuwim, Czesław Miłosz, ks. Jan Twardowski, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert; Aleksander Kamiński Kamienie na szaniec lub Arkady Fiedler Dywizjon 303; utwór podejmujący problematykę Holokaustu, np. wybrane opowiadanie Idy Fink; Konstanty Ildefons Gałczyński - wybrane utwory; Stanisław Lem - wybrane opowiadanie; Sławomir Mrożek - wybrane opowiadanie; Antoine de Saint Exupéry Mały Książę; wybrana powieść przygodowa; wybrana młodzieżowa powieść obyczajowa (np. Małgorzaty Musierowicz, Doroty Terakowskiej lub innych współczesnych autorów podejmujących problematykę dojrzewania); wybrany utwór fantasy (np. Ursuli Le Guin, Johna Ronalda Reuela Tolkiena, Andrzeja Sapkowskiego); wybrany utwór detektywistyczny (np. Arthura Conan Doyle'a lub Agaty Christie); wybrane opowiadanie z literatury światowej XX w. (inne niż wskazane wyżej); wybrana powieść współczesna z literatury polskiej i światowej (inna niż wskazana wyżej); inne pozycje książkowe wskazane przez nauczyciela lub zaproponowane przez uczniów (przynajmniej jedna rocznie).

2.

Teksty poznawane w całości lub w części (decyzja należy do nauczyciela):

Homer Iliada i Odyseja lub Jan Parandowski Przygody Odyseusza; Pieśń o Rolandzie; Juliusz Słowacki Balladyna; Miron Białoszewski Pamiętnik z powstania warszawskiego; Ryszard Kapuściński - wybrany utwór.

Biblia (opis stworzenia świata i człowieka z Księgi Rodzaju, przypowieść ewangeliczna, hymn św. Pawła o miłości); wybrane mity greckie.

3.

Wybór publicystyki z prasy i innych środków społecznego przekazu; wybrany komiks; wybrane programy telewizyjne.

JĘZYK POLSKI

IV etap edukacyjny

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

Uczeń rozumie teksty o skomplikowanej budowie; dostrzega sensy zawarte w strukturze głębokiej tekstu; rozpoznaje funkcje tekstu i środki językowe służące ich realizacji; ma świadomość kryteriów poprawności językowej.

II.

Analiza i interpretacja tekstów kultury.

Uczeń stosuje w analizie podstawowe pojęcia z zakresu poetyki; w interpretacji tekstu wykorzystuje wiedzę o kontekstach, w jakich może być on odczytywany; poznaje niezbędne dla lektury fakty z historii literatury i innych dziedzin humanistyki; odczytuje rozmaite sensy dzieła; dokonuje interpretacji porównawczej.

III.

Tworzenie wypowiedzi.

Uczeń buduje wypowiedzi o wyższym stopniu złożoności; stosuje w nich podstawowe zasady logiki i retoryki; ma świadomość własnej kompetencji językowej.

Treści nauczania - wymagania szczegółowe


	ZAKRES PODSTAWOWY	ZAKRES ROZSZERZONY
	I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.
	1. Czytanie i słuchanie. Uczeń:
	1) odczytuje sens całego tekstu (a w nim znaczenia wyrazów, związków frazeologicznych, zdań, grup zdań uporządkowanych w akapicie, odróżnia znaczenie realne i etymologiczne) oraz wydzielonych przez siebie fragmentów; potrafi objaśnić ich sens oraz funkcję na tle całości;	spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
		1) czyta utwory stanowiące konteksty dla tekstów kultury poznawanych w szkole;
		2) twórczo wykorzystuje wypowiedzi krytycznoliterackie i teoretyczno literackie (np. recenzja, szkic, artykuł, esej);
	2) rozpoznaje specyfikę tekstów publicystycznych (artykuł, felieton, reportaż), politycznych (przemówienie) i popularnonaukowych; wśród tekstów prasowych rozróżnia wiadomość i komentarz; odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje zarówno jawne, jak i ukryte;	3) porównuje tekst linearny i hipertekst rozumiany jako wypowiedź nieciągła, nielinearna, stanowiąca system powiązanych segmentów tekstowych, łączonych dowolnie przez użytkownika języka w każdorazowym akcie odbioru;
	3) rozpoznaje typ nadawcy i adresata tekstu;	4) rozpoznaje retoryczną organizację wypowiedzi - wskazuje zastosowane w niej sposoby osiągania przejrzystości i sugestywności;
	4) wskazuje charakterystyczne cechy stylu danego tekstu, rozpoznaje zastosowane w nim środki językowe i ich funkcje w tekście;
		5) rozpoznaje mechanizmy nowomowy charakterystyczne dla systemów totalitarnych.
	5) wyróżnia argumenty, kluczowe pojęcia i twierdzenia w tekście argumentacyjnym, dokonuje jego logicznego streszczenia;
	6) rozróżnia w dialogu odpowiedzi właściwe i unikowe;
	7) rozpoznaje w wypowiedzi ironię, objaśnia jej mechanizm i funkcję;
	8) rozpoznaje pytania podchwytliwe i sugerujące odpowiedź;
	9) rozpoznaje manipulację językową w tekstach reklamowych, w języku polityków i dziennikarzy.
	2. Samokształcenie i docieranie do informacji. Uczeń:
	1) szuka literatury przydatnej do opracowania różnych zagadnień; selekcjonuje ją według wskazanych kryteriów (w zasobach bibliotecznych korzysta zarówno z tradycyjnego księgozbioru, jak i z zapisów multimedialnych i elektronicznych, w tym Internetu);	spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
		1) samodzielnie wybiera do lektury teksty, stosując różne kryteria wyboru, które potrafi uzasadnić;
		2) adiustuje tekst na poziomie elementarnym.
	2) korzysta ze słowników i leksykonów, w tym słowników etymologicznych i symboli;
	3) tworzy przedmiotowe bazy danych zawierające informacje zdobywane w toku nauki;
	4) sporządza opis bibliograficzny książki i artykułu, zapisów elektronicznych, bibliografię wybranego tematu.
	3. Świadomość językowa. Uczeń:
	1) analizuje i definiuje (w razie potrzeby z pomocą słowników) znaczenia słów;	spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
	2) zna pojęcia znaku i systemu znaków; uzasadnia, że język jest systemem znaków; rozróżnia znaki werbalne i niewerbalne, ma świadomość ich różnych funkcji i sposobów interpretacji;	1) rozróżnia i omawia na wybranych przykładach funkcje języka - poznawczą (kategoryzowanie świata), komunikacyjną (tworzenie wypowiedzi i stosowanie języka w aktach komunikacji) oraz społeczną (jednoczenie grupy i budowanie tożsamości zbiorowej - regionalnej, środowiskowej, narodowej);
	3) zna pojęcie aktu komunikacji językowej i wskazuje jego składowe (nadawca, odbiorca, kod, komunikat, kontekst), dostrzega i omawia współczesne zmiany modelu komunikacji językowej (np. różnice między tradycyjną komunikacją ustną lub pisaną a komunikacją przez Internet);
		2) dostrzega związek języka z obrazem świata;
		3) rozpoznaje i wskazuje wybrane cechy języka polskiego, które świadczą o jego przynależności do rodziny języków słowiańskich; sytuuje polszczyznę na tle innych języków używanych w Europie;
	4) rozpoznaje i nazywa funkcje tekstu (informatywną, poetycką, ekspresywną, impresywną w tym perswazyjną);
		4) postrzega styl potoczny jako centrum systemu stylowego polszczyzny, od którego odróżniają się inne style: artystyczny, naukowy, urzędowy, publicystyczny.
	5) wskazuje w czytanych tekstach i analizuje przykłady odmian terytorialnych, środowiskowych i zawodowych polszczyzny;
	6) rozpoznaje w czytanych tekstach oraz wypowiedziach mówionych stylizację, rozróżnia jej rodzaje (archaizację, dialektyzację, kolokwializację) i określa funkcje;
	7) rozróżnia pojęcia błędu językowego i zamierzonej innowacji językowej, poprawności i stosowności wypowiedzi; rozpoznaje i poprawia różne typy błędów językowych;
	8) odróżnia słownictwo neutralne od emocjonalnego i wartościującego, oficjalne od swobodnego.
	II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela.
	1. Wstępne rozpoznanie. Uczeń:
	1) prezentuje własne przeżycia wynikające z kontaktu z dziełem sztuki;	spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego.
	2) określa problematykę utworu;
	3) rozpoznaje konwencję literacką (stałe pojawianie się danego literackiego rozwiązania w obrębie pewnego historycznie określonego zbioru utworów).
	2. Analiza. Uczeń:
	1) wskazuje zastosowane w utworze środki wyrazu artystycznego i ich funkcje (poznane wcześniej, a ponadto: oksymorony, synekdochy, hiperbole, elipsy, paralelizmy) oraz inne wyznaczniki poetyki danego utworu (z zakresu podstaw wersyfikacji, kompozycji, genologii) i określa ich funkcje;	spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
		1) wskazuje związki między różnymi aspektami utworu (estetycznym, etycznym i poznawczym);
		2) dostrzega przemiany konwencji i praktykę ich łączenia (synkretyzm konwencji i gatunków);
	2) dostrzega w czytanych utworach cechy charakterystyczne określonej epoki (średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, współczesność);
		3) rozpoznaje aluzje literackie i symbole kulturowe (np. biblijne, romantyczne) oraz ich funkcję ideową i kompozycyjną, a także znaki tradycji, np. antycznej, judaistycznej, chrześcijańskiej, staropolskiej;
	3) analizując teksty dawne, dostrzega różnice językowe (fonetyczne, leksykalne) wynikające ze zmian historycznych;
		4) dostrzega w czytanych utworach: parodię, parafrazę i trawestację, wskazuje ich wzorce tekstowe;
	4) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania świata przedstawionego i bohatera (narracją, fabuła, sytuacja liryczna, akcja);
		5) rozpoznaje i charakteryzuje styl utworu, np. wiersza renesansowego, barokowego, klasycystycznego, romantycznego.
	5) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty (dostrzega cechy wspólne i różne).
	3. Interpretacja. Uczeń:
	1) wykorzystuje w interpretacji elementy znaczące dla odczytania sensu utworu (np. słowa-klucze, wyznaczniki kompozycji);	spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
		1) dostrzega i komentuje estetyczne wartości utworu literackiego;
	2) wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne);
		2) przeprowadza interpretację porównawczą utworów literackich;
	3) porównuje funkcjonowanie tych samych motywów w różnych utworach literackich;	3) w interpretacji eseju i felietonu wykorzystuje wiedzę o ich cechach gatunkowych;
	4) odczytuje treści alegoryczne i symboliczne utworu.	4) konfrontuje tekst literacki z innymi tekstami kultury np. plastycznymi, teatralnymi, filmowymi.
	4. Wartości i wartościowanie. Uczeń:
	1) dostrzega związek języka z wartościami, rozumie, że język podlega wartościowaniu, (np. język jasny, prosty, zrozumiały, obrazowy, piękny), jest narzędziem wartościowania, a także źródłem poznania wartości (utrwalonych w znaczeniach nazw wartości, takich jak: dobro, prawda, piękno; wiara, nadzieja, miłość; wolność, równość, braterstwo; Bóg, honor, ojczyzna; solidarność, niepodległość, tolerancja);	spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
		1) wskazuje różne sposoby wyrażania wartościowań w tekstach.
	2) dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartości narodowe i uniwersalne;
	3) dostrzega w świecie konflikty wartości (np. równości i wolności, sprawiedliwości i miłosierdzia) oraz rozumie źródła tych konfliktów.
	III. Tworzenie wypowiedzi.
	1. Mówienie i pisanie. Uczeń:
	1) tworzy dłuższy tekst pisany lub mówiony (rozprawka, recenzja, referat, interpretacja utworu literackiego lub fragmentu) zgodnie z podstawowymi regułami jego organizacji, przestrzegając zasad spójności znaczeniowej i logicznej;	spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
		1) tworzy wypowiedzi ze świadomością ich funkcji sprawczej;
		2) ocenia własną kompetencję językową (poprawność gramatyczną i słownikową) oraz kompetencję komunikacyjną (stosowność i skuteczność wypowiadania się).
	2) przygotowuje wypowiedź (wybiera formę gatunkową i odpowiedni układ kompozycyjny, analizuje temat, wybiera formę kompozycyjną, sporządza plan wypowiedzi, dobiera właściwe słownictwo);
	3) tworzy samodzielną wypowiedź argumentacyjną według podstawowych zasad logiki i retoryki (stawia tezę lub hipotezę, dobiera argumenty, porządkuje je, hierarchizuje, dokonuje ich selekcji pod względem użyteczności w wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykłady ilustrujące wywód myślowy, przeprowadza prawidłowe wnioskowanie);
	4) publicznie wygłasza przygotowaną przez siebie wypowiedź, dbając o dźwiękową wyrazistość przekazu (w tym także tempo mowy i donośność głosu);
	5) stosuje uczciwe zabiegi perswazyjne, zdając sobie sprawę z ich wartości i funkcji; wystrzega się nieuczciwych zabiegów erystycznych;
	6) opracowuje redakcyjnie własny tekst (dokonuje uzupełnień, przekształceń, skrótów, eliminuje przypadkową niejednoznaczność wypowiedzi, sporządza przypisy);
	7) wykonuje różne działania na tekście cudzym (np. streszcza, parafrazuje, sporządza konspekt, cytuje).
	2. Świadomość językowa. Uczeń:
	1) operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie rozwijanym i koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów: Polska, Europa, świat współczesność i przeszłość; kultura, cywilizacja, polityka).	spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego.

Teksty kultury


ZAKRES PODSTAWOWY	ZAKRES ROZSZERZONY
1. Teksty poznawane w całości
(nie mniej niż 13 pozycji książkowych odpowiednio w trzyletnim bądź czteroletnim okresie nauczania oraz wybrane przez nauczyciela teksty o mniejszej objętości, przy czym nie można pominąć autorów i utworów oznaczonych gwiazdką):
Sofokles Antygona lub Król Edyp (wersja literacka lub spektakl teatralny); * Bogurodzica; Lament świętokrzyski; Jan Kochanowski - wybrane pieśni, treny (inne niż w gimnazjum) i psalm; Mikołaj Sęp Szarzyński - wybrane sonety; William Szekspir Makbet* lub Hamlet; Adam Mickiewicz - wybrane sonety i inne wiersze (w tym Romantyczność), 'Dziadów część III, Pan Tadeusz; Juliusz Słowacki - wybrane wiersze; Cyprian Norwid - wybrane wiersze; Bolesław Prus * Lalka; Fiodor Dostojewski - wybrany utwór, np. Zbrodnia i kara, Łagodna; Joseph Conrad Jądro ciemności; Jan Kasprowicz, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Leopold Staff- wybrane wiersze; Stanisław Wyspiański * Wesele; Władysław Stanisław Reymont Chłopi (tom I - Jesień); Stefan Żeromski - wybrany utwór (Ludzie bezdomni, Wierna rzeka, Echa leśne lub Przedwiośnie); Bolesław Leśmian, Julian Tuwim, Jan Lechoń, Julian Przyboś, Józef Czechowicz, Konstanty Ildefons Gałczyński - wybrane wiersze; Jarosław Iwaszkiewicz - wybrane opowiadanie; Bruno Schulz- wybrane opowiadanie; Tadeusz Borowski - wybrane opowiadanie; Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Różewicz, Czesław Miłosz, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert, Ewa Lipska, Adam Zagajewski, Stanisław Barańczak - wybrane wiersze; Miron Białoszewski - wybrane utwory; wybrany dramat dwudziestowieczny z literatury polskiej (np. Stanisława Ignacego Witkiewicza, Sławomira Mrożka lub Tadeusza Różewicza); wybrana powieść polska z XX lub XXI w. (np. Marii Kuncewiczowej Cudzoziemka,* Zofii Nałkowskiej Granica, Józefa Mackiewicza Droga donikąd, Stanisława Lema Solaris, Juliana Stryjkowskiego Austeria, Tadeusza Konwickiego Kronika wypadków miłosnych); wybrana powieść światowa z XX lub XXI w. (np. Franza Kafki Proces, Alberta Camusa Dżuma, George'a Orwella Rok 1984, Isaaca Bashevisa Singera Sztukmistrz z Lublina, Gabriela Garcii Marqueza Sto lat samotności, Umberto Eco Imię róży).	Teksty określone dla zakresu podstawowego, a ponadto: Horacy - wybrane liryki; Jan Kochanowski Treny (jako cykl poetycki); poezja barokowa (np. Daniel Naborowski, Jan Andrzej Morsztyn); wybrany wiersz z romantycznej poezji europejskiej; Juliusz Słowacki Kordian lub Fantazy; Zygmunt Krasiński Nie-Boska Komedia; realistyczna lub naturalistyczna powieść europejska (np. Honoriusz Balzak Ojciec Goriot, Emil Zola Narta lub Gustaw Flaubert Pani Bovary); Stanisław Ignacy Witkiewicz Szewcy; Gustaw Herling-Grudziński - wybrane opowiadanie; Michaił Bułhakow Mistrz i Małgorzata; wybrana powieść lub zbiór opowiadań z XX lub XXI w. (np. Marii Dąbrowskiej, Zofii Nałkowskiej, Marii Kuncewiczowej, Józefa Wittlina, Józefa Mackiewicza, Juliana Stryjkowskiego, Andrzeja Kuśniewicza, Tadeusza Konwickiego, Stanisława Lema, Wiesława Myśliwskiego, Marka Nowakowskiego, Jerzego Pilcha, Olgi Tokarczuk, Stefana Chwina, Pawła Huellego); wybrana powieść (lub zbiory opowiadań) dwudziestowiecznych autorów z literatury światowej (np. Franza Kafki, Thomasa Manna, Vladimira Nabokova, Alberta Camusa, Isaaca Bashevisa Singera, Johna Steinbecka, Kurta Vonneguta, Gabriela Garcii Marqueza, Günthera Grassa, Umberto Eco, Milana Kundery); wybrane wiersze dwudziestowiecznych poetów polskich (innych niż wymienieni na poziomie podstawowym).
2. Teksty poznawane w całości lub w części (decyzja należy do nauczyciela), przy czym nie można pominąć utworu oznaczonego gwiazdką:
wybór mitów; Dzieje Tristana i Izoldy; Miguel Cervantes Don Kichote; Jan Chryzostom Pasek Pamiętniki; Ignacy Krasicki - wybrana satyra lub Monachomachia; Adam Mickiewicz Dziady część IV; Juliusz Słowacki Kordian; Witold Gombrowicz Ferdydurke; Irit Amiel - wybrane opowiadanie z tomu Osmaleni* lub Hanna Krall Zdążyć przed Panem Bogiem; Gustaw Herling-Grudziński Inny świat; Ryszard Kapuściński Podróże z Herodotem; Biblia (wybrane psalmy, fragmenty: Pieśni nad Pieśniami, Księgi Hioba, Apokalipsy Św. Jana);		teksty określone dla zakresu podstawowego, a ponadto: wybrany esej Mieczysława Jastruna lub Zygmunta Kubiaka poświęcony kulturze antycznej; Dante Alighieri Boska komedia, Johann Wolfgang Goethe Faust, Czesław Miłosz - wybrany esej; Zbigniew Herbert - wybrany esej; inny esej autora polskiego (np. Kazimierza Wyki, Jana Błońskiego, Marii Janion, Leszka Kołakowskiego, ks. Józefa Tischnera, Jarosława Rymkiewicza, Jerzego Stempowskiego); wybrany reportaż autora polskiego (np. Ryszarda Kapuścińskiego, Krzysztofa Kąkolewskiego, Hanny Krall, Henryka Grynberga); dziennik (np. Marii Dąbrowskiej, Zofii Nałkowskiej, Jarosława Iwaszkiewicza, Witolda Gombrowicza); Jan Paweł II Tryptyk Rzymski; Biblia (fragmenty Starego i Nowego Testamentu jako konteksty interpretacyjne dla lektury dzieł z innych epok).
3. Inne:
wybrane filmy z twórczości polskich reżyserów (np. Krzysztofa Kieślowskiego, Andrzeja Munka, Andrzeja Wajdy, Krzysztofa Zanussiego); homilia Jana Pawła II wygłoszona 2 czerwca 1979 roku w Warszawie na Placu Zwycięstwa (Piłsudskiego) - nagranie telewizyjne.	jak dla zakresu podstawowego, a ponadto: wybrane filmy z klasyki kinematografii światowej (np. Ingmara Bergmana, Charlesa Chaplina, Federico Felliniego, Akiry Kurosawy, Andrieja Tarkowskiego, Orsona Wellesa); spektakle teatralne (w tym Teatru TV) - przynajmniej jeden w roku; stała lektura gazety codziennej, tygodnika opinii, miesięcznika i kwartalnika.

JĘZYK OBCY NOWOŻYTNY

III etap edukacyjny

Poziom III.0 - dla początkujących

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Znajomość środków językowych.

II.

Rozumienie wypowiedzi.

III.

Tworzenie wypowiedzi.

Uczeń samodzielnie formułuje bardzo krótkie, proste i zrozumiałe wypowiedzi ustne i pisemne, w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.

IV.

Reagowanie na wypowiedzi.

V.

Przetwarzanie wypowiedzi.

Uczeń zmienia formę przekazu ustnego lub pisemnego w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.

Treści nauczania - wymagania szczegółowe

1. 1)

człowiek (np. dane personalne, wygląd zewnętrzny, uczucia i emocje, zainteresowania);

2)

dom (np. miejsce zamieszkania, opis domu, pomieszczeń domu i ich wyposażenia);

3)

szkoła (np. przedmioty nauczania, życie szkoły);

4)

praca (np. popularne zawody i związane z nimi czynności, miejsce pracy);

5)

życie rodzinne i towarzyskie (np. członkowie rodziny, koledzy, przyjaciele, czynności życia codziennego, formy spędzania czasu wolnego);

6)

żywienie (np. artykuły spożywcze, posiłki, lokale gastronomiczne);

7)

zakupy i usługi (np. rodzaje sklepów, towary, sprzedawanie i kupowanie, korzystanie z usług);

8)

podróżowanie i turystyka (np. środki transportu, orientacja w terenie, informacja turystyczna, zwiedzanie);

9)

kultura (np. dziedziny kultury, uczestnictwo w kulturze);

10)

sport (np. popularne dyscypliny sportu, sprzęt sportowy, imprezy sportowe);

11)

zdrowie (np. samopoczucie, choroby, ich objawy i leczenie);

12)

technika (np. korzystanie z podstawowych urządzeń technicznych);

13)

świat przyrody (np. pogoda, rośliny i zwierzęta, krajobraz);

14)

elementy wiedzy o krajach obszaru nauczanego języka oraz o kraju ojczystym, z uwzględnieniem kontekstu międzykulturowego oraz tematyki integracji europejskiej.

2.

Uczeń rozumie ze słuchu bardzo proste, krótkie wypowiedzi (np. instrukcje, komunikaty, rozmowy) artykułowane powoli i wyraźnie, w standardowej odmianie języka:

1)

reaguje na polecenia;

2)

określa główną myśl tekstu;

3)

znajduje w tekście określone informacje;

4)

określa intencje nadawcy/autora tekstu;

5)

określa kontekst wypowiedzi (np. czas, miejsce, sytuację, uczestników).

3.

Uczeń rozumie krótkie, proste wypowiedzi pisemne (np. napisy informacyjne, listy, ulotki reklamowe, jadłospisy, ogłoszenia, rozkłady jazdy i proste teksty narracyjne):

1)

określa główną myśl tekstu;

2)

znajduje w tekście określone informacje;

3)

określa intencje nadawcy/autora tekstu;

4)

określa kontekst wypowiedzi (np. nadawcę, odbiorcę, formę tekstu).

4.

Uczeń tworzy bardzo krótkie, proste i zrozumiałe wypowiedzi ustne:

1)

opisuje ludzi, przedmioty, miejsca i czynności;

2)

opowiada o wydarzeniach życia codziennego;

3)

przedstawia fakty z przeszłości i teraźniejszości;

4)

opisuje swoje upodobania;

5)

wyraża swoje opinie i uczucia;

6)

przedstawia intencje i plany na przyszłość.

5.

Uczeń tworzy bardzo krótkie, proste i zrozumiałe wypowiedzi pisemne w formie prostych wyrażeń i zdań (np. wiadomość, e-mail, krótki opis):

1)

opisuje ludzi, przedmioty, miejsca i czynności;

2)

opisuje wydarzenia życia codziennego;

3)

przedstawia fakty z przeszłości i teraźniejszości;

4)

opisuje swoje upodobania;

5)

wyraża swoje opinie i uczucia;

6)

opisuje intencje i plany na przyszłość.

6.

Uczeń reaguje ustnie w prosty i zrozumiały sposób, w typowych sytuacjach:

1)

nawiązuje kontakty towarzyskie (np. przedstawia siebie i inne osoby, wita się i żegna, udziela podstawowych informacji na swój temat i pyta o dane rozmówcy i innych osób);

2)

stosuje formy grzecznościowe;

3)

uzyskuje i przekazuje proste informacje i wyjaśnienia;

4)

prosi o pozwolenie, udziela i odmawia pozwolenia;

5)

wyraża swoje opinie i życzenia, pyta o opinie i życzenia innych;

6)

wyraża swoje emocje (np. radość, niezadowolenie, zdziwienie);

7)

wyraża prośby i podziękowania oraz zgodę lub odmowę wykonania prośby;

8)

prosi o powtórzenie bądź wyjaśnienie (sprecyzowanie) tego, co powiedział rozmówca.

7.

Uczeń reaguje w formie prostego tekstu pisanego (np. e-mail, wiadomość) w typowych sytuacjach:

1)

nawiązuje kontakty towarzyskie (np. przedstawia siebie i inne osoby, udziela podstawowych informacji na swój temat i pyta o dane rozmówcy i innych osób);

2)

uzyskuje i przekazuje proste informacje i wyjaśnienia (np. wypełnia formularz);

3)

prosi o pozwolenie, udziela i odmawia pozwolenia;

4)

wyraża prośby i podziękowania oraz zgodę lub odmowę wykonania prośby,

8.

Uczeń przetwarza tekst ustnie lub pisemnie:

1)

przekazuje informacje zawarte w materiałach wizualnych (np. mapach, symbolach, piktogramach);

2)

przekazuje w języku polskim główne myśli lub wybrane informacje z prostego tekstu w języku obcym.

9.

Uczeń dokonuje samooceny (np. przy użyciu portfolio językowego) i wykorzystuje techniki samodzielnej pracy nad językiem (np. korzystanie ze słownika, poprawianie błędów, prowadzenie notatek, zapamiętywanie nowych wyrazów, korzystanie z tekstów kultury w języku obcym).

10.

Uczeń współdziała w grupie, np. w lekcyjnych i pozalekcyjnych językowych pracach projektowych.

11.

Uczeń korzysta ze źródeł informacji w języku obcym (np. z encyklopedii, mediów, instrukcji obsługi) również za pomocą technologii informacyjno-komunikacyjnych.

12.

Uczeń stosuje strategie komunikacyjne (np. domyślanie się znaczenia wyrazów z kontekstu, rozumienie tekstu zawierającego nieznane słowa i zwroty) i strategie kompensacyjne (np. opis, zastąpienie innym wyrazem) w przypadku, gdy nie zna lub nie pamięta jakiegoś wyrazu.

13.

Uczeń posiada świadomość językową (np. podobieństw i różnic między językami).

JĘZYK OBCY NOWOŻYTNY

III etap edukacyjny

Poziom III.1 - na podbudowie wymagań dla II etapu edukacyjnego

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Znajomość środków językowych.

Uczeń posługuje się podstawowym zasobem środków językowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych), umożliwiającym realizację pozostałych wymagań ogólnych w zakresie tematów wskazanych w wymaganiach szczegółowych.

II.

Rozumienie wypowiedzi.

Uczeń rozumie proste, krótkie wypowiedzi ustne artykułowane wyraźnie, w standardowej odmianie języka, a także proste wypowiedzi pisemne, w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.

III.

Tworzenie wypowiedzi.

Uczeń samodzielnie formułuje krótkie, proste i zrozumiałe wypowiedzi ustne i pisemne, w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.

IV.

Reagowanie na wypowiedzi.

Uczeń uczestniczy w rozmowie i w typowych sytuacjach reaguje w sposób zrozumiały, adekwatnie do sytuacji komunikacyjnej, ustnie lub w formie prostego tekstu, w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.

V.

Przetwarzanie wypowiedzi.

Uczeń zmienia formę przekazu ustnego lub pisemnego w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.

Treści nauczania - wymagania szczegółowe

1. 1)

człowiek (np. dane personalne, wygląd zewnętrzny, cechy charakteru, uczucia i emocje, zainteresowania);

2)

dom (np. miejsce zamieszkania, opis domu, pomieszczeń domu i ich wyposażenia);

3)

szkoła (np. przedmioty nauczania, życie szkoły);

4)

praca (np. popularne zawody i związane z nimi czynności, miejsce pracy);

5)

życie rodzinne i towarzyskie (np. okresy życia, członkowie rodziny, koledzy, przyjaciele, czynności życia codziennego, formy spędzania czasu wolnego, święta i uroczystości, styl życia, konflikty i problemy);

6)

żywienie (np. artykuły spożywcze, posiłki i ich przygotowywanie, lokale gastronomiczne);

7)

zakupy i usługi (np. rodzaje sklepów, towary, sprzedawanie i kupowanie, korzystanie z usług, reklama);

8)

podróżowanie i turystyka (np. środki transportu, orientacja w terenie, hotel, informacja turystyczna, wycieczki, zwiedzanie);

9)

kultura (np. dziedziny kultury, twórcy i ich dzieła, uczestnictwo w kulturze, media);

10)

sport (np. dyscypliny sportu, sprzęt sportowy, imprezy sportowe, sport wyczynowy);

11)

zdrowie (np. higieniczny tryb życia, samopoczucie, choroby, ich objawy i leczenie, uzależnienia);

12)

nauka i technika (np. odkrycia naukowe, wynalazki, obsługa i korzystanie z podstawowych urządzeń technicznych, technologie informacyjno-komunikacyjne);

13)

świat przyrody (np. pogoda, rośliny i zwierzęta, krajobraz, zagrożenie i ochrona środowiska naturalnego, klęski żywiołowe);

14)

życie społeczne (np. konflikty i problemy społeczne, przestępczość);

15)

elementy wiedzy o krajach obszaru nauczanego języka oraz o kraju ojczystym, z uwzględnieniem kontekstu międzykulturowego oraz tematyki integracji europejskiej.

2.

Uczeń rozumie ze słuchu proste, krótkie, typowe wypowiedzi (np. instrukcje, komunikaty, ogłoszenia, rozmowy) artykułowane wyraźnie, w standardowej odmianie języka:

1)

reaguje na polecenia;

2)

określa główną myśl tekstu;

3)

znajduje w tekście określone informacje;

4)

określa intencję nadawcy/autora tekstu;

5)

określa kontekst wypowiedzi (np. czas, miejsce, sytuację, uczestników);

6)

rozróżnia formalny i nieformalny styl wypowiedzi.

3.

Uczeń rozumie proste wypowiedzi pisemne (np. napisy informacyjne, listy, broszury, ulotki reklamowe, jadłospisy, ogłoszenia, rozkłady jazdy, instrukcje obsługi, proste artykuły prasowe i teksty narracyjne):

1)

określa główną myśl tekstu;

2)

określa główną myśl poszczególnych części tekstu;

3)

znajduje w tekście określone informacje;

4)

określa intencje nadawcy/autora tekstu;

5)

określa kontekst wypowiedzi (np. nadawcę, odbiorcę, formę tekstu);

6)

rozpoznaje związki pomiędzy poszczególnymi częściami tekstu;

7)

rozróżnia formalny i nieformalny styl wypowiedzi.

4.

Uczeń tworzy krótkie, proste i zrozumiałe wypowiedzi ustne:

1)

opisuje ludzi, przedmioty, miejsca, zjawiska i czynności;

2)

opowiada o wydarzeniach życia codziennego;

3)

przedstawia fakty z przeszłości i teraźniejszości;

4)

relacjonuje wydarzenia z przeszłości;

5)

wyraża i uzasadnia swoje opinie, poglądy i uczucia;

6)

przedstawia opinie innych osób;

7)

przedstawia intencje, marzenia, nadzieje i plany na przyszłość;

8)

opisuje doświadczenia swoje i innych osób;

9)

stosuje formalny lub nieformalny styl wypowiedzi w zależności od sytuacji.

5.

Uczeń tworzy krótkie, proste i zrozumiałe wypowiedzi pisemne (np. notatka, ogłoszenie, zaproszenie, pozdrowienia, życzenia, wiadomość, ankieta, pocztówka, e-mail, opis, krótki list prywatny):

1)

opisuje ludzi, przedmioty, miejsca, zjawiska i czynności;

2)

opisuje wydarzenia życia codziennego;

3)

przedstawia fakty z przeszłości i teraźniejszości;

4)

relacjonuje wydarzenia z przeszłości;

5)

wyraża i uzasadnia swoje poglądy, uczucia;

6)

przedstawia opinie innych osób;

7)

opisuje intencje, marzenia, nadzieje i plany na przyszłość;

8)

opisuje doświadczenia swoje i innych osób;

9)

stosuje formalny lub nieformalny styl wypowiedzi w zależności od sytuacji.

6.

Uczeń reaguje ustnie w sposób zrozumiały w typowych sytuacjach:

1)

nawiązuje kontakty towarzyskie (np. przedstawia siebie i inne osoby, wita się i żegna, udziela podstawowych informacji na swój temat i pyta o dane rozmówcy i innych osób);

2)

rozpoczyna, prowadzi i kończy rozmowę;

3)

stosuje formy grzecznościowe;

4)

uzyskuje i przekazuje informacje i wyjaśnienia;

5)

prowadzi proste negocjacje w typowych sytuacjach życia codziennego (np. wymiana zakupionego towaru);

6)

proponuje, przyjmuje i odrzuca propozycje i sugestie;

7)

prosi o pozwolenie, udziela i odmawia pozwolenia;

8)

wyraża swoje opinie, intencje, preferencje i życzenia, pyta o opinie, preferencje i życzenia innych, zgadza się, sprzeciwia się;

9)

wyraża swoje emocje (np. radość, niezadowolenie, zdziwienie);

10)

prosi o radę i udziela rady;

11)

wyraża prośby i podziękowania oraz zgodę lub odmowę wykonania prośby;

12)

wyraża skargę, przeprasza, przyjmuje przeprosiny;

13)

prosi o powtórzenie bądź wyjaśnienie (sprecyzowanie) tego, co powiedział rozmówca.

7.

Uczeń reaguje w formie prostego tekstu pisanego (np. e-mail, wiadomość, pocztówka, krótki list prywatny) w typowych sytuacjach:

1)

nawiązuje kontakty towarzyskie (np. przedstawia siebie i inne osoby, udziela podstawowych informacji na swój temat i pyta o dane rozmówcy i innych osób);

2)

uzyskuje i przekazuje informacje i wyjaśnienia (np. wypełnia formularz);

3)

prowadzi proste negocjacje w typowych sytuacjach życia codziennego (np. uzgadnianie formy spędzania czasu);

4)

proponuje, przyjmuje i odrzuca propozycje i sugestie;

5)

prosi o pozwolenie, udziela i odmawia pozwolenia;

6)

wyraża swoje opinie, intencje, preferencje i życzenia, pyta o opinie, preferencje i życzenia innych, zgadza się, sprzeciwia się;

7)

wyraża swoje emocje (np. radość, niezadowolenie, zdziwienie);

8)

prosi o radę i udziela rady;

9)

wyraża prośby i podziękowania oraz zgodę lub odmowę wykonania prośby; 10) wyraża skargę, przeprasza, przyjmuje przeprosiny.

8.

Uczeń przetwarza tekst ustnie lub pisemnie:

1)

przekazuje w języku obcym informacje zawarte w materiałach wizualnych (np. wykresach, mapach, symbolach, piktogramach), audiowizualnych (np. filmach, reklamach) oraz tekstach obcojęzycznych;

2)

przekazuje w języku polskim główne myśli lub wybrane informacje z tekstu w języku obcym;

3)

przekazuje w języku obcym informacje sformułowane w języku polskim.

9.

10.

Uczeń współdziała w grupie, np. w lekcyjnych i pozalekcyjnych językowych pracach projektowych.

11.

Uczeń korzysta ze źródeł informacji w języku obcym (np. z encyklopedii, mediów, instrukcji obsługi) również za pomocą technologii informacyjno-komunikacyjnych.

12.

Uczeń stosuje strategie komunikacyjne (np. domyślanie się znaczenia wyrazów z kontekstu, rozumienie tekstu zawierającego nieznane słowa i zwroty) i strategie kompensacyjne (np. zastąpienie innym wyrazem, opis, środki niewerbalne) w przypadku, gdy nie zna lub nie pamięta wyrazu.

13.

Uczeń posiada świadomość językową (np. podobieństw i różnic między językami).

JĘZYK OBCY NOWOŻYTNY

IV etap edukacyjny

Poziom IV.0 - dla początkujących

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Znajomość środków językowych.

II.

Rozumienie wypowiedzi.

Uczeń rozumie bardzo proste i krótkie wypowiedzi ustne artykułowane wyraźnie i powoli, w standardowej odmianie języka, a także krótkie i proste wypowiedzi pisemne, w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.

III.

Tworzenie wypowiedzi.

Uczeń samodzielnie formułuje bardzo krótkie, proste i zrozumiałe wypowiedzi ustne i pisemne, w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.

IV.

Reagowanie na wypowiedzi.

V.

Przetwarzanie wypowiedzi.

Uczeń zmienia formę przekazu ustnego lub pisemnego w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.

Treści nauczania - wymagania szczegółowe

1. 1)

człowiek (np. dane personalne, wygląd zewnętrzny, cechy charakteru, uczucia i emocje, zainteresowania, problemy etyczne);

2)

dom (np. miejsce zamieszkania, opis domu, pomieszczeń domu i ich wyposażenia, wynajmowanie mieszkania);

3)

szkoła (np. przedmioty nauczania, oceny i wymagania, życie szkoły, kształcenie pozaszkolne);

4)

praca (np. zawody i związane z nimi czynności, warunki pracy i zatrudnienia, praca dorywcza);

5)

6)

żywienie (np. artykuły spożywcze, posiłki i ich przygotowanie, lokale gastronomiczne);

7)

zakupy i usługi (np. rodzaje sklepów, towary, sprzedawanie i kupowanie, reklama, korzystanie z usług, środki płatnicze);

8)

podróżowanie i turystyka (np. środki transportu, informacja turystyczna, baza noclegowa, wycieczki, zwiedzanie);

9)

kultura (np. dziedziny kultury, twórcy i ich dzieła, uczestnictwo w kulturze, media);

10)

sport (np. dyscypliny sportu, sprzęt sportowy, imprezy sportowe, sport wyczynowy);

11)

zdrowie (np. samopoczucie, choroby, ich objawy i leczenie, higieniczny tryb życia);

12)

nauka i technika (np. odkrycia naukowe, obsługa i korzystanie z podstawowych urządzeń technicznych, technologie informacyjno-komunikacyjne);

13)

świat przyrody (np. klimat, rośliny i zwierzęta, krajobraz, zagrożenia i ochrona środowiska naturalnego, klęski żywiołowe);

14)

państwo i społeczeństwo (np. konflikty wewnętrzne i międzynarodowe, przestępczość, polityka społeczna);

15)

elementy wiedzy o krajach obszaru nauczanego języka oraz o kraju ojczystym, z uwzględnieniem kontekstu międzykulturowego oraz tematyki integracji europejskiej, w tym znajomość problemów pojawiających się na styku różnych kultur i społeczności.

2.

Uczeń rozumie ze słuchu bardzo proste, krótkie, typowe wypowiedzi (np. instrukcje, komunikaty, rozmowy) artykułowane powoli i wyraźnie, w standardowej odmianie języka:

1)

reaguje na polecenia;

2)

określa główną myśl tekstu;

3)

określa główną myśl poszczególnych części tekstu;

4)

znajduje w tekście określone informacje;

5)

określa intencje nadawcy/autora tekstu;

6)

określa kontekst wypowiedzi (np. czas, miejsce, sytuację, uczestników);

7)

rozróżnia formalny i nieformalny styl wypowiedzi.

3.

Uczeń rozumie krótkie, proste wypowiedzi pisemne (np. napisy informacyjne, listy, ulotki reklamowe, jadłospisy, ogłoszenia, rozkłady jazdy, proste teksty narracyjne):

1)

określa główną myśl tekstu;

2)

określa główną myśl poszczególnych części tekstu;

3)

znajduje w tekście określone informacje;

4)

określa intencje nadawcy/autora tekstu;

5)

określa kontekst wypowiedzi (np. nadawcę, odbiorcę, formę tekstu);

6)

rozróżnia formalny i nieformalny styl wypowiedzi.

4.

Uczeń tworzy bardzo krótkie, proste i zrozumiałe wypowiedzi ustne:

1)

opisuje ludzi, przedmioty, miejsca i czynności;

2)

opowiada o wydarzeniach życia codziennego i komentuje je;

3)

przedstawia fakty z przeszłości i teraźniejszości;

4)

opisuje swoje upodobania i uczucia;

5)

przedstawia opinie swoje i innych osób;

6)

przedstawia intencje i plany na przyszłość.

5.

Uczeń tworzy bardzo krótkie, proste i zrozumiałe wypowiedzi pisemne w formie prostych wyrażeń i zdań (np. wiadomość, e-mail, krótki opis, notatka, ogłoszenie, zaproszenie, ankieta, pocztówka, prosty list prywatny):

1)

opisuje ludzi, przedmioty, miejsca i czynności;

2)

opisuje wydarzenia życia codziennego i komentuje je;

3)

przedstawia fakty z przeszłości i teraźniejszości;

4)

opisuje swoje upodobania i uczucia;

5)

przedstawia opinie swoje i innych osób;

6)

opisuje intencje i plany na przyszłość.

6.

Uczeń reaguje ustnie w prosty i zrozumiały sposób, w typowych sytuacjach:

1)

nawiązuje kontakty towarzyskie (np. przedstawia siebie i inne osoby, wita się i żegna, udziela podstawowych informacji na swój temat i pyta o dane rozmówcy i innych osób);

2)

rozpoczyna, prowadzi i kończy rozmowę;

3)

stosuje formy grzecznościowe;

4)

uzyskuje i przekazuje proste informacje i wyjaśnienia;

5)

proponuje, przyjmuje i odrzuca propozycje i sugestie;

6)

prosi o pozwolenie, udziela i odmawia pozwolenia;

7)

wyraża swoje opinie i życzenia, pyta o opinie i życzenia innych;

8)

wyraża swoje emocje (np. radość, niezadowolenie, zdziwienie);

9)

wyraża prośby i podziękowania oraz zgodę lub odmowę wykonania prośby;

10)

przeprasza, przyjmuje przeprosiny;

11)

prosi o powtórzenie bądź wyjaśnienie (sprecyzowanie) tego, co powiedział rozmówca.

7.

Uczeń reaguje w formie prostego tekstu pisanego (np. e-mail, wiadomość) w typowych sytuacjach:

1)

nawiązuje kontakty towarzyskie (np. przedstawia siebie i inne osoby, udziela podstawowych informacji na swój temat i pyta o dane rozmówcy i innych osób);

2)

uzyskuje i przekazuje proste informacje i wyjaśnienia (np. wypełnia formularz);

3)

proponuje, przyjmuje i odrzuca propozycje i sugestie;

4)

prosi o pozwolenie, udziela i odmawia pozwolenia;

5)

wyraża swoje opinie i życzenia, pyta o opinie i życzenia innych;

6)

wyraża swoje emocje (np. radość, niezadowolenie, zdziwienie);

7)

wyraża prośby i podziękowania oraz zgodę lub odmowę wykonania prośby;

8)

przeprasza, przyjmuje przeprosiny.

8.

Uczeń przetwarza tekst ustnie lub pisemnie:

1)

przekazuje w języku obcym informacje zawarte w materiałach wizualnych (np. mapach, symbolach, piktogramach) i tekstach obcojęzycznych;

2)

przekazuje w języku polskim główne myśli lub wybrane informacje z prostego tekstu w języku obcym.

9.

10.

Uczeń współdziała w grupie, np. w lekcyjnych i pozalekcyjnych językowych pracach projektowych.

11.

Uczeń korzysta ze źródeł informacji w języku obcym (np. z encyklopedii, mediów, instrukcji obsługi) również za pomocą technologii informacyjno-komunikacyjnych.

12.

Uczeń stosuje strategie komunikacyjne (np. domyślanie się znaczenia wyrazów z kontekstu, rozumienie tekstu zawierającego nieznane słowa i zwroty) oraz proste strategie kompensacyjne (np. zastąpienie innym wyrazem, opis) w przypadku, gdy nie zna lub nie pamięta jakiegoś wyrazu.

13.

Uczeń posiada świadomość językową (np. podobieństw i różnic między językami).

JĘZYK OBCY NOWOŻYTNY

IV etap edukacyjny

Poziom IV.1 - dla kontynuujących naukę

Cele kształcenia - wymagania ogólne


	ZAKRES PODSTAWOWY na podbudowie wymagań poziomu III.0 dla III etapu edukacyjnego	ZAKRES ROZSZERZONY na podbudowie wymagań poziomu III.1 dla III etapu edukacyjnego
	I. Znajomość środków językowych.
	Uczeń posługuje się w miarę rozwiniętym zasobem środków językowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych) umożliwiającym realizację pozostałych wymagań ogólnych w zakresie tematów wskazanych w wymaganiach szczegółowych.	Uczeń posługuje się bogatym zasobem środków językowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych) umożliwiającym realizację pozostałych wymagań ogólnych w zakresie tematów wskazanych w wymaganiach szczegółowych.
	II. Rozumienie wypowiedzi.
	Uczeń rozumie proste, typowe wypowiedzi ustne, artykułowane wyraźnie, w standardowej odmianie języka, a także proste wypowiedzi pisemne, w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.	Uczeń rozumie wypowiedzi ustne i pisemne o różnorodnej formie i długości, w różnych warunkach odbioru, w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.
	III. Tworzenie wypowiedzi.
	Uczeń samodzielnie formułuje krótkie, proste, zrozumiałe wypowiedzi ustne i pisemne, w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.	Uczeń tworzy płynne i zrozumiałe, dłuższe wypowiedzi ustne oraz dłuższe wypowiedzi pisemne, bogate i spójne pod względem treści, w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.
	IV. Reagowanie na wypowiedzi.
	Uczeń uczestniczy w rozmowie i w typowych sytuacjach reaguje w sposób zrozumiały, adekwatnie do sytuacji komunikacyjnej, ustnie lub pisemnie, w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.	Uczeń reaguje płynnie, w formie ustnej i pisemnej, w różnorodnych, bardziej złożonych sytuacjach, w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.
	V. Przetwarzanie wypowiedzi.
	Uczeń zmienia formę przekazu ustnego lub pisemnego w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.	Uczeń zmienia formę przekazu ustnego lub pisemnego w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.

Treści nauczania - wymagania szczegółowe


	ZAKRES PODSTAWOWY	ZAKRES ROZSZERZONY
	na podbudowie wymagań poziomu III.0 dla III etapu edukacyjnego	na podbudowie wymagań poziomu III.1 dla III etapu edukacyjnego
	1. Uczeń posługuje się w miarę rozwiniętym zasobem środków językowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych), umożliwiającym realizację pozostałych wymagań ogólnych	1. Uczeń posługuje się bogatym zasobem środków językowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych), umożliwiającym realizację pozostałych wymagań ogólnych
	w zakresie następujących tematów:
	1) człowiek (np. dane personalne, wygląd zewnętrzny, cechy charakteru, uczucia i emocje, zainteresowania, problemy etyczne);
	2) dom (np. miejsce zamieszkania, opis domu, pomieszczeń domu i ich wyposażenia, wynajmowanie, kupno i sprzedaż mieszkania);
	3) szkoła (np. przedmioty nauczania, oceny i wymagania, życie szkoły, kształcenie pozaszkolne, system oświaty);
	4) praca (np. zawody i związane z nimi czynności, warunki pracy i zatrudnienia, praca dorywcza, rynek pracy);
	5) życie rodzinne i towarzyskie (np. okresy życia, członkowie rodziny, koledzy, przyjaciele, czynności życia codziennego, formy spędzania czasu wolnego, święta i uroczystości, styl życia, konflikty i problemy);
	6) żywienie (np. artykuły spożywcze, posiłki i ich przygotowanie, lokale gastronomiczne, diety);
	7) zakupy i usługi (np. rodzaje sklepów, towary, sprzedawanie i kupowanie, reklama, korzystanie z usług, środki płatnicze, banki, ubezpieczenia);
	8) podróżowanie i turystyka (np. środki transportu, informacja turystyczna, baza noclegowa, wycieczki, zwiedzanie, wypadki);
	9) kultura (np. dziedziny kultury, twórcy i ich dzieła, uczestnictwo w kulturze, media);
	10) sport (np. dyscypliny sportu, sprzęt sportowy, imprezy sportowe, sport wyczynowy);
	11) zdrowie (np. samopoczucie, choroby, ich objawy i leczenie, higieniczny tryb życia, niepełnosprawni, uzależnienia, ochrona zdrowia);
	12) nauka i technika (np. odkrycia naukowe, wynalazki, obsługa i korzystanie z podstawowych urządzeń technicznych, awarie, technologie informacyjno-komunikacyjne);
	13) świat przyrody (np. klimat, świat roślin i zwierząt, krajobraz, zagrożenia i ochrona środowiska naturalnego, klęski żywiołowe, katastrofy, przestrzeń kosmiczna);
	14) państwo i społeczeństwo (np. struktura państwa, urzędy, organizacje społeczne i międzynarodowe, konflikty wewnętrzne i międzynarodowe, przestępczość, polityka społeczna, gospodarka);
	15) elementy wiedzy o krajach obszaru nauczanego języka oraz o kraju ojczystym, z uwzględnieniem kontekstu międzykulturowego oraz tematyki integracji europejskiej, w tym znajomość problemów pojawiających się na styku różnych kultur i społeczności.
	2. Uczeń rozumie ze słuchu proste, typowe wypowiedzi (np. instrukcje, komunikaty, ogłoszenia, rozmowy) artykułowane wyraźnie, w standardowej odmianie języka:	2. Uczeń rozumie ze słuchu teksty o różnorodnej formie i długości (np. rozmowy, dyskusje, wywiady, wykłady, komunikaty, instrukcje, wiadomości, audycje radiowe i telewizyjne) w różnych warunkach odbioru.
	1) określa główną myśl tekstu;
	2) określa główną myśl poszczególnych części tekstu;	Uczeń spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
	3) znajduje w tekście określone informacje;	1) oddziela fakty od opinii.
	4) określa intencje nadawcy/autora tekstu;
	5) określa kontekst wypowiedzi (np. czas, miejsce, sytuację, uczestników);
	6) rozróżnia formalny i nieformalny styl wypowiedzi.
	3. Uczeń rozumie proste wypowiedzi pisemne (np. napisy informacyjne, listy, broszury, ulotki reklamowe, jadłospisy, ogłoszenia, rozkłady jazdy, instrukcje obsługi, proste artykuły prasowe i teksty narracyjne):	3. Uczeń rozumie wypowiedzi pisemne o różnorodnej formie i długości (np. artykuły prasowe, recenzje, wywiady, teksty literackie).
		Uczeń spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
	1) określa główną myśl tekstu;	1) oddziela fakty od opinii.
	2) określa główną myśl poszczególnych części tekstu;
	3) znajduje w tekście określone informacje;
	4) określa intencje nadawcy/autora tekstu;
	5) określa kontekst wypowiedzi (np. nadawcę, odbiorcę, formę tekstu);
	6) rozpoznaje związki pomiędzy poszczególnymi częściami tekstu;
	7) rozróżnia formalny i nieformalny styl wypowiedzi.
	4. Uczeń tworzy krótkie, proste, zrozumiałe, wypowiedzi ustne:	4. Uczeń tworzy płynne i zrozumiałe, dłuższe wypowiedzi ustne.
	1) opisuje ludzi, przedmioty, miejsca, zjawiska i czynności;	Uczeń spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
	2) opowiada o wydarzeniach życia codziennego i komentuje je;	1) wyjaśnia sposób obsługi bardziej skomplikowanych urządzeń oraz procedury postępowania (np. załatwianie spraw w instytucjach);
	3) przedstawia fakty z przeszłości i teraźniejszości;
	3) przedstawia fakty z przeszłości i teraźniejszości;	2) przedstawia w logicznym porządku argumenty za i przeciw danej tezie lub rozwiązaniu.
	4) relacjonuje wydarzenia z przeszłości;
	5) wyraża i uzasadnia swoje opinie, poglądy i uczucia;
	6) przedstawia opinie innych osób;
	7) przedstawia zalety i wady różnych rozwiązań i poglądów;
	8) opisuje intencje, marzenia, nadzieje i plany na przyszłość;
	9) opisuje doświadczenia swoje i innych osób;
	10) wyraża pewność, przypuszczenie, wątpliwości dotyczące zdarzeń z przeszłości, teraźniejszości i przyszłości;
	11) wyjaśnia sposób obsługi prostych urządzeń (np. automatu do napojów, bankomatu);
	12) stosuje formalny lub nieformalny styl wypowiedzi w zależności od sytuacji.
	5. Uczeń tworzy krótkie, proste, zrozumiałe wypowiedzi pisemne (np. wiadomość, opis, notatka, ogłoszenie, zaproszenie, ankieta, pocztówka, e-mail, list prywatny, prosty list formalny):	5. Uczeń tworzy dłuższe wypowiedzi pisemne (np. list formalny, rozprawka, opis, opowiadanie, sprawozdanie, recenzja), bogate i spójne pod względem treści.
		Uczeń spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
	1) opisuje ludzi, przedmioty, miejsca, zjawiska i czynności;
		1) wyjaśnia sposób obsługi bardziej skomplikowanych urządzeń oraz procedury postępowania (np. załatwianie spraw w instytucjach);
	2) opisuje wydarzenia życia codziennego i komentuje je;
	3) przedstawia fakty z przeszłości i teraźniejszości;	2) przedstawia w logicznym porządku argumenty za i przeciw danej tezie lub rozwiązaniu.
	4) relacjonuje wydarzenia z przeszłości;
	5) wyraża i uzasadnia swoje opinie, poglądy i uczucia;
	6) przedstawia opinie innych osób;
	7) przedstawia zalety i wady różnych rozwiązań i poglądów;
	8) opisuje intencje, marzenia, nadzieje i plany na przyszłość;
	9) opisuje doświadczenia swoje i innych;
	10) wyraża pewność, przypuszczenie, wątpliwości dotyczące zdarzeń z przeszłości, teraźniejszości i przyszłości;
	11) wyjaśnia sposób obsługi prostych urządzeń (np. automatu do napojów, automatu telefonicznego);
	12) stosuje zasady konstruowania tekstów o różnym charakterze;
	13) stosuje formalny lub nieformalny styl wypowiedzi w zależności od sytuacji.
	6. Uczeń reaguje ustnie w sposób zrozumiały, w typowych sytuacjach:	6. Uczeń reaguje ustnie w sposób płynny w różnorodnych, bardziej złożonych sytuacjach.
	1) nawiązuje kontakty towarzyskie (np. przedstawia siebie i inne osoby, udziela podstawowych informacji na swój temat i pyta o dane rozmówcy i innych osób);	Uczeń spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
		1) prowadzi negocjacje w trudnych sytuacjach życia codziennego (np. niezasłużone oskarżenie, spowodowanie szkody);
	2) rozpoczyna, prowadzi i kończy rozmowę;
	3) stosuje formy grzecznościowe;	2) aktywnie uczestniczy w rozmowie i dyskusji (przedstawia opinie i argumenty, odpiera argumenty przeciwne);
	4) uzyskuje i przekazuje informacje i wyjaśnienia;
	5) prowadzi proste negocjacje w typowych sytuacjach życia codziennego (np. wymiana zakupionego towaru);	3) komentuje, zgadza się lub kwestionuje zdanie innych uczestników dyskusji;
		4) spekuluje na temat przyczyn i konsekwencji zdarzeń przeszłych i przyszłych;
	6) proponuje, przyjmuje i odrzuca propozycje i sugestie;
	6) proponuje, przyjmuje i odrzuca propozycje i sugestie;	5) wysuwa i rozważa hipotezy.
	7) prosi o pozwolenie, udziela i odmawia pozwolenia;
	8) wyraża swoje opinie, intencje, preferencje i życzenia, pyta o opinie, preferencje i życzenia innych;
	9) wyraża emocje (np. radość, niezadowolenie, zdziwienie);
	10) prosi o radę i udziela rady;
	11) wyraża prośby i podziękowania oraz zgodę lub odmowę wykonania prośby;
	12) wyraża skargę, przeprasza, przyjmuje przeprosiny;
	13) prosi o powtórzenie bądź wyjaśnienie tego, co powiedział rozmówca.
	7. Uczeń reaguje w formie prostego tekstu pisanego (np. e-mail, wiadomość, list prywatny i prosty list formalny) w typowych sytuacjach:	7. Uczeń reaguje w formie dłuższego, złożonego tekstu pisanego (np. list prywatny lub formalny, sprawozdanie) w sytuacjach formalnych i nieformalnych.
	1) nawiązuje kontakty towarzyskie (np. przedstawia siebie i inne osoby, udziela podstawowych informacji na swój temat i pyta o dane rozmówcy i innych osób);	Uczeń spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
		1) prowadzi negocjacje w trudnych sytuacjach życia codziennego (np. niezasłużone oskarżenie, spowodowanie szkody);
	2) uzyskuje i przekazuje informacje i wyjaśnienia;
	2) uzyskuje i przekazuje informacje i wyjaśnienia;	2) ustosunkowuje się do opinii innych osób;
	3) prowadzi proste negocjacje (np. uzgadnianie formy spędzania czasu);	3) przedstawia opinie i argumenty, odpiera argumenty przeciwne;
	4) proponuje, przyjmuje i odrzuca propozycje i sugestie;	4) komentuje, akceptuje lub kwestionuje zdanie innych;
	5) prosi o pozwolenie, udziela i odmawia pozwolenia;	5) spekuluje na temat przyczyn i konsekwencji zdarzeń przeszłych i przyszłych;
	6) wyraża swoje opinie, intencje, preferencje i życzenia, pyta o opinie, preferencje i życzenia innych, zgadza się i sprzeciwia;	6) wysuwa i rozważa hipotezy.
	7) wyraża emocje (np. radość, niezadowolenie, zdziwienie);
	8) prosi o radę i udziela rady;
	9) wyraża prośby i podziękowania oraz zgodę lub odmowę wykonania prośby;
	10) wyraża skargę, przeprasza, przyjmuje przeprosiny.
	8. Uczeń przetwarza tekst ustnie lub pisemnie:	8. Uczeń przetwarza tekst ustnie lub pisemnie.
	1) przekazuje w języku obcym informacje zawarte w materiałach wizualnych (np. wykresach, mapach, symbolach, piktogramach), audiowizualnych (np. filmach, reklamach) oraz tekstach obcojęzycznych;	Uczeń spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
		1) streszcza usłyszany lub przeczytany tekst;
		2) rozwija notatkę, ogłoszenie, nagłówki prasowe;
	2) przekazuje w języku polskim główne myśli lub wybrane informacje z tekstu w języku obcym;	3) stosuje zmiany stylu lub formy tekstu.
	3) przekazuje w języku obcym informacje sformułowane w języku polskim.	3) stosuje zmiany stylu lub formy tekstu.
	9. Uczeń dokonuje samooceny (np. przy użyciu portfolio językowego) i wykorzystuje techniki samodzielnej pracy nad językiem (np. korzystanie ze słownika, poprawianie błędów, prowadzenie notatek, zapamiętywanie nowych wyrazów, korzystanie z tekstów kultury w języku obcym).
	10. Uczeń współdziała w grupie, np. w lekcyjnych i pozalekcyjnych językowych pracach projektowych.
	11. Uczeń korzysta ze źródeł informacji w języku obcym (np. z encyklopedii, mediów, instrukcji obsługi) również za pomocą technologii informacyjno-komunikacyjnych.
	12. Uczeń stosuje strategie komunikacyjne (np. domyślanie się znaczenia wyrazów z kontekstu, rozumienie tekstu zawierającego nieznane słowa i zwroty) oraz strategie kompensacyjne (np. parafraza, definicja) w przypadku, gdy nie zna lub nie pamięta jakiegoś wyrazu.
	13. Uczeń posiada świadomość językową (np. podobieństw i różnic między językami).

JĘZYK OBCY NOWOŻYTNY BĘDĄCY DRUGIM JĘZYKIEM NAUCZANIA W ODDZIAŁACH DWUJĘZYCZNYCH

IV etap edukacyjny

Poziom IV.2

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Znajomość środków językowych.

Uczeń posługuje się bogatym zasobem złożonych środków językowych, w tym wyrażeń idiomatycznych, oraz bogatą frazeologią, a także wykazuje się wysokim poziomem poprawności gramatycznej, fonetycznej i ortograficznej, umożliwiającym realizację pozostałych wymagań ogólnych.

II.

Rozumienie wypowiedzi.

Uczeń rozumie skomplikowane wypowiedzi ustne i pisemne na różne, także abstrakcyjne tematy, o różnorodnej formie i długości, w różnych odmianach języka i warunkach odbioru, w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.

III.

Tworzenie wypowiedzi.

Uczeń tworzy płynne, szczegółowe i logicznie skonstruowane dłuższe wypowiedzi ustne i pisemne na różnorodne tematy, bogate i spójne pod względem treści, w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.

IV.

Reagowanie na wypowiedzi.

Uczeń reaguje swobodnie, płynnie, w formie ustnej i pisemnej, w różnorodnych, także złożonych sytuacjach, w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.

V.

Przetwarzanie wypowiedzi.

Uczeń zmienia formę przekazu ustnego lub pisemnego w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.

Treści nauczania - wymagania szczegółowe

1.

Uczeń posługuje się bogatym zasobem środków językowych, w tym wyrażeń idiomatycznych, oraz bogatą frazeologią, a także wykazuje się wysokim poziomem poprawności gramatycznej, fonetycznej i ortograficznej, umożliwiającym realizację pozostałych wymagań ogólnych w szerokim zakresie tematów, z uwzględnieniem wiedzy o krajach obszaru nauczanego języka (np. elementów literatury, historii, geografii, historii sztuki, socjologii, ekonomii, polityki) oraz tematyki integracji europejskiej i problemów pojawiających się na styku różnych kultur i społeczności.

2.

Uczeń rozumie ze słuchu teksty o różnorodnej tematyce, formie i długości (np. rozmowy, dyskusje, wywiady, wykłady, debaty, komunikaty, instrukcje, wiadomości, audycje radiowe i telewizyjne, filmy), w różnych warunkach odbioru:

1)

określa główną myśl tekstu;

2)

określa główną myśl poszczególnych części tekstu;

3)

znajduje w tekście określone informacje;

4)

określa postawy i intencje nadawcy/autora tekstu;

5)

określa kontekst wypowiedzi (np. czas, miejsce, sytuację, uczestników);

6)

oddziela fakty od opinii;

7)

określa relacje i uczucia między rozmówcami;

8)

rozpoznaje związki pomiędzy poszczególnymi częściami tekstu;

9)

rozróżnia formalny i nieformalny styl tekstu;

10)

klasyfikuje informacje i układa je w określonym porządku;

11)

rozpoznaje niejednoznaczność wypowiedzi i powodujące ją środki stylistyczne i zjawiska językowe (np. idiomy, homonimy, metafory);

12)

rozpoznaje odniesienia do kontekstu cywilizacyjno-kulturowego i znaczenie symboli kulturowych;

13)

rozpoznaje znaczenia ukryte, wyrażone pośrednio, aluzje;

14)

interpretuje teksty kultury.

3.

Uczeń rozumie złożone wypowiedzi pisemne o różnorodnej tematyce, formie i długości (np. artykuły prasowe, teksty popularnonaukowe i specjalistyczne, recenzje, wywiady, instrukcje obsługi, teksty literackie):

1)

określa główną myśl tekstu;

2)

określa główną myśl poszczególnych części tekstu;

3)

znajduje w tekście określone informacje;

4)

określa postawy i intencje nadawcy/autora tekstu;

5)

określa kontekst wypowiedzi (np. nadawcę, odbiorcę, formę tekstu);

6)

oddziela fakty od opinii;

7)

rozpoznaje związki pomiędzy poszczególnymi częściami tekstu;

8)

rozróżnia formalny i nieformalny styl tekstu;

9)

klasyfikuje informacje i układa je w określonym porządku;

10)

rozpoznaje środki stylistyczne i zjawiska językowe powodujące niejednoznaczność wypowiedzi (np. idiomy, homonimy, metafory, ironię);

11)

rozpoznaje odniesienia do kontekstu cywilizacyjno-kulturowego i znaczenie symboli kulturowych;

12)

rozpoznaje znaczenia ukryte, wyrażone pośrednio, oraz aluzje;

13)

rozpoznaje cechy gatunków literackich, doniesień prasowych, tekstów publicystycznych, popularnonaukowych i użytkowych;

14)

interpretuje teksty kultury.

4.

Uczeń tworzy różnorodne, szczegółowe, płynne i zrozumiałe, wieloaspektowe wypowiedzi ustne:

1)

szczegółowo opisuje ludzi, przedmioty, miejsca, zjawiska i czynności;

2)

opowiada o wydarzeniach życia codziennego i komentuje je;

3)

przedstawia fakty i relacjonuje wydarzenia z przeszłości i teraźniejszości;

4)

opisuje doświadczenia swoje i innych osób;

5)

objaśnia sposób obsługi urządzeń (np. odtwarzacza DVD) oraz procedury postępowania (np. załatwianie spraw w instytucjach);

6)

opisuje intencje, marzenia, nadzieje i plany na przyszłość;

7)

wyraża opinie, poglądy i uczucia swoje i innych osób i popiera je trafnymi argumentami i przykładami;

8)

wyraża pewność, przypuszczenie, wątpliwości dotyczące zdarzeń z przeszłości, teraźniejszości i przyszłości;

9)

przedstawia w logicznym porządku argumenty za i przeciw danej tezie lub rozwiązaniu, kończy wypowiedź konkluzją;

10)

stosuje formalny lub nieformalny styl wypowiedzi w zależności od sytuacji, dostosowuje styl wypowiedzi do potencjalnego odbiorcy.

5.

Uczeń tworzy różnorodne wypowiedzi pisemne o określonej długości (np. list formalny, rozprawka, opis, opowiadanie, sprawozdanie, recenzja), bogate i spójne pod względem treści:

1)

szczegółowo opisuje ludzi, przedmioty, miejsca, zjawiska i czynności;

2)

opisuje wydarzenia życia codziennego i komentuje je;

3)

przedstawia fakty i relacjonuje wydarzenia z przeszłości i teraźniejszości;

4)

opisuje doświadczenia swoje i innych osób;

5)

objaśnia sposób obsługi urządzeń (np. odtwarzacza DVD) oraz procedury postępowania (np. załatwianie spraw w instytucjach);

6)

opisuje intencje, marzenia, nadzieje i plany na przyszłość;

7)

wyraża opinie, poglądy i uczucia swoje i innych osób i popiera je trafnymi argumentami i przykładami;

8)

wyraża pewność, przypuszczenie, wątpliwości dotyczące zdarzeń z przeszłości, teraźniejszości i przyszłości;

9)

przedstawia w logicznym porządku argumenty za i przeciw danej tezie lub rozwiązaniu, kończy wypowiedź konkluzją;

10)

stosuje formalny lub nieformalny styl wypowiedzi w zależności od sytuacji, dostosowuje styl wypowiedzi do potencjalnego odbiorcy;

11)

stosuje zasady konstruowania tekstów o różnym charakterze.

6.

Uczeń reaguje ustnie w sposób płynny w różnorodnych, także złożonych sytuacjach:

1)

nawiązuje kontakty towarzyskie (np. przedstawia siebie i inne osoby, udziela informacji na swój temat i pyta o dane rozmówcy i innych osób);

2)

stosuje formy grzecznościowe i dostosowuje styl wypowiedzi do odbiorcy;

3)

uzyskuje i przekazuje informacje i wyjaśnienia;

4)

prosi o powtórzenie bądź wyjaśnienie tego, co powiedział rozmówca;

5)

proponuje, przyjmuje i odrzuca propozycje i sugestie;

6)

prosi o pozwolenie, udziela i odmawia pozwolenia;

7)

wyraża swoje opinie, intencje, preferencje i życzenia, pyta o opinie, preferencje i życzenia innych;

8)

prosi o radę i udziela rady;

9)

wyraża emocje (np. radość, niezadowolenie, zdziwienie);

10)

wyraża prośby i podziękowania oraz zgodę lub odmowę wykonania prośby;

11)

wyraża skargę, przeprasza, przyjmuje przeprosiny;

12)

prowadzi negocjacje, także w skomplikowanych trudnych sytuacjach (np. niezasłużone oskarżenie, spowodowanie szkody);

13)

aktywnie uczestniczy w rozmowie i dyskusji: przedstawia opinie i argumenty, komentuje, zgadza się lub kwestionuje zdanie innych uczestników dyskusji, odpiera argumenty przeciwne, umiejętnie nawiązuje do wypowiedzi innych osób;

14)

przedstawia zalety i wady różnych rozwiązań, poglądów; ocenia je;

15)

wysuwa i rozważa hipotezy, spekuluje na temat przyczyn i konsekwencji zdarzeń przeszłych i przyszłych.

7.

Uczeń reaguje w formie dłuższego, złożonego tekstu pisanego (np. list, raport) w sytuacjach formalnych i nieformalnych:

1)

nawiązuje kontakty towarzyskie (np. przedstawia się i inne osoby, udziela informacji na swój temat i pyta o dane rozmówcy i innych osób);

2)

stosuje formy grzecznościowe i dostosowuje styl wypowiedzi do odbiorcy;

3)

uzyskuje i przekazuje informacje i wyjaśnienia;

4)

proponuje, przyjmuje i odrzuca propozycje i sugestie;

5)

prosi o pozwolenie, udziela i odmawia pozwolenia;

6)

wyraża swoje opinie, intencje, preferencje i życzenia, pyta o opinie, preferencje i życzenia innych, zgadza się i sprzeciwia;

7)

prosi o radę i udziela rady;

8)

wyraża emocje (np. radość, niezadowolenie, zdziwienie);

9)

wyraża prośby i podziękowania oraz zgodę lub odmowę wykonania prośby;

10)

wyraża skargę, przeprasza, przyjmuje przeprosiny;

11)

prowadzi negocjacje, także w skomplikowanych trudnych sytuacjach (np. niezasłużone oskarżenie, spowodowanie szkody);

12)

przedstawia opinie i argumenty, ustosunkowuje się do opinii innych osób, odpiera argumenty przeciwne;

13)

przedstawia zalety i wady różnych rozwiązań, poglądów;

14)

wysuwa i rozważa hipotezy, spekuluje na temat przyczyn i konsekwencji zdarzeń przeszłych i przyszłych.

8.

Uczeń przetwarza ustnie lub pisemnie teksty z różnych dziedzin życia i nauki, o różnej długości i stopniu złożoności:

1)

przekazuje informację usłyszaną lub przeczytaną w języku obcym;

2)

przekazuje w języku obcym informacje sformułowane w języku polskim;

3)

przekazuje informacje zawarte w materiałach wizualnych (np. wykresach, mapach, tabelach, symbolach, piktogramach);

4)

streszcza usłyszany lub przeczytany tekst;

5)

sporządza szczegółowe notatki z wykładu;

6)

rozwija notatkę, ogłoszenie, nagłówek prasowy.

9.

10.

Uczeń współdziała w grupie, np. w lekcyjnych i pozalekcyjnych językowych pracach projektowych.

11.

Uczeń korzysta ze źródeł informacji w języku obcym (np. z encyklopedii, mediów, instrukcji obsługi) również za pomocą technologii informacyjno-komunikacyjnych.

12.

Uczeń stosuje strategie komunikacyjne (np. domyślanie się znaczenia wyrazów z kontekstu, rozumienie tekstu zawierającego nieznane słowa i zwroty) oraz strategie kompensacyjne (np. parafraza, definicja) w przypadku, gdy nie zna lub nie pamięta jakiegoś wyrazu.

13.

Uczeń posiada świadomość językową (np. podobieństw i różnic między językami).

WIEDZA O KULTURZE

IV etap edukacyjny - tylko zakres podstawowy

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

Uczeń odbiera teksty kultury i wykorzystuje informacje w nich zawarte, z uwzględnieniem specyfiki medium, w którym są przekazywane.

II.

Tworzenie wypowiedzi.

Uczeń tworzy wypowiedzi, celowo posługując się różnymi mediami (słowo mówione i pisane, obraz malarski, fotograficzny, filmowy, dźwięk, widowisko, środki multimedialne); aktywnie współtworzy kulturę lokalną (szkoły, dzielnicy, miejscowości).

III.

Analiza i interpretacja tekstów kultury.

Uczeń posługuje się pojęciem kultury rozumianej jako całokształt ludzkiej działalności; analizuje i interpretuje teksty kultury - potoczne praktyki kultury, a także dzieła sztuki.

Treści nauczania - wymagania szczegółowe

1.

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:

1)

zna dwudziestowieczne dzieła reprezentujące różne dziedziny sztuki (literaturę, architekturę, plastykę, muzykę, teatr, fotografię, film, sztukę nowych mediów) i dostrzega związki pomiędzy nimi;

2)

wskazuje różne funkcje dzieła sztuki (np. estetyczną, komunikacyjną, społeczną, użytkową, kultową, poznawczą, ludyczną);

3)

analizuje temat dzieła oraz treści i formę w kontekście jego różnych funkcji, wykorzystując podstawowe wiadomości o stylach i epokach z różnych dziedzin sztuki;

4)

analizuje film lub analizuje spektakl teatralny, posługując się podstawowymi pojęciami z zakresu właściwej dziedziny sztuki;

5)

charakteryzuje podstawowe media kultury (słowo, obraz, dźwięk, widowisko);

6)

wymienia różne formy mediów kultury (słowo mówione, pismo, książka, obraz malarski, fotografia, film, program telewizyjny, spektakl teatralny) oraz użycia (nowe media, media masowe, media interaktywne, multimedia);

7)

wyjaśnia, na czym polegają różne formy kontaktu z kulturą (odbiór bierny, aktywny, konsumpcja, produkcja, twórczość, użytkowanie, uczestnictwo, animacja);

8)

lokuje wytwory kultury (zachowania, zwyczaje, normy moralne, wytwory materialne, dzieła sztuki) w kontekście grup społecznych, w których są tworzone i odbierane (rodzina, rówieśnicy, społeczność lokalna, naród);

9)

samodzielnie wyszukuje informacje na temat kultury w różnych mediach, bibliotekach.

2.

Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:

1)

wypowiada się - w mowie i w piśmie - na temat wytworów kultury i ludzkich praktyk w kulturze (zachowań, obyczajów, przedmiotów materialnych, dzieł sztuki);

2)

wypowiada się na temat dzieła sztuki, używając pojęć zarówno swoistych dla poszczególnych sztuk, jak i wspólnych (forma, kompozycja, funkcja, nadawca, odbiorca, użytkownik, znaczenie, kontekst, medium);

3)

przygotowuje prezentację lub inną formę wypowiedzi multimedialnej - blog, forum, strona WWW - na tematy związane z kulturą lokalną i regionu lub z szeroko pojętymi problemami kultury współczesnej;

4)

bierze aktywny udział w szkolnych przedsięwzięciach artystycznych, animacyjnych, społecznych i innych (wystawa, happening, przedstawienie szkolne, gazetka szkolna, kulturalna akcja charytatywna);

5)

organizuje proste działania o charakterze kulturalnym (spotkanie z twórcą kultury, przedsięwzięcie artystyczne, prezentacja własnych zainteresowań, tradycji lokalnej lub regionalnej);

6)

określa swoje zainteresowania, potrzeby i preferencje kulturalne oraz uzasadnia je w dyskusji;

7)

dba o ład i estetykę otoczenia, otacza opieką elementy dziedzictwa kulturowego.

3.

Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:

1)

odróżnia pojęcie kultury rozumianej jako dorobek artystyczny od kultury rozumianej jako całokształt dorobku ludzkości, ze zrozumieniem używa określeń: kulturowy i kulturalny;

2)

rozróżnienie, o którym mowa w pkt 1, stosuje w interpretacji wytworów kultury;

3)

odnosi elementy kultury (zachowania, zwyczaje, praktyki, przedmioty materialne, dzieła sztuki) do kategorii: czas, przestrzeń, ciało, grupa społeczna (rodzina, rówieśnicy, społeczność lokalna, naród);

4)

interpretuje praktyki kultury z najbliższego otoczenia (klasa, szkoła, dom, osiedle, podwórko, miasto, kościół, stadion piłkarski);

5)

dostrzega i nazywa związek między dziełem a sytuacją społeczno-historyczną i obyczajami epoki, w której powstało;

6)

posługuje się pojęciami: kultura popularna, ludowa, masowa, wysoka, narodowa, zglobalizowana, subkultura w ich właściwym znaczeniu i używa ich w kontekście interpretowanych dzieł sztuki oraz praktyk kulturowych;

7)

wskazuje relacje między kulturami: lokalną, regionalną, narodową i europejską, ujawniające się w konkretnych dziełach sztuki i praktykach kultury.

MUZYKA

III etap edukacyjny

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

Uczeń posługuje się podstawowym zasobem pojęć i terminów muzycznych umożliwiającym samodzielną i zespołową aktywność wykonawczą, rozumienie prostych tekstów i prowadzenie rozmów o muzyce oraz samodzielne poszukiwanie informacji o muzyce.

II.

Tworzenie wypowiedzi.

określa różnorodne funkcje muzyki użytkowej i artystycznej;

3)

rozpoznaje w utworach rytmy polskich tańców narodowych oraz popularnych tańców towarzyskich;

4)

rozpoznaje aparat wykonawczy muzyki wokalnej, instrumentalnej i wokalno-instrumentalnej (orkiestra, zespół kameralny, solista, chór, rodzaje głosów żeńskich i męskich oraz instrumenty orkiestrowe);

5)

ocenia i wartościuje muzykę oraz jej wykonanie, uzasadniając swoje poglądy, dostrzega wartość muzyki ludowej, wartościuje różne kierunki muzyki jazzowej i rozrywkowej - młodzieżowej;

6)

porządkuje chronologicznie epoki muzyczne, przyporządkowując im reprezentatywnych dla nich kompozytorów oraz utwory muzyczne wysłuchane i omówione na lekcjach;

7)

wybiera sposób wykonania utworu (ruchem, wokalnie lub na instrumencie) i jego interpretacji.

HISTORIA MUZYKI

IV etap edukacyjny - tylko zakres rozszerzony

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

Uczeń posługuje się zasobem faktów, pojęć i terminów muzycznych umożliwiającym rozumienie muzyki całego obszaru historycznego, tekstów o muzyce oraz samodzielne poszukiwanie informacji o muzyce i jej dziejach.

II.

Tworzenie wypowiedzi.

cechy gatunków i form muzycznych wymienionych w ust. 1 pkt 5 oraz ich przeobrażenia i funkcje wskazane w ust. 1 pkt 4,

d)

cechy i rodzaj zapisu muzycznego wskazanego w ust. 1 pkt 2 oraz przynależność do epoki;

2)

analizuje teksty literackie, teoretyczne i historyczne o muzyce z określeniem problemu (przedmiotu) omawianego w tekście - odczytuje, wybiera i porządkuje informacje istotne dla problemu (przedmiotu) i kontekstu historycznego.

PLASTYKA

III etap edukacyjny

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji - percepcja sztuki.

II.

Tworzenie wypowiedzi - ekspresja przez sztukę.

III.

Analiza i interpretacja tekstów kultury - recepcja sztuki.

Treści nauczania - wymagania szczegółowe

1.

HISTORIA SZTUKI

IV etap edukacyjny - tylko zakres rozszerzony

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

II.

Tworzenie wypowiedzi.

III.

Analiza i interpretacja tekstów kultury.

Treści nauczania - wymagania szczegółowe

1.

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:

1)

samodzielnie dociera do źródeł informacji na temat sztuki i zjawisk artystycznych, zawartych w podręcznikach, encyklopediach i różnych mediach;

2)

śledzi w mediach bieżące wydarzenia kulturalne związane ze sztuką dawną i współczesną, orientując się w aktualnych trendach artystycznych i wydarzeniach;

3)

rozpoznaje dzieła różnych epok, stylów oraz kierunków sztuk plastycznych, potrafi umiejscowić je w czasie i w przestrzeni geograficznej;

4)

przyporządkowuje twórczość poszczególnych artystów do stylów i kierunków, w obrębie których tworzyli;

5)

zna twórczość najwybitniejszych artystów i potrafi wymienić dzieła, które stworzyli, rozpoznać najsłynniejsze z nich oraz określić w przybliżeniu czas ich powstania;

6)

identyfikuje dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom (w tym zna plany i układy przestrzenne dzieł architektury najbardziej charakterystycznych dla danego stylu i kręgu kulturowego);

7)

wiąże dzieło z miejscem, w którym się znajduje (muzea, galerie, kościoły, miasta);

8)

zna i rozpoznaje podstawowe techniki plastyczne i określa ich cechy charakterystyczne, przypisując te techniki artystom, którzy się w nich specjalizowali;

9)

wymienia dawne i współczesne dyscypliny artystyczne oraz potrafi wskazać dzieła współczesne, które wymykają się klasyfikacjom;

10)

zna, poprawnie stosuje oraz definiuje terminy i pojęcia z zakresu historii sztuki;

11)

zna podstawowe motywy ikonograficzne, rozpoznaje świętych, bogów greckich i alegorie wybranych pojęć po atrybutach i sposobach przedstawień;

12)

potrafi wskazać funkcję dzieła i określić, jaki wpływ ma ona na jego kształt.

2.

Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:

1)

porównuje style i kierunki, uwzględniając źródła inspiracji, wzajemne oddziaływania, wpływ mecenatu artystycznego, wydarzeń historycznych i kulturalnych oraz estetyki na cechy tych stylów;

2)

rozpoznaje w dziele sztuki temat i potrafi wskazać jego źródło ikonograficzne;

3)

formułuje samodzielne, przejrzyste i logiczne pisemne wypowiedzi na temat sztuki, uwzględniając właściwą kompozycję pracy, język i styl, opis ikonograficzny i formalny przytaczanych przykładów dzieł;

4)

potrafi przeprowadzić analizę ikonograficzną dzieła, posługując się słownikami symboli;

5)

poddaje krytycznej ocenie pod względem artystycznym dzieła i zjawiska w sztuce.

3.

Analiza i interpretacja tekstów i wytworów kultury. Uczeń:

1)

dokonuje opisu i analizy porównawczej dzieł, uwzględniając ich cechy formalne (np. w architekturze: układ przestrzenny, plan, bryła, konstrukcja, dekoracja; w rzeźbie: bryła, kompozycja, faktura; w malarstwie: kompozycja, kolor, światłocień), a także potrafi wskazać te środki ekspresji, które identyfikują analizowane dzieło i wskazują na jego klasyfikację stylową;

2)

analizuje wybrane teksty pisarzy, filozofów i artystów, interpretując je i wskazując wpływ tych wypowiedzi na charakter stylów, epok i tendencji w sztuce oraz na kształt dzieła; analizuje także wypowiedzi krytyków na temat sztuki oraz potrafi się do nich odnieść, formułując własne zdania;

3)

potrafi oddzielić faktografię od autorskiej interpretacji i analizy w publikacjach z zakresu historii sztuki.

JĘZYK ŁACIŃSKI I KULTURA ANTYCZNA

IV etap edukacyjny - tylko zakres rozszerzony

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

Uczeń wykorzystuje znajomość języka łacińskiego do rozumienia i rozpoznawania sensu tekstów oryginalnych oraz zapoznaje się z kulturą i tradycją antyczną; w zakresie języka rozpoznaje formy morfologiczne, konstrukcje składniowe, dokonuje transformacji gramatycznych oraz zapoznaje się z terminologią pochodzenia łacińskiego; zapoznaje się ze słownictwem w stopniu umożliwiającym rozumienie oryginalnych tekstów autorów rzymskich i wybranych autorów nowożytnych piszących po łacinie.

II.

Tworzenie wypowiedzi - przekład na język polski i komentowanie tekstu oryginalnego.

integruje wiedzę z różnych dziedzin do wyrażania i uzasadniania swojego punktu widzenia (język, zjawiska społeczne i polityczne, geografia świata antycznego, wydarzenia z dziedziny kultury).

FILOZOFIA

IV etap edukacyjny - tylko zakres rozszerzony

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

Uczeń rozpoznaje i rozumie problemy (pytania) filozoficzne; rozumie filozoficzne rozwiązania tych problemów i wspierające je argumenty; rozumie argumenty wysuwane przeciwko poszczególnym tezom; odróżnia tezy od założeń i argumentów.

II.

Tworzenie wypowiedzi.

Uczeń formułuje podstawowe pytania (problemy) oraz tezy filozoficzne, prawidłowo rekonstruuje poznane argumenty; porównuje różne rozwiązania tego samego problemu; jasno prezentuje własne stanowisko w dyskusji, popiera je rzetelną argumentacją oraz przykładami; prawidłowo posługuje się pojęciami filozoficznymi; stosuje argumentację filozoficzną do rozpatrywania problemów życia codziennego i społecznego.

III.

Analiza i interpretacja tekstów filozoficznych. Filozoficzna analiza i interpretacja tekstów pozafilozoficznych.

Uczeń rekonstruuje problemy (pytania) zawarte w tekście filozoficznym lub takie, na które tekst stanowi odpowiedź; rekonstruuje tezy i argumenty zawarte w tekście; w analizie tekstu prawidłowo posługuje się pojęciami filozoficznymi; rekonstruuje problemy, tezy i argumenty filozoficzne zawarte w tekstach kultury.

Treści nauczania - wymagania szczegółowe

I.

Filozofia starożytna i średniowieczna.

1.

Klasyczna koncepcja filozofii. Uczeń:

1)

wyróżnia podstawowe dyscypliny filozoficzne, które wywodzą się z filozofii klasycznej: ontologię, epistemologię, logikę, etykę, filozofię polityki i estetykę;

2)

umieszcza formułowane pytania i problemy filozoficzne w obrębie właściwej dla nich dyscypliny.

2.

Problematyka ontologiczna w filozofii starożytnej. Uczeń:

1)

rekonstruuje i porównuje różne rozwiązania problemu tożsamości i zmienności bytu, rekonstruuje wspierające je argumenty (prazasada u jońskich filozofów przyrody, koncepcja liczby jako zasady Wszechświata u Pitagorasa, logos i zmienność u Heraklita, niezmienny byt Parmenidesa, atomizm Demokryta, wieczne idee Platona, hylemorfizm oraz teoria aktu i możności Arystotelesa);

2)

ilustruje funkcjonowanie poszczególnych koncepcji na przykładach wybranych zjawisk;

3)

wyjaśnia związek między pojęciami ontologii starożytnej a pojęciami naukowymi (np. pojęcie atomu), na wybranym przykładzie;

4)

przeprowadza analizę i interpretację co najmniej jednego z następujących tekstów:

a)

Platon, Państwo (alegoria jaskini),

b)

Arystoteles, Metafizyka (fragment).

3.

Problematyka epistemologiczna w filozofii starożytnej. Uczeń:

1)

rekonstruuje i porównuje główne stanowiska w sporze o źródła poznania i kryteria prawdy, rekonstruuje wspierające je argumenty (spór Sokratesa z sofistami o obiektywność i relatywność prawdy, aprioryzm Platona i teoria anamnezy, arystotelesowskie połączenie empiryzmu z racjonalistycznym ideałem wiedzy, arystotelesowskie sformułowanie klasycznej definicji prawdy);

2)

rekonstruuje argumenty starożytnych sceptyków przeciwko możliwości poznania prawdy (zwłaszcza ze względności postrzeżeń i regresu w dowodzeniu) i kontrargumenty ich przeciwników;

3)

przeprowadza analizę i interpretację co najmniej jednego z następujących tekstów:

a)

Platon, Menon (fragment),

b)

Sekstus Empiryk, Zarysy Pirrońskie (fragment).

4.

Problematyka etyczna w filozofii starożytnej. Uczeń:

1)

rekonstruuje tezy i argumenty w sporze między obiektywizmem a relatywizmem etycznym (spór Sokratesa z sofistami);

2)

rekonstruuje i porównuje klasyczne stanowiska etyczne, rekonstruuje wspierające je argumenty (intelektualizm etyczny Sokratesa, etyka cnót Arystotelesa, hedonizm Epikura, etyka stoicka);

3)

prezentuje i porównuje filozoficzne koncepcje miłości, przyjaźni i rozwoju osobowego (platońska koncepcja miłości, arystotelesowska koncepcja celów i typów przyjaźni);

4)

prezentuje i porównuje wskazania moralne religijnych autorytetów świata starożytnego (Mojżesz: wskazania Dekalogu, Bhagavadghita:wskazania hinduizmu, Budda: cztery szlachetne prawdy i zasada ahinsy, Lao-Tsy: wskazania taoizmu, Jezus z Nazaretu: wskazania ewangeliczne);

5)

formułuje rozwiązania przykładowych dylematów moralnych, odwołujące się do poznanych koncepcji i pojęć;

6)

przeprowadza analizę i interpretację co najmniej jednego z następujących tekstów:

a)

Platon, Obrona Sokratesa,

b)

Platon, Uczta (fragment),

c)

Arystoteles, Etyka nikomachejska (fragment),

d)

Epikur, List do Menoikeusa (fragment),

e)

Epiktet, Diatryby (fragment).

5.

Problematyka z zakresu filozofii polityki w filozofii starożytnej. Uczeń:

1)

przedstawia platońską krytykę form ustrojowych i jego wizję idealnego państwa;

2)

prezentuje klasyfikację i ocenę form ustrojowych przeprowadzoną przez Arystotelesa;

3)

analizuje historyczne bądź aktualne wydarzenia polityczne, odwołując się do poznanych koncepcji i pojęć;

4)

przeprowadza analizę i interpretację co najmniej jednego z następujących tekstów:

a)

Platon, Państwo (fragment),

b)

Arystoteles, Polityka (fragment).

6.

Problematyka estetyczna w filozofii starożytnej. Uczeń:

1)

rekonstruuje i porównuje klasyczne koncepcje piękna: pitagorejską (harmonia elementów), sofistyczną (to, co wywołuje zadowolenie zmysłów), platońską (piękno jako obiektywna, prosta jakość), zestawia wspierające te koncepcje argumenty;

2)

rekonstruuje klasyczne koncepcje sztuki (umiejętność wykonywania dzieła według reguł, naśladownictwo natury, tworzenie w natchnieniu);

3)

rekonstruuje arystotelesowską klasyfikację rodzajów i gatunków literackich i rozważa jej aktualność;

4)

potrafi wskazać związki estetyki starożytnej z późniejszą kulturą europejską.

7.

Wybrane zagadnienia związane z recepcją myśli antycznej. Uczeń:

1)

przedstawia związek filozofii św. Augustyna z platonizmem i neoplatonizmem, prezentując różnice między nimi wynikające z chrześcijańskiego charakteru myśli augustyńskiej (różnica między emanacją a stworzeniem z niczego, różnica między anamnezą i iluminacją, kwestia zła i łaski);

2)

prezentuje rolę współpracy międzykulturowej (z myślą arabską i żydowską) w kształtowaniu się myśli dojrzałego średniowiecza (Awicenna, Majmonides);

3)

przedstawia związek filozofii św. Tomasza z arystotelizmem, prezentując różnice między nimi wynikające z chrześcijańskiego charakteru myśli tomistycznej (problem stworzenia i wieczności świata, rozróżnienie istoty i istnienia, idea powszechnej hierarchiczności bytu, pojęcie prawa naturalnego);

4)

przeprowadza analizę i interpretację co najmniej jednego z następujących tekstów:

a)

św. Augustyn, Wyznania (fragment),

b)

św. Tomasz, Suma teologii (fragment).

8.

Wybrane zagadnienia i kontrowersje filozoficzne w myśli chrześcijańskiego średniowiecza. Uczeń:

1)

prezentuje zagadnienie wiary i rozumu; rekonstruuje i porównuje podstawowe rozwiązania tego zagadnienia, rekonstruuje wspierające je argumenty (fideistyczna postawa credo quia absurdum, postawa credo ut intelligam, tomistyczne rozdzielenie filozofii i teologii);

2)

prezentuje i porównuje najważniejsze dowody na istnienie Boga (dowód św. Anzelma z Proslogionu, wybrane z pięciu dróg św. Tomasza); rekonstruuje przykładowe argumenty przeciwko nim;

3)

prezentuje spór o uniwersalia, rekonstruuje i porównuje zasadnicze stanowiska w tej kontrowersji, rekonstruuje wspierające je argumenty (nominalizm, realizm pojęciowy, umiarkowany realizm pojęciowy, konceptualizm);

4)

przeprowadza analizę i interpretację co najmniej jednego z następujących tekstów:

a)

św. Anzelm, Proslogion (fragment),

b)

św. Tomasz, Suma teologii (fragment).

II.

Filozofia nowożytna.

1.

Problematyka epistemologiczna w filozofii XVII i XVIII w. Uczeń:

1)

prezentuje związek między siedemnastowieczną rewolucją naukową a filozofią (koncepcja indukcji i eksperymentu u F. Bacona, metoda intuicyjno-dedukcyjna u R. Descartesa, koncepcja absolutnej przestrzeni i czasu u I. Newtona);

2)

rekonstruuje i porównuje epistemologiczne stanowiska racjonalistów, rekonstruuje wspierające je argumenty (sceptycyzm metodyczny R. Descartesa, idea filozofii more geometrico u B. Spinozy, G. Leibniza zasada racji dostatecznej);

3)

rekonstruuje i porównuje epistemologiczne stanowiska empirystów, rekonstruuje wspierające je argumenty (J. Locke'a koncepcja tabula rasa, radykalizacja empiryzmu u G. Berkeleya, empiryzm D. Hume'a i jego sceptyczne konsekwencje);

4)

przedstawia epistemologię I. Kanta jako rozwiązanie sporu empiryzmu z racjonalizmem (objaśnia pojęcia zjawiska i rzeczy samej w sobie, form naoczności przestrzeni i czasu, kategorii intelektu - przyczyny i substancji);

5)

przeprowadza analizę i interpretację co najmniej jednego z następujących tekstów:

a)

R. Descartes, Rozprawa o metodzie (fragment),

b)

J. Locke, Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego (fragment),

c)

D. Hume, Badania dotyczące rozumu ludzkiego (fragment),

d)

I. Kant, Prolegomena (fragment).

2.

Problematyka ontologiczna w filozofii XVII i XVIII w. Uczeń:

1)

rekonstruuje i porównuje wybrane stanowiska ontologiczne, rekonstruuje wspierające je argumenty (dualizm R. Descartesa, monizm B. Spinozy, naturalizm T. Hobbesa, spirytualizm G. Berkeleya);

2)

prezentuje problem stosunku ciała i umysłu, rekonstruuje i porównuje jego różne rozwiązania, rekonstruuje wspierające je argumenty (dualizm psychofizyczny R. Descartesa, teoria podwójnego aspektu B. Spinozy, D. Hume'a krytyka idei jaźni, naturalizm J. La Mettrie'ego);

3)

rekonstruuje i porównuje tezy teizmu, deizmu, ateizmu oraz agnostycyzmu;

4)

przeprowadza analizę i interpretację co najmniej jednego z następujących tekstów:

a)

R. Descartes, Medytacje o pierwszej filozofii (fragment),

b)

B. Spinoza, Etyka (fragment),

c)

G. Berkeley, Traktat o zasadach poznania (fragment).

3.

Problematyka z zakresu filozofii polityki we wczesnej i dojrzałej filozofii nowożytnej przed rewolucją francuską. Uczeń:

1)

prezentuje i porównuje zasadnicze koncepcje renesansowej filozofii polityki, rekonstruuje wspierające je argumenty (realizm polityczny i republikanizm N. Machiavelliego, T. Morusa wizja państwa idealnego);

2)

rekonstruuje i porównuje stanowiska głównych teoretyków umowy społecznej, rekonstruuje wspierające je argumenty (T. Hobbes, J. Locke, J.-J. Rousseau);

3)

prezentuje oświeceniowe idee demokracji i praw jednostki oraz wspierające je argumenty (Monteskiusza idea trójpodziału władzy jako zabezpieczenia przed tyranią, idee tolerancji i wolności obywatelskich w ujęciu J. Locke'a i Woltera);

4)

analizuje historyczne bądź aktualne wydarzenia polityczne, odwołując się do wybranych koncepcji i pojęć;

5)

przeprowadza analizę i interpretację co najmniej jednego z następujących tekstów:

a)

N. Machiavelli, Książę (fragment),

b)

T. Hobbes, Lewiatan (fragment),

c)

J. Locke, Drugi traktat o rządzie (fragment),

d)

J-J. Rousseau, Umowa społeczna (fragment),

e)

Wolter, Traktat o tolerancji (fragment).

4.

Problematyka etyczna w filozofii nowożytnej. Uczeń:

1)

rekonstruuje i porównuje koncepcje moralnej oceny czynów, rekonstruuje wspierające je argumenty (etyka D. Hume'a, kantowska etyka obowiązku, utylitaryzm J. S. Milla);

2)

formułuje rozwiązania przykładowych dylematów moralnych, odwołujące się do poznanych stanowisk etycznych;

3)

przeprowadza analizę i interpretację co najmniej jednego z następujących tekstów:

a)

I. Kant, Uzasadnienie metafizyki moralności (fragment),

b)

J. S. Mill, Utylitaryzm (fragment).

5.

Problematyka nowożytnej filozofii dziejów i filozofii polityki po rewolucji francuskiej. Uczeń:

1)

rekonstruuje i porównuje argumenty wspierające tezę o istnieniu sensu i logiki dziejów oraz argumenty wysuwane przeciwko tej tezie;

2)

rekonstruuje i porównuje koncepcje historiozoficzne, rekonstruuje wspierające je argumenty (oświeceniowo-pozytywistyczna wizja postępu, heglowska filozofia dziejów jako postępu samowiedzy Ducha, marksowski materializm historyczny - koncepcja związku między bazą a nadbudową oraz prymatu czynników ekonomicznych);

3)

rekonstruuje i porównuje (między sobą oraz z ideą umowy społecznej) koncepcje w porewolucyjnej filozofii polityki, rekonstruuje wspierające je argumenty (liberalizm J. S. Milla i jego związek z utylitaryzmem i indywidualizmem, komunizm K. Marksa i jego związek z teorią walki klas i koncepcją alienacji pracy, konserwatyzm E. Burke'a i jego związek z ideą tradycji);

4)

analizuje historyczne bądź aktualne wydarzenia polityczne, odwołując się do poznanych koncepcji i pojęć;

5)

przeprowadza analizę i interpretację co najmniej jednego z następujących tekstów:

a)

Georg W.F. Hegel, Wykłady z filozofii dziejów (fragment),

b)

K. Marks, Przyczynek do krytyki ekonomii politycznej (wstęp),

c)

J. S. Mill, O wolności (fragment).

6.

Problematyka filozofii człowieka w filozofii nowożytnej. Uczeń:

1)

rekonstruuje i porównuje wybrane koncepcje człowieka w filozofii nowożytnej (B. Pascala wizja kondycji ludzkiej, A. Schopenhauera filozofia woli życia, S. Kierkegaarda filozofia egzystencji, F. Nietzschego filozofia woli mocy);

2)

interpretuje przykładowe zjawiska historyczne, zjawiska zaczerpnięte z życia codziennego bądź teksty kultury, odwołując się do poznanych koncepcji;

3)

przeprowadza analizę i interpretację co najmniej jednego z następujących tekstów:

a)

B. Pascal, Myśli (fragment),

b)

A. Schopenhauer, Świat jako wola i przedstawienie (fragment),

c)

S. Kierkegaard, Bojaźń i drżenie (fragment),

d)

F. Nietzsche, Tako rzecze Zaratustra (fragment),

e)

F. Nietzsche, Z genealogii moralności (fragment).

III.

Filozofia współczesna.

1.

Problematyka epistemologiczna i problematyka z zakresu filozofii nauki w myśli XX w. Uczeń:

1)

rekonstruuje i porównuje wybrane stanowiska w dwudziestowiecznej epistemologii, rekonstruuje wspierające je argumenty (pragmatyzm W. Jamesa i jego związek z koncepcją człowieka jako aktora a nie widza, intuicjonizm H. Bergsona i przeciwstawienie go oświeceniowej wizji postępu naukowo-technicznego, metoda fenomenologiczna E. Husserla i R. Ingardena i jej związek ze sceptycyzmem metodycznym Kartezjusza, neopozytywizm i jego związek z oświeceniową wizją postępu naukowo-technicznego);

2)

rekonstruuje i porównuje główne stanowiska w dwudziestowiecznej filozofii nauk przyrodniczych (weryfikacjonizm Koła Wiedeńskiego, falsyfikacjonizm K.R. Poppera, teoria paradygmatów T. Kuhna);

3)

rekonstruuje i porównuje różne koncepcje prawdy, rekonstruuje wspierające je argumenty (koncepcja realistyczna, epistemiczna, pragmatyczna);

4)

objaśnia metodę analityczną w filozofii (na przykładach koncepcji izomorfizmu struktury języka i świata we wczesnej filozofii L. Wittgensteina, koncepcji filozofii jako analizy języka nauki w filozofii Koła Wiedeńskiego, analizy pojęcia sprawiedliwości u J. Rawlsa);

5)

rekonstruuje W. Diltheya koncepcję rozumienia i koncepcję różnicy między naukami przyrodniczymi i naukami humanistycznymi; rekonstruuje wspierające je argumenty;

6)

przeprowadza analizę i interpretację co najmniej jednego z następujących tekstów:

a)

W. James, Pragmatyzm (fragment),

b)

M. Schlick, Nowa filozofia doświadczenia (fragment),

c)

L. Wittgenstein, Traktat logiczno-filozoficzny (fragment).

2.

Problematyka filozofii człowieka w myśli XX w. Uczeń:

1)

rekonstruuje i porównuje wybrane dwudziestowieczne koncepcje człowieka, rekonstruuje wspierające je argumenty (freudowski model psychiki i funkcji kultury; egzystencjalistyczna koncepcja człowieka - J.-P. Sartre, A. Camus - związki między wolnością, samotnością i odpowiedzialnością; personalistyczna koncepcja człowieka - E. Mounier, K. Wojtyła - i jej przeciwstawienie indywidualizmowi i kolektywizmowi; koncepcja człowieka w filozofii dialogu - M. Buber, E. Levinas; ponowoczesna koncepcja przygodności i autokreacji - R. Rorty);

2)

potrafi wskazać etyczne konsekwencje poznanych stanowisk;

3)

przedstawia zagadnienie rozwoju osobowego w kontekście stanowiska wybranego z powyższych;

4)

formułuje rozwiązania przykładowych dylematów moralnych, odwołujące się do poznanych koncepcji i pojęć;

5)

analizuje różne formy więzi międzyludzkich: miłość, przyjaźń (E. Fromm, M. Scheler, K. Wojtyła) i porównuje współczesne koncepcje tych więzi z koncepcjami starożytnymi;

6)

interpretuje przykładowe zjawiska historyczne, zjawiska zaczerpnięte z życia codziennego bądź teksty kultury, odwołując się do poznanych koncepcji;

7)

przeprowadza analizę i interpretację co najmniej jednego z następujących tekstów:

a)

J.-P. Sartre, Egzystencjalizm jest humanizmem (fragment),

b)

A. Camus, Mit Syzyfa (fragment),

c)

E. Mounier, Co to jest personalizm? (fragment),

d)

M. Buber, Ja i Ty (fragment),

e)

K. Wojtyła, Miłość i odpowiedzialność (fragment),

f)

R. Rorty, Przygodność, ironia, solidarność (fragment).

3.

Problematyka filozofii polityki i filozofii społecznej w myśli XX w. Uczeń:

1)

rekonstruuje i porównuje dwudziestowieczne stanowiska w filozofii polityki (między sobą oraz z ich nowożytnymi poprzednikami), rekonstruuje wspierające je argumenty (liberalizm proceduralny - J. Rawls; konserwatyzm - M. Oakeshott; „nowa lewica” - H. Marcuse);

2)

analizuje najważniejsze aktualne wydarzenia i problemy społeczno-polityczne, odwołując się do poznanych koncepcji i pojęć;

3)

ukazuje zespół zagadnień związanych z narodzinami społeczeństwa masowego; zjawiska alienacji i „ucieczki przed wolnością” (J. Ortega y Gasset, E. Fromm);

4)

wyjaśnia różnicę między refleksją filozoficzną a ideologią;

5)

wyjaśnia pojęcia społeczeństwa „otwartego” i „zamkniętego” (K. R. Popper);

6)

przeprowadza analizę i interpretację co najmniej jednego z następujących tekstów:

a)

J. Ortega y Gasset, Bunt mas (fragment),

b)

E. Fromm, Ucieczka od wolności (fragment),

c)

K. R. Popper, Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie (fragment).

IV.

Umiejętności logiczne.

Uczeń:

1.

w poprawny sposób wykonuje operacje definiowania, podziału logicznego (klasyfikacji) oraz typologii;

2.

stosuje metodę zerojedynkową do rozstrzygania prostych schematów rachunku zdań (np. (p → q) ∧ q → p);

3.

odróżnia przesłanki i wniosek w rozumowaniu i potrafi wskazać przesłankę, która nie jest wyrażona wprost;

4.

odróżnia rozumowania dedukcyjne od niededukcyjnych (niezawodne od zawodnych), uzasadnienia epistemiczne od pragmatycznych;

5.

odróżnia właściwe i niewłaściwe odpowiedzi na pytania;

6.

objaśnia i wykrywa niektóre typy błędów logicznych występujące w rozumowaniach niesformalizowanych, jak: ekwiwokacja, regres w nieskończoność, błędne koło, przesunięcie kategorialne, non sequitur;

7.

unika błędów kategorialnych, np. nie myli względności z relatywizmem, doświadczenia z empiryzmem;

8.

prawidłowo stosuje pojęcia filozoficzne i nie myli ich z równo- lub blisko brzmiącymi innymi pojęciami filozoficznymi i potocznymi (np. pojęcia idei, idealizmu, materii, materializmu, alienacji);

9.

odróżnia tezy od ich założeń (na przykład założenia stanowisk politycznych od ich tez); nie myli znaczenia wyrażeń „X zakłada, że...” i „X głosi/twierdzi, że”.

V.

Umiejętności w zakresie analizy i interpretacji tekstów filozoficznych.

Uczeń:

1.

rekonstruuje zawarte w tekście problemy, tezy i argumenty;

2.

odróżnia zawarte w tekście informacje od opinii, tezy od hipotez, argumenty od kontrargumentów, przesłanki (założenia) od wniosków;

3.

identyfikuje problematykę tekstu i reprezentowany w nim kierunek filozoficzny;

4.

umieszcza tekst w kontekście historycznym: identyfikuje epokę oraz filozoficzny i kulturowy kontekst jego powstania i oddziaływania;

5.

zestawia poglądy autora z innymi według kryterium kontynuacji, modyfikacji lub przeciwstawienia;

6.

formułuje tekst polemiczny do tekstu wyjściowego;

7.

wskazuje przykłady tekstów kultury (dzieł literackich, filmów, tekstów publicystycznych, naukowych, religijnych itp.), w których dostrzega problematykę rozpatrywanego tekstu filozoficznego.

HISTORIA

III etap edukacyjny

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Chronologia historyczna.

Uczeń sytuuje wydarzenia, zjawiska i procesy historyczne w czasie oraz porządkuje je i ustala związki poprzedzania, równoczesności i następstwa; dostrzega zmiany w życiu społecznym oraz ciągłość w rozwoju kulturowym i cywilizacyjnym.

II.

Analiza i interpretacja historyczna.

wyjaśnia międzynarodowe uwarunkowania sprawy polskiej.

HISTORIA

IV etap edukacyjny - zakres podstawowy

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Chronologia historyczna.

Uczeń porządkuje i synchronizuje wydarzenia z historii powszechnej oraz dziejów ojczystych; dostrzega zmienność i dynamikę wydarzeń w dziejach, a także ciągłość procesów historycznych.

II.

Analiza i interpretacja historyczna.

wyjaśnia przyczyny i skutki wydarzeń sierpniowych 1980 r. oraz ocenia rolę Solidarności w przemianach politycznych i ustrojowych;

3)

przedstawia okoliczności wprowadzenia i następstwa stanu wojennego;

4)

opisuje najważniejsze postanowienia „Okrągłego Stołu”;

5)

charakteryzuje przemiany polityczne, społeczno-gospodarcze i kulturowe po 1989 r.;

6)

przedstawia okoliczności i ocenia znaczenie przystąpienia Polski do NATO i Unii Europejskiej.

HISTORIA

IV etap edukacyjny - zakres rozszerzony

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Chronologia historyczna.

Uczeń porządkuje i synchronizuje wydarzenia z historii powszechnej oraz dziejów ojczystych; dostrzega zmienność i dynamikę wydarzeń w dziejach, a także ciągłość procesów historycznych.

II.

Analiza i interpretacja historyczna.

Uczeń analizuje wydarzenia, zjawiska i procesy historyczne w kontekście epok i dostrzega zależności pomiędzy różnymi dziedzinami życia społecznego; rozpoznaje rodzaje źródeł; ocenia przydatność źródła do wyjaśnienia problemu historycznego; dostrzega wielość perspektyw badawczych oraz wielorakie interpretacje historii i ich przyczyny.

III.

rozpoznaje charakterystyczne cechy kultury masowej i elitarnej oraz przemiany obyczajowe drugiej połowy XX w.;

3)

charakteryzuje zjawisko kontrkultury i ruchy młodzieżowe w kulturze zachodniej;

4)

charakteryzuje tendencje sakralizacyjne i desakralizacyjne we współczesnym świecie, oraz proces dostosowywania się Kościoła katolickiego do wyzwań współczesności.

WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE

III etap edukacyjny

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Wykorzystanie i tworzenie informacji.

Uczeń znajduje i wykorzystuje informacje na temat życia publicznego; wyraża własne zdanie w wybranych sprawach publicznych i uzasadnia je; jest otwarty na odmienne poglądy.

II.

Rozpoznawanie i rozwiązywanie problemów.

Uczeń rozpoznaje problemy najbliższego otoczenia i szuka ich rozwiązań.

III.

Współdziałanie w sprawach publicznych.

Uczeń współpracuje z innymi - planuje, dzieli się zadaniami i wywiązuje się z nich.

IV.

Znajomość zasad i procedur demokracji.

Uczeń rozumie demokratyczne zasady i procedury i stosuje je w życiu szkoły oraz innych społeczności; rozpoznaje przypadki łamania norm demokratycznych i ocenia ich konsekwencje; wyjaśnia znaczenie indywidualnej i zbiorowej aktywności obywateli.

V.

Znajomość podstaw ustroju Rzeczypospolitej Polskiej.

podaje przykłady zjawisk z szarej strefy w gospodarce i poddaje je ocenie;

3)

wyjaśnia mechanizm korupcji i ocenia skutki tego zjawiska dla gospodarki.

WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE

IV etap edukacyjny - zakres podstawowy

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Wykorzystanie i tworzenie informacji.

Uczeń znajduje i wykorzystuje informacje na temat sposobu, w jaki prawo reguluje życie obywateli; wyraża własne zdanie w wybranych sprawach na różnych forach publicznych i uzasadnia je; jest otwarty na odmienne poglądy; gromadzi i wykorzystuje informacje potrzebne do zaplanowania dalszej nauki i kariery zawodowej.

II.

Rozpoznawanie i rozwiązywanie problemów.

Uczeń rozpoznaje prawne aspekty codziennych problemów życiowych i szuka ich rozwiązania.

III.

Współdziałanie w sprawach publicznych.

Uczeń współpracuje z innymi - planuje, dzieli się zadaniami i wywiązuje się z nich; sprawnie korzysta z procedur i możliwości, jakie stwarzają obywatelom instytucje życia publicznego; zna i stosuje zasady samoorganizacji i samopomocy.

IV.

Znajomość zasad i procedur demokracji.

Uczeń wyjaśnia znaczenie prawa dla funkcjonowania demokratycznego państwa i rozpoznaje przypadki jego łamania.

V.

Znajomość podstaw ustroju Rzeczypospolitej Polskiej.

przedstawia główne środki ochrony praw i wolności w Polsce;

2)

opisuje sposób działania Rzecznika Praw Obywatelskich i Rzecznika Praw Dziecka; pisze prostą skargę do jednego z nich (według wzoru);

3)

uzasadnia znaczenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu;

4)

przedstawia na przykładach działania podejmowane przez ludzi i organizacje pozarządowe broniące praw człowieka; w miarę swoich możliwości włącza się w wybrane działania (np. podpisuje apel, prowadzi zbiórkę darów);

5)

rozpoznaje przejawy rasizmu, szowinizmu, antysemityzmu i ksenofobii; uzasadnia potrzebę przeciwstawiania się im oraz przedstawia możliwości zaangażowania się w wybrane działania na rzecz równości i tolerancji;

6)

znajduje informacje o naruszaniu praw człowieka w wybranej dziedzinie (np. prawa kobiet, prawa dziecka, wolność wyznania, prawo do edukacji, prawa humanitarne) i projektuje działania, które mogą temu zaradzić.

WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE

IV etap edukacyjny - zakres rozszerzony

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Wykorzystanie i tworzenie informacji.

Uczeń znajduje i wykorzystuje informacje na temat życia publicznego, krytycznie je analizuje, samodzielnie wyciąga wnioski; wyraża i uzasadnia własne zdanie w wybranych sprawach w formie ustnej i pisemnej na różnych forach publicznych; przedstawia i uzasadnia poglądy odmienne od własnych.

II.

Rozpoznawanie i rozwiązywanie problemów.

Uczeń rozpoznaje problemy w skali lokalnej, krajowej, europejskiej i globalnej oraz szuka ich rozwiązania; rozumie złożoność problemów społecznych i politycznych; dostrzega perspektywy różnych uczestników życia publicznego.

III.

Współdziałanie w sprawach publicznych.

IV.

Znajomość zasad i procedur demokracji.

Uczeń wyjaśnia demokratyczne zasady i procedury oraz stosuje je w codziennym życiu; charakteryzuje demokrację na tle innych ustrojów, ocenia działanie instytucji demokratycznych w Polsce i na świecie; ocenia rolę stowarzyszeń i organizacji obywatelskich oraz różnych form aktywności obywateli w funkcjonowaniu współczesnej demokracji.

V.

Znajomość podstaw ustroju Rzeczypospolitej Polskiej.

wyszukuje informacje o możliwościach podejmowania nauki i pracy w państwach Unii Europejskiej, potrafi posługiwać się Europass.

PODSTAWY PRZEDSIĘBIORCZOŚCI

IV etap edukacyjny - tylko zakres podstawowy

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Komunikacja i podejmowanie decyzji.

Uczeń wykorzystuje formy komunikacji werbalnej i niewerbalnej; podejmuje decyzje i ocenia ich skutki, zarówno pozytywne, jak i negatywne.

II.

Gospodarka i przedsiębiorstwo.

Uczeń wyjaśnia zasady funkcjonowania przedsiębiorstwa i sporządza prosty biznesplan; charakteryzuje mechanizmy funkcjonowania gospodarki i instytucji rynkowych oraz rolę państwa w gospodarce; analizuje aktualne zmiany i tendencje w gospodarce świata i Polski; rozróżnia i porównuje formy inwestowania i wynikające z nich ryzyko.

III.

Planowanie i kariera zawodowa.

Uczeń opisuje mocne strony swojej osobowości; analizuje dostępność rynku pracy w odniesieniu do własnych kompetencji i planów zawodowych.

IV.

Zasady etyczne.

Uczeń wyjaśnia zasady etyczne w biznesie i w relacjach pracownik-pracodawca, potrafi ocenić zachowania pod względem etycznym.

Treści nauczania - wymagania szczegółowe

1.

Człowiek przedsiębiorczy. Uczeń:

1)

przedstawia cechy, jakimi charakteryzuje się osoba przedsiębiorcza;

2)

rozpoznaje zachowania asertywne, uległe i agresywne; odnosi je do cech osoby przedsiębiorczej;

3)

rozpoznaje mocne i słabe strony własnej osobowości; odnosi je do cech osoby przedsiębiorczej;

4)

charakteryzuje swoje role społeczne i typowe dla nich zachowania;

5)

zna korzyści wynikające z planowania własnych działań i inwestowania w siebie;

6)

analizuje przebieg kariery zawodowej osoby, która zgodnie z zasadami etyki odniosła sukces w życiu zawodowym;

7)

podejmuje racjonalne decyzje, opierając się na posiadanych informacjach, i ocenia skutki własnych działań;

8)

stosuje różne formy komunikacji werbalnej i niewerbalnej w celu autoprezentacji oraz prezentacji własnego stanowiska;

9)

przedstawia drogę, jaką dochodzi się własnych praw w roli członka zespołu, pracownika, konsumenta;

10)

zna prawa konsumenta oraz wymienia instytucje stojące na ich straży; przedstawia zasady składania reklamacji w przypadku niezgodności towaru z umową;

11)

odczytuje informacje zawarte w reklamach, odróżniając je od elementów perswazyjnych; wskazuje pozytywne i negatywne przykłady wpływu reklamy na konsumentów.

2.

Rynek - cechy i funkcje. Uczeń:

1)

charakteryzuje społeczne i ekonomiczne cele gospodarowania, odwołując się do przykładów z różnych dziedzin;

2)

rozróżnia czynniki wytwórcze (praca, przedsiębiorczość, kapitał, ziemia i informacja) i wyjaśnia ich znaczenie w różnych dziedzinach gospodarki;

3)

wymienia podstawowe cechy, funkcje i rodzaje rynków;

4)

wyjaśnia okrężny obieg pieniądza w gospodarce rynkowej;

5)

omawia transformację gospodarki Polski po 1989 r.;

6)

charakteryzuje czynniki wpływające na popyt i podaż;

7)

wyznacza punkt równowagi rynkowej na prostych przykładach.

3.

Instytucje rynkowe. Uczeń:

1)

rozróżnia formy i funkcje pieniądza;

2)

wyjaśnia rolę, jaką w gospodarce pełnią instytucje rynkowe: bank centralny, banki komercyjne, giełda papierów wartościowych, fundusze inwestycyjne, firmy ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne;

3)

oblicza procent od kredytu i lokaty bankowej, ocenia możliwość spłaty zaciągniętego kredytu przy określonym dochodzie;

4)

wyjaśnia mechanizm funkcjonowania giełdy papierów wartościowych na przykładzie Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie;

5)

wskazuje różnicę między różnymi rodzajami papierów wartościowych;

6)

wymienia podstawowe wskaźniki giełdowe i wyjaśnia ich wagę w podejmowaniu decyzji dotyczących inwestowania na giełdzie;

7)

rozróżnia formy inwestowania kapitału i dostrzega zróżnicowanie stopnia ryzyka w zależności od rodzaju inwestycji oraz okresu inwestowania;

8)

oblicza przewidywany zysk z przykładowej inwestycji kapitałowej w krótkim i długim okresie;

9)

charakteryzuje system emerytalny w Polsce i wskazuje związek pomiędzy swoją przyszłą aktywnością zawodową, a wysokością emerytury;

10)

analizuje oferty banków, funduszy inwestycyjnych, firm ubezpieczeniowych i funduszy emerytalnych.

4.

Państwo, gospodarka. Uczeń:

1)

wymienia i charakteryzuje ekonomiczne funkcje państwa;

2)

opisuje podstawowe mierniki wzrostu gospodarczego;

3)

przedstawia przyczyny i narzędzia oddziaływania państwa na gospodarkę;

4)

wymienia źródła dochodów i rodzaje wydatków państwa;

5)

wyjaśnia wpływ deficytu budżetowego i długu publicznego na gospodarkę;

6)

charakteryzuje narzędzia polityki pieniężnej;

7)

identyfikuje rodzaje inflacji w zależności od przyczyn jej powstania oraz stopy inflacji;

8)

wyjaśnia wpływ kursu waluty na gospodarkę i handel zagraniczny;

9)

charakteryzuje zjawiska recesji i dobrej koniunktury w gospodarce;

10)

wyszukuje informacje o aktualnych tendencjach i zmianach w gospodarce świata i Polski;

11)

wskazuje największe centra finansowe i gospodarcze na świecie;

12)

ocenia wpływ globalizacji na gospodarkę świata i Polski oraz podaje przykłady oddziaływania globalizacji na poziom życia i model konsumpcji.

5.

Przedsiębiorstwo. Uczeń:

1)

charakteryzuje otoczenie, w którym działa przedsiębiorstwo;

2)

omawia cele działania przedsiębiorstwa oraz sposoby ich realizacji;

3)

sporządza projekt własnego przedsiębiorstwa oparty na biznesplanie;

4)

rozróżnia podstawowe formy prawno-organizacyjne przedsiębiorstwa;

5)

opisuje procedury i wymagania związane z zakładaniem przedsiębiorstwa;

6)

omawia zasady pracy zespołowej i wyjaśnia, na czym polegają role lidera i wykonawcy; omawia cechy dobrego kierownika zespołu;

7)

identyfikuje i analizuje konflikty w zespole i proponuje metody ich rozwiązania, szczególnie w drodze negocjacji;

8)

omawia etapy realizacji projektu oraz planuje działania zmierzające do jego realizacji;

9)

charakteryzuje zachowania etyczne i nieetyczne w biznesie krajowym i międzynarodowym;

10)

charakteryzuje czynniki wpływające na sukces i niepowodzenie przedsiębiorstwa.

6.

Rynek pracy. Uczeń:

1)

omawia mierniki i skutki bezrobocia dla gospodarki oraz sposoby walki z bezrobociem;

2)

wyjaśnia motywy aktywności zawodowej człowieka;

3)

analizuje własne możliwości znalezienia pracy na rynku lokalnym, regionalnym, krajowym i europejskim;

4)

wyszukuje oferty pracy, uwzględniając własne możliwości i predyspozycje;

5)

rozróżnia sposoby zatrudnienia pracownika i interpretuje podstawowe przepisy Kodeksu pracy, w tym obowiązki i uprawnienia pracownika i pracodawcy;

6)

sporządza dokumenty aplikacyjne dotyczące konkretnej oferty pracy;

7)

przygotowuje się do rozmowy kwalifikacyjnej i uczestniczy w niej w warunkach symulowanych;

8)

charakteryzuje różne formy wynagrodzeń i oblicza swoje wynagrodzenie brutto i netto; wypełnia deklarację podatkową PIT, opierając się na przykładowych danych;

9)

rozróżnia zachowania etyczne i nieetyczne w roli pracodawcy i pracownika; wyjaśnia zjawisko mobbingu w miejscu pracy oraz przedstawia sposoby przeciwdziałania.

GEOGRAFIA

III etap edukacyjny

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Korzystanie z różnych źródeł informacji geograficznej.

Uczeń dokonuje obserwacji i pomiarów w terenie; potrafi korzystać z planów, map, fotografii, rysunków, wykresów, danych statystycznych, tekstów źródłowych oraz technologii informacyjno-komunikacyjnych w celu gromadzenia, przetwarzania i prezentowania informacji geograficznych.

II.

Identyfikowanie związków i zależności oraz wyjaśnianie zjawisk i procesów.

Uczeń posługuje się podstawowym słownictwem geograficznym w toku opisywania oraz wyjaśniania zjawisk i procesów zachodzących w środowisku geograficznym; identyfikuje związki i zależności w środowisku przyrodniczym, gospodarce i życiu społecznym w różnych skalach przestrzennych (lokalnej, regionalnej, krajowej, globalnej); rozumie wzajemne relacje przyroda-człowiek; wyjaśnia zróżnicowanie przestrzenne warunków środowiska przyrodniczego oraz działalności człowieka na Ziemi.

III.

Stosowanie wiedzy i umiejętności geograficznych w praktyce.

Uczeń wykorzystuje wiedzę i umiejętności geograficzne w celu lepszego rozumienia współczesnego świata i swojego w nim miejsca; stosuje wiadomości i umiejętności geograficzne w życiu codziennym, m.in. w racjonalnym wykorzystaniu zasobów środowiska.

IV.

Kształtowanie postaw.

Uczeń rozwija w sobie: ciekawość świata poprzez zainteresowanie własnym regionem, Polską, Europą i światem; świadomość wartości i poczucie odpowiedzialności za środowisko przyrodnicze i kulturowe własnego regionu i Polski; patriotyzm i poczucie tożsamości (lokalnej, regionalnej, narodowej) przy jednoczesnym poszanowaniu innych narodów i społeczności - ich systemów wartości i sposobów życia.

Treści nauczania - wymagania szczegółowe

1.

Mapa - umiejętności czytania, interpretacji i posługiwania się mapą. Uczeń:

1)

wykazuje znaczenie skali mapy w przedstawianiu różnych informacji geograficznych na mapie; posługuje się skalą mapy do obliczenia odległości w terenie;

2)

odczytuje z map informacje przedstawione za pomocą różnych metod kartograficznych;

3)

posługuje się w terenie planem, mapą topograficzną, turystyczną, samochodową (m.in. orientuje mapę oraz identyfikuje obiekty geograficzne na mapie i w terenie);

4)

identyfikuje położenie i charakteryzuje odpowiadające sobie obiekty geograficzne na fotografiach, zdjęciach lotniczych i satelitarnych oraz mapach topograficznych;

5)

dobiera odpowiednią mapę w celu uzyskania określonych informacji geograficznych;

6)

określa położenie geograficzne oraz matematyczno-geograficzne punktów i obszarów na mapie;

7)

lokalizuje na mapach (również konturowych) kontynenty oraz najważniejsze obiekty geograficzne na świecie i w Polsce (niziny, wyżyny, góry, rzeki, jeziora, wyspy, morza, państwa itp.);

8)

analizuje i interpretuje treści map ogólnogeograficznych, tematycznych, turystycznych;

9)

projektuje i opisuje trasy podróży na podstawie map turystycznych, topograficznych i samochodowych.

2.

Kształt, ruchy Ziemi i ich następstwa. Uczeń:

1)

podaje główne cechy kształtu i wymiarów Ziemi; odczytuje współrzędne geograficzne na globusie;

2)

posługuje się ze zrozumieniem pojęciami: ruch obrotowy Ziemi, czas słoneczny, czas strefowy; podaje cechy ruchu obrotowego; wyjaśnia, dlaczego zostały wprowadzone strefy czasowe i granica zmiany daty; posługuje się mapą stref czasowych do określania różnicy czasu strefowego i słonecznego na Ziemi;

3)

podaje cechy ruchu obiegowego Ziemi; przedstawia (wykorzystując również własne obserwacje) zmiany w oświetleniu Ziemi oraz w długości trwania dnia i nocy w różnych szerokościach geograficznych i porach roku;

4)

podaje najważniejsze geograficzne następstwa ruchów Ziemi.

3.

Wybrane zagadnienia geografii fizycznej. Uczeń:

1)

charakteryzuje wpływ głównych czynników klimatotwórczych na klimat;

2)

charakteryzuje na podstawie wykresów lub danych liczbowych przebieg temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w ciągu roku w wybranych stacjach meteorologicznych położonych w różnych strefach klimatycznych; oblicza amplitudę i średnią temperaturę powietrza; wykazuje na przykładach związek między wysokością Słońca a temperaturą powietrza;

3)

wykazuje zróżnicowanie klimatyczne Ziemi na podstawie analizy map temperatury powietrza i opadów atmosferycznych oraz map stref klimatycznych na Ziemi;

4)

podaje na podstawie map tematycznych zależności między strefami oświetlenia Ziemi a strefami klimatycznymi oraz wykazuje wpływ klimatu na zróżnicowanie roślinności i gleb na Ziemi;

5)

podaje główne cechy płytowej budowy litosfery; wykazuje związki pomiędzy płytową budową litosfery a występowaniem zjawisk wulkanicznych i trzęsień ziemi;

6)

posługuje się ze zrozumieniem pojęciem wietrzenia i erozji; przedstawia rzeźbotwórczą rolę wód płynących, fal morskich, wiatru, lądolodów i lodowców górskich;

7)

rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działania czynników rzeźbotwórczych.

4.

Położenie i środowisko przyrodnicze Polski. Uczeń:

1)

charakteryzuje, na podstawie map różnej treści, położenie własnego regionu w Polsce oraz położenie Polski na świecie i w Europie; opisuje podział administracyjny Polski; podaje nazwy i wskazuje na mapie województwa oraz ich stolice;

2)

opisuje najważniejsze wydarzenia (obrazy) z przeszłości geologicznej Polski: powstanie węgla kamiennego, powstawanie gór, zalewy mórz, zlodowacenia; wykazuje zależności pomiędzy współczesną rzeźbą Polski a wybranymi wydarzeniami geologicznymi;

3)

rozpoznaje główne rodzaje skał występujących we własnym regionie i w Polsce; wskazuje na mapie najważniejsze obszary ich występowania; podaje przykłady wykorzystania skał w różnych dziedzinach życia człowieka;

4)

podaje główne cechy klimatu Polski; wykazuje ich związek z czynnikami je kształtującymi; wyjaśnia mechanizm powstawania wiatru halnego i bryzy morskiej;

5)

wymienia główne rodzaje zasobów naturalnych Polski i własnego regionu: lasów, wód, gleb, surowców mineralnych; korzystając z mapy, opisuje ich rozmieszczenie i określa znaczenie gospodarcze.

5.

Ludność Polski. Uczeń:

1)

wyjaśnia i poprawnie stosuje podstawowe pojęcia z zakresu demografii: przyrost naturalny, urodzenia i zgony, średnia długość życia;

2)

odczytuje z różnych źródeł informacji (m.in. rocznika statystycznego oraz piramidy płci i wieku) dane dotyczące: liczby ludności Polski, urodzeń, zgonów, przyrostu naturalnego, struktury płci, średniej długości życia w Polsce; odczytuje wielkość i główne kierunki migracji z Polski i do Polski;

3)

charakteryzuje, na podstawie map gęstości zaludnienia, zróżnicowanie rozmieszczenia ludności w Polsce i zamieszkiwanym regionie oraz wyjaśnia te różnice czynnikami przyrodniczymi, historycznymi, ekonomicznymi;

4)

wykazuje różnice w strukturze zatrudnienia ludności w Polsce i we własnym regionie;

5)

podaje główne, aktualne problemy rynku pracy w Polsce i we własnym regionie;

6)

analizuje, porównuje, ocenia rozmieszczenie i wielkość miast w Polsce i zamieszkiwanym regionie; wyjaśnia przyczyny rozwoju wielkich miast w Polsce.

6.

Wybrane zagadnienia geografii gospodarczej Polski. Uczeń:

1)

wyróżnia główne cechy struktury użytkowania ziemi, wielkości i własności gospodarstw rolnych, zasiewów i hodowli w Polsce na podstawie analizy map, wykresów, danych liczbowych;

2)

podaje przyczyny zróżnicowania w rozmieszczeniu wybranych upraw (pszenicy, ziemniaków, buraków cukrowych) oraz chowu bydła i trzody chlewnej w Polsce;

3)

przedstawia, na podstawie różnych źródeł informacji, strukturę wykorzystania źródeł energii w Polsce i ocenia jej wpływ na stan środowiska przyrodniczego;

4)

wyjaśnia przyczyny zmian zachodzących w przemyśle w Polsce i we własnym regionie oraz wskazuje najlepiej rozwijające się obecnie w Polsce gałęzie produkcji przemysłowej;

5)

rozróżnia rodzaje usług; wyjaśnia szybki rozwój wybranych usług w Polsce i we własnym regionie;

6)

wykazuje na przykładach walory turystyczne Polski oraz opisuje obiekty znajdujące się na Liście Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego Ludzkości;

7)

opisuje na podstawie map i wyjaśnia zróżnicowanie gęstości i jakości sieci transportowej w Polsce i wykazuje jej wpływ na rozwój innych dziedzin działalności gospodarczej;

8)

wykazuje konieczność ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego w Polsce; wymienia formy jego ochrony, proponuje konkretne działania na rzecz jego ochrony we własnym regionie.

7.

Regiony geograficzne Polski. Uczeń:

1)

wskazuje na mapie główne regiony geograficzne Polski;

2)

charakteryzuje, na podstawie map tematycznych, środowisko przyrodnicze głównych regionów geograficznych Polski, ze szczególnym uwzględnieniem własnego regionu (również na podstawie obserwacji terenowych);

3)

opisuje, na podstawie map tematycznych, najważniejsze cechy gospodarki regionów geograficznych Polski oraz ich związek z warunkami przyrodniczymi;

4)

przedstawia, np. w formie prezentacji multimedialnej, walory turystyczne wybranego regionu geograficznego, ze szczególnym uwzględnieniem jego walorów kulturowych;

5)

projektuje i opisuje, na podstawie map turystycznych, tematycznych, ogólnogeograficznych i własnych obserwacji terenowych, podróż wzdłuż wybranej trasy we własnym regionie, uwzględniając walory przyrodnicze i kulturowe;

6)

przedstawia główne cechy położenia oraz środowiska przyrodniczego Morza Bałtyckiego; wykazuje znaczenie gospodarcze Morza Bałtyckiego oraz przyczyny degradacji jego wód.

8.

Sąsiedzi Polski - zróżnicowanie geograficzne, przemiany. Uczeń:

1)

charakteryzuje i porównuje, na podstawie różnych źródeł informacji geograficznej, środowisko przyrodnicze krajów sąsiadujących z Polską; wykazuje ich zróżnicowanie społeczne i gospodarcze;

2)

wyjaśnia przyczyny dynamicznego rozwoju gospodarczego Niemiec;

3)

przedstawia współczesne przemiany społeczne i gospodarcze Ukrainy;

4)

wykazuje zróżnicowanie przyrodnicze, narodowościowe, kulturowe i gospodarcze Rosji;

5)

przedstawia główne cechy środowiska przyrodniczego, gospodarki oraz formy współpracy z krajem będącym najbliższym sąsiadem regionu, w którym uczeń mieszka.

9.

Europa. Relacje przyroda - człowiek - gospodarka. Uczeń:

1)

wykazuje się znajomością podziału politycznego Europy;

2)

określa położenie Europy i główne cechy środowiska przyrodniczego na podstawie mapy ogólnogeograficznej i map tematycznych;

3)

opisuje, na podstawie map tematycznych, zróżnicowanie regionalne, kulturowe, narodowościowe i etniczne współczesnej Europy oraz najważniejsze przyczyny i konsekwencje tego zróżnicowania;

4)

wykazuje, na podstawie map tematycznych, związki między głównymi cechami środowiska przyrodniczego Europy Północnej a głównymi kierunkami rozwoju gospodarczego;

5)

wykazuje, na przykładzie rolnictwa Francji lub innego kraju europejskiego, związek pomiędzy warunkami przyrodniczymi a kierunkiem i efektywnością produkcji rolnej; identyfikuje cechy rolnictwa towarowego;

6)

przedstawia, na podstawie wskazanych źródeł informacji geograficznej, główne kierunki i przyczyny zmian w strukturze przemysłu wybranego regionu (lub okręgu) przemysłowego w Europie Zachodniej;

7)

przedstawia główne cechy położenia, wielkości, układu przestrzennego oraz znaczenie Paryża lub Londynu jako światowej metropolii;

8)

wykazuje wpływ gór na cechy środowiska przyrodniczego oraz gospodarkę krajów alpejskich;

9)

wykazuje związki między rozwojem turystyki w Europie Południowej a warunkami przyrodniczymi oraz dziedzictwem kultury śródziemnomorskiej;

10)

prezentuje opracowaną na podstawie map, przewodników, Internetu trasę wycieczki po Europie lub jej części.

10.

Wybrane regiony świata. Relacje: człowiek - przyroda - gospodarka. Uczeń:

1)

wykazuje, na podstawie map tematycznych, że kontynent Azji jest obszarem wielkich geograficznych kontrastów;

2)

przedstawia, na podstawie map tematycznych, warunki przyrodnicze obszarów, na których kształtowały się najstarsze azjatyckie cywilizacje;

3)

analizuje wykresy i dane liczbowe dotyczące rozwoju ludnościowego i urbanizacji w Chinach; wyjaśnia, na podstawie map tematycznych, zróżnicowanie rozmieszczenia ludności na obszarze Chin; podaje kierunki rozwoju gospodarczego Chin oraz wskazuje zmiany znaczenia Chin w gospodarce światowej;

4)

wykazuje znaczenie czynników społeczno-kulturowych w tworzeniu nowoczesnej gospodarki Japonii na tle niekorzystnych cech środowiska przyrodniczego;

5)

wykazuje związek pomiędzy rytmem upraw i „kulturą ryżu” a cechami klimatu monsunowego w Azji Południowo-Wschodniej;

6)

opisuje kontrasty społeczne i gospodarcze w Indiach; wyjaśnia przyczyny gwałtownego rozwoju nowoczesnych technologii;

7)

charakteryzuje region Bliskiego Wschodu pod kątem cech kulturowych, zasobów ropy naftowej, kierunków i poziomu rozwoju gospodarczego; wskazuje miejsca konfliktów zbrojnych;

8)

charakteryzuje na podstawie map tematycznych i wyjaśnia występowanie stref klimatyczno-roślinno-glebowych w Afryce;

9)

wykazuje, na przykładzie strefy Sahelu, związek pomiędzy formami gospodarowania człowieka a zasobami wodnymi; uzasadnia potrzebę racjonalnego gospodarowania w środowisku charakteryzującym się poważnymi niedoborami słodkiej wody;

10)

określa związki pomiędzy problemami wyżywienia, występowaniem chorób (m.in. AIDS) a poziomem życia w krajach Afryki na południe od Sahary;

11)

wyróżnia główne cechy i przyczyny zróżnicowania kulturowego i etnicznego Ameryki Północnej i Południowej;

12)

identyfikuje konflikt interesów pomiędzy ekologicznymi skutkami wylesiania Amazonii a jej gospodarczym wykorzystaniem; określa cechy rozwoju i problemy wielkich miast w Brazylii;

13)

wykazuje związki między gospodarką a warunkami środowiska przyrodniczego w najważniejszych regionach gospodarczych Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej; określa rolę Stanów Zjednoczonych w gospodarce światowej;

14)

przedstawia, na podstawie map tematycznych, główne cechy gospodarki Australii na tle warunków środowiska przyrodniczego;

15)

przedstawia cechy położenia i środowiska geograficznego Antarktyki i Arktyki; podaje główne cechy i przyczyny zmian w środowisku przyrodniczym obszarów okołobiegunowych.

GEOGRAFIA

IV etap edukacyjny - zakres podstawowy

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Wykorzystanie różnych źródeł informacji do analizy i prezentowania współczesnych problemów przyrodniczych, gospodarczych, społecznych, kulturowych i politycznych.

II.

Formułowanie i weryfikowanie hipotez dotyczących problemów współczesnego świata.

III.

Rozumienie relacji człowiek-przyroda-społeczeństwo w skali globalnej i regionalnej.

Treści nauczania - wymagania szczegółowe

1.

Współczesne problemy demograficzne i społeczne świata. Uczeń:

1)

wyróżnia i charakteryzuje obszary o optymalnych i trudnych warunkach do zamieszkania w skali globalnej i regionalnej; formułuje prawidłowości rządzące rozmieszczeniem ludności na świecie;

2)

charakteryzuje główne procesy demograficzne (fazy przejścia demograficznego i przejścia epidemiologicznego) na przykładzie całego świata i poszczególnych kontynentów;

3)

klasyfikuje migracje, podaje ich przyczyny i ocenia skutki tego zjawiska; charakteryzuje współczesne kierunki emigracji Polaków i czynniki wpływające na atrakcyjność niektórych państw dla imigrantów;

4)

wyjaśnia zróżnicowanie procesów urbanizacji na świecie; opisuje procesy tworzenia się aglomeracji miejskich oraz ich formy;

5)

identyfikuje i wyjaśnia procesy wzrostu liczby ludności oraz ekspansji przestrzennej wielkich metropolii świata (np. poznaje przyczyny powstawania dzielnic nędzy, wzrostu przestępczości, degradacji środowiska przyrodniczego, problemów komunikacyjnych);

6)

wyjaśnia znaczenie kultury i tradycji regionalnych w procesie różnicowania się regionów pod względem rozwoju społecznego i gospodarczego (np. wyjaśnia rolę tradycji w rozwoju przedsiębiorczości w państwach Azji Południowo-Wschodniej).

2.

Zróżnicowanie gospodarcze świata. Uczeń:

1)

klasyfikuje państwa na podstawie analizy wskaźników rozwoju społecznego i gospodarczego; wyróżnia regiony bogate i biedne (bogatą Północ i biedne Południe) i podaje przyczyny dysproporcji w poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego regionów świata;

2)

ocenia i projektuje różne formy pomocy państwa i organizacji pozarządowych państwom i regionom dotkniętym kryzysem (klęskami ekologicznymi, wojnami, głodem);

3)

opisuje główne obszary upraw i chowu zwierząt na świecie, wyjaśnia ich zróżnicowanie przestrzenne;

4)

wyjaśnia, z czego wynikają różnice w wielkości i strukturze spożycia żywności na świecie (uwarunkowania przyrodnicze, kulturowe, społeczne i polityczne, mechanizmy wpływające na nierównomierny rozdział żywności w skali globalnej);

5)

opisuje zmiany w funkcji obszarów wiejskich na wybranych przykładach (np. w Unii Europejskiej, w regionach turystycznych w państwach rozwijających się); potrafi wyjaśnić szanse i zagrożenia dla środowiska przyrodniczego i mieszkańców poszczególnych regionów, wynikające z procesów przemian zachodzących na terenach wiejskich;

6)

charakteryzuje kierunki zmian w powierzchni lasów na świecie (w wyniku procesów wylesiania i zalesiania) i podaje przykłady gospodarowania zasobami leśnymi (pozytywne i negatywne);

7)

charakteryzuje cechy gospodarki morskiej i podaje przykłady wykorzystania oceanu światowego oraz zagrożeń wynikających ze zbyt intensywnej eksploatacji zasobów morskich;

8)

charakteryzuje i ocenia zróżnicowanie i zmiany struktury wykorzystania surowców energetycznych na świecie; dokonuje oceny zjawiska uzależnienia produkcji energii na świecie od źródeł zaopatrzenia surowców nieodnawialnych, potrafi wyjaśnić twierdzenie „ropa rządzi światem”;

9)

wyjaśnia, na czym polegają zmiany zachodzące na rynku pracy w skali globalnej i regionalnej, wynikające z rozwoju nowoczesnych technologii informacyjno-komunikacyjnych;

10)

przedstawia cechy przemysłu wysokiej technologii i podaje przykłady jego lokalizacji na świecie; poznaje nowe funkcje ośrodków przemysłowych i nowe formy przestrzenne - technopolie, klastry i dystrykty przemysłowe;

11)

charakteryzuje wybrane obszary intensywnie zagospodarowywane turystycznie na świecie; wyjaśnia, dlaczego zmieniają się kierunki wyjazdów turystycznych Polaków; identyfikuje skutki rozwoju turystyki dla środowiska przyrodniczego;

12)

ocenia rolę nowoczesnych usług komunikacyjnych w funkcjonowaniu gospodarki i w życiu codziennym;

13)

wyjaśnia zmiany zachodzące w kierunkach i natężeniu ruchu osób i towarów; wskazuje przykłady lokalizacji nowoczesnych terminali i ich rolę w rozwoju regionów;

14)

podaje przykłady procesów globalizacji i ich wpływu na rozwój regionalny i lokalny;

15)

wyjaśnia współczesne zmiany na mapie politycznej świata;

16)

wyjaśnia na wybranych przykładach (w skali lokalnej, regionalnej i globalnej) przyczyny procesów integracyjnych i ich skutki gospodarcze, społeczne i polityczne.

3.

Relacja człowiek-środowisko przyrodnicze a zrównoważony rozwój. Uczeń:

1)

formułuje problemy wynikające z eksploatowania zasobów odnawialnych i nieodnawialnych; potrafi przewidzieć przyrodnicze i pozaprzyrodnicze przyczyny i skutki zakłóceń równowagi ekologicznej;

2)

charakteryzuje obszary niedoboru i nadmiaru wody na świecie i określa przyczyny tego zróżnicowania (w tym zanieczyszczenia wód); przedstawia projekty rozwiązań stosowanych w sytuacjach braku lub niedoborów wody w różnych strefach klimatycznych;

3)

rozróżnia przyczyny zachodzących współcześnie globalnych zmian klimatu (ocieplenia globalnego) i ocenia rozwiązania podejmowane w skali globalnej i regionalnej zapobiegające temu zjawisku;

4)

wykazuje na przykładach, że zbyt intensywne wykorzystanie rolnicze gleb oraz nieumiejętne zabiegi agrotechniczne powodują w wielu częściach świata degradację gleb, co w konsekwencji prowadzi do spadku produkcji żywności, a w niektórych regionach świata do głodu i ubóstwa;

5)

wykazuje na przykładach pozaprzyrodnicze czynniki zmieniające relacje człowiek-środowisko przyrodnicze (rozszerzanie udziału technologii energooszczędnych, zmiany modelu konsumpcji, zmiany poglądów dotyczących ochrony środowiska).

GEOGRAFIA

IV etap edukacyjny - zakres rozszerzony

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Dostrzeganie prawidłowości dotyczących środowiska przyrodniczego, życia i gospodarki człowieka oraz wzajemnych powiązań i zależności w systemie człowiek-przyroda-gospodarka.

Uczeń wskazuje i analizuje prawidłowości i zależności wynikające z funkcjonowania sfer ziemskich oraz działalności człowieka w różnorodnych warunkach środowiska, wskazując znaczenie rosnącej roli człowieka i jego działań w środowisku geograficznym w różnych skalach (lokalnej, regionalnej i globalnej).

II.

Analiza i wyjaśnianie problemów demograficznych społeczeństw.

Uczeń analizuje etapy i cechy rozwoju demograficznego ludności na świecie, charakteryzuje dynamikę i zróżnicowanie procesów ludnościowych, wiążąc zagadnienia demograficzne z czynnikami przyrodniczymi i rozwojem cywilizacyjnym; wykorzystuje do analiz informacje o aktualnych wydarzeniach na świecie.

III.

Proponowanie rozwiązań problemów występujących w środowisku geograficznym, zgodnie z koncepcją zrównoważonego rozwoju i zasadami współpracy, w tym międzynarodowej.

Uczeń wskazuje propozycje rozwiązań lokalnych, regionalnych i globalnych problemów środowiskowych, demograficznych i gospodarczych zgodnych z koncepcją zrównoważonego rozwoju oraz opartych na równoprawnych zasadach współpracy między regionami i państwami.

IV.

Pozyskiwanie, przetwarzanie oraz prezentowanie informacji na podstawie różnych źródeł informacji geograficznej, w tym również technologii informacyjno-komunikacyjnych oraz Geograficznych Systemów Informacyjnych (GIS).

Uczeń zdobywa informacje oraz rozwija i doskonali umiejętności geograficzne, wykorzystując wszystkie dostępne (w tym najnowsze) źródła informacji, pomiary i obserwacje bezpośrednie; potrafi selekcjonować i przetwarzać informacje do prezentacji wybranych zagadnień.

Treści nauczania - wymagania szczegółowe

1.

Źródła informacji geograficznej. Uczeń:

1)

klasyfikuje mapy ze względu na różne kryteria;

2)

oblicza odległości w terenie oraz powierzchnię na podstawie map wykonanych w różnych skalach;

3)

odczytuje i opisuje cechy środowiska przyrodniczego (np. ukształtowanie i rzeźbę terenu, budowę geologiczną) i społeczno-gospodarczego (np. rozmieszczenie zasobów naturalnych, ludności, szlaki transportowe) na podstawie map: topograficznej, hipsometrycznej i tematycznej;

4)

interpretuje zjawiska geograficzne przedstawiane na wykresach, w tabelach, na schematach i modelach;

5)

formułuje zależności przyczynowo-skutkowe, funkcjonalne i czasowe między wybranymi elementami środowiska przyrodniczego i społeczno-gospodarczego oraz dokonuje ich weryfikacji, wykorzystując mapy tematyczne;

6)

przeprowadza badania wybranych elementów środowiska geograficznego w regionie zamieszkania według przygotowanego planu;

7)

stosuje wybrane metody kartograficzne do prezentacji cech ilościowych i jakościowych środowiska geograficznego;

8)

korzysta z technologii informacyjno-komunikacyjnych w celu pozyskiwania, przechowywania, przetwarzania i prezentacji informacji geograficznych.

2.

Ziemia we Wszechświecie. Uczeń:

1)

wyjaśnia cechy budowy i określa położenie różnych ciał niebieskich we Wszechświecie;

2)

charakteryzuje ciała niebieskie tworzące Układ Słoneczny;

3)

wskazuje konsekwencje ruchów Ziemi;

4)

oblicza wysokość górowania Słońca w dowolnym miejscu na Ziemi w dniach równonocy i przesileń;

5)

oblicza szerokość geograficzną dowolnego punktu na powierzchni Ziemi na podstawie wysokości górowania Słońca w dniach równonocy i przesileń;

6)

opisuje różnice między astronomicznymi, kalendarzowymi i klimatycznymi porami roku;

7)

wyjaśnia przyczynę występowania: dni i nocy polarnych na obszarach podbiegunowych, zorzy polarnej, zaćmień Słońca i Księżyca;

8)

wskazuje skutki występowania siły Coriolisa dla środowiska przyrodniczego.

3.

Sfery Ziemi - atmosfera. Uczeń:

1)

wyjaśnia mechanizm cyrkulacji powietrza w strefie międzyzwrotnikowej i wyższych szerokościach geograficznych oraz opisuje przebieg procesów pogodowych (ruch mas powietrza, fronty atmosferyczne i zjawiska im towarzyszące);

2)

wskazuje przyczyny nierównomiernego rozkładu temperatury powietrza i opadów;

3)

wyjaśnia na przykładach genezę wiatrów (stałych i okresowych oraz lokalnych) i wskazuje ich znaczenie dla przebiegu pogody i działalności gospodarczej (rolnictwa, komunikacji);

4)

charakteryzuje strefy klimatyczne i typy klimatu na Ziemi i uzasadnia ich zasięgi;

5)

rozpoznaje strefę klimatyczną i typ klimatu na podstawie rocznego przebiegu temperatury powietrza i sum opadów;

6)

przygotowuje krótkoterminową prognozę pogody na podstawie mapy synoptycznej oraz obserwacji i pomiarów meteorologicznych;

7)

wyjaśnia na przykładach obserwowane przyczyny i skutki globalnych zmian klimatu na Ziemi.

4.

Sfery Ziemi - hydrosfera. Uczeń:

1)

omawia cechy cyklu hydrologicznego w różnych warunkach klimatycznych;

2)

opisuje występowanie i zasoby wód w oceanach i na lądach (jeziora, rzeki, lodowce, wody podziemne);

3)

charakteryzuje sieć rzeczną i typy genetyczne jezior na poszczególnych kontynentach;

4)

rozpoznaje i opisuje cechy ustrojów rzecznych wybranych rzek;

5)

wyjaśnia krajobrazowe i gospodarcze funkcje rzek i jezior;

6)

objaśnia mechanizm powstawania i układu powierzchniowych prądów morskich, falowania, pływów, upwellingu oraz ich wpływ na warunki klimatyczne i środowisko życia wybrzeży;

7)

wskazuje możliwości gospodarczego wykorzystania oceanów i ocenia wpływ człowieka na ekosystemy mórz i oceanów;

8)

wyjaśnia powstawanie źródeł i ocenia przyrodnicze i gospodarcze znaczenie wód podziemnych;

9)

wyjaśnia przyczyny różnej wysokości występowania granicy wiecznego śniegu w różnych szerokościach geograficznych;

10)

wyjaśnia proces powstawania lodowców na przykładach z różnych kontynentów;

11)

wskazuje na mapach zasięg obszarów współcześnie zlodzonych i ocenia wpływ zmian klimatycznych na zmiany zasięgu tych obszarów;

12)

opisuje na przykładach następstwa nieracjonalnej gospodarki wodnej w wybranych regionach świata i wskazuje działania wspomagające racjonalne gospodarowanie wodą.

5.

Sfery Ziemi litosfera. Uczeń:

1)

opisuje skład mineralogiczny skorupy ziemskiej, główne grupy i rodzaje skał oraz ich gospodarcze zastosowanie i ocenia zmiany środowiska przyrodniczego związane z eksploatacją surowców mineralnych;

2)

charakteryzuje najważniejsze wydarzenia geologiczne i przyrodnicze w dziejach Ziemi (fałdowania, dryf kontynentów, transgresje i regresje morskie, zlodowacenia, rozwój świata organicznego);

3)

planuje i przeprowadza obserwację odkrywki lub odsłonięcia geologicznego;

4)

ocenia zmiany środowiska w holocenie związane z działalnością człowieka;

5)

charakteryzuje główne procesy wewnętrzne prowadzące do urozmaicenia powierzchni Ziemi - wulkanizm, plutonizm, ruchy skorupy ziemskiej, wstrząsy tektoniczne, ruchy górotwórcze (paleozoiczne, mezozoiczne, kenozoiczne) oraz formy powstałe w ich wyniku;

6)

charakteryzuje zjawiska wietrzenia fizycznego i chemicznego (np. kras, lateryzacja) oraz opisuje produkty i formy powstałe w wyniku tych procesów;

7)

opisuje przebieg oraz efekty erozji i akumulacji wodnej (rzecznej, morskiej, jeziornej), lodowcowej i eolicznej;

8)

wykazuje wpływ cech budowy geologicznej i działalności człowieka na grawitacyjne ruchy masowe (obrywanie, spełzywanie, osuwanie);

9)

opisuje cechy ukształtowania powierzchni Ziemi jako efekt oddziaływania procesów wewnętrznych i zewnętrznych dla wybranego regionu.

6.

Sfery Ziemi - pedosfera i biosfera. Uczeń:

1)

charakteryzuje procesy glebotwórcze i omawia cechy głównych rodzajów gleb strefowych i niestrefowych oraz ocenia ich przydatność rolniczą;

2)

planuje i przeprowadza obserwację profilu glebowego w miejscu zamieszkania;

3)

wyjaśnia zróżnicowanie formacji roślinnych na Ziemi i piętrowość roślinną na Ziemi oraz przyporządkowuje typowe gatunki flory i fauny dla poszczególnych stref krajobrazowych Ziemi;

4)

dowodzi na przykładach, że naruszenie stabilności ekosystemów może powodować nieodwracalne zmiany w środowisku naturalnym;

5)

wskazuje podejmowane na świecie działania na rzecz ochrony i restytucji środowiska geograficznego;

6)

omawia podstawowe zasady zrównoważonego rozwoju i ocenia możliwości ich realizacji w skali lokalnej, regionalnej i globalnej.

7.

Klasyfikacja państw świata. Uczeń:

1)

wyróżnia kryteria podziału państw według PKB na jednego mieszkańca oraz Wskaźnika Rozwoju Społecznego (HDI);

2)

porównuje strukturę PKB państw znajdujących się na różnych poziomach rozwoju gospodarczego;

3)

odczytuje na mapach aktualny podział polityczny.

8.

Ludność. Uczeń:

1)

analizuje, wyjaśnia i ocenia warunki przyrodnicze dla osiedlania się ludzi (na przykładach różnych regionów świata);

2)

określa cechy rozmieszczenia ludności na Ziemi, wskazując obszary jej koncentracji i słabego zaludnienia;

3)

analizuje przestrzenne różnice w wielkości wskaźników: urodzeń, zgonów i przyrostu naturalnego;

4)

opisuje etapy rozwoju demograficznego ludności na przykładach z wybranych państw świata;

5)

ocenia konsekwencje eksplozji demograficznej lub regresu demograficznego w wybranych państwach;

6)

charakteryzuje przyczyny i konsekwencje migracji ludności w różnych państwach;

7)

przedstawia procesy urbanizacyjne na świecie i zróżnicowanie poziomu życia ludzi w miastach różnych typów i wielkości;

8)

wyjaśnia zróżnicowanie struktury zatrudnienia w wybranych państwach i jej związek z poziomem rozwoju państwa;

9)

charakteryzuje strukturę etniczną i narodowościową ludności świata;

10)

określa strukturę funkcjonalno-przestrzenną różnych miast i ocenia jej zmiany wraz z rozwojem państw;

11)

charakteryzuje zróżnicowanie religijne ludności świata i ocenia wpływ religii na postawy społeczne i gospodarkę;

12)

wskazuje przyczyny i konsekwencje upowszechniania się wybranych języków na świecie.

9.

Działalność gospodarcza na świecie. Uczeń:

1)

wyjaśnia wpływ czynników przyrodniczych i społeczno-ekonomicznych na rozwój rolnictwa;

2)

wykazuje zależności między rodzajami produkcji rolnej a warunkami naturalnymi i rozmieszczeniem ludności oraz charakteryzuje różne typy rolnictwa na świecie;

3)

wskazuje problemy związane z upowszechnianiem się roślin uprawnych zmodyfikowanych genetycznie i wskazuje rejony ich upraw;

4)

porównuje i uzasadnia strukturę spożycia żywności w państwach wysoko i słabo rozwiniętych;

5)

uzasadnia konieczność racjonalnego gospodarowania zasobami leśnymi na świecie;

6)

wskazuje możliwości rozwoju wykorzystania zasobów oceanów i mórz;

7)

charakteryzuje zmiany w strukturze zużycia energii postępujące wraz z rozwojem gospodarczym państw świata i ocenia skutki wynikające z rosnącego zużycia energii oraz konieczność pozyskiwania nowych źródeł energii;

8)

wskazuje wpływ czynników lokalizacji przemysłu na rozmieszczenie i rozwój wybranych branż;

9)

uzasadnia różnice ilościowe i jakościowe produkcji przemysłowej państw na różnym poziomie rozwoju gospodarczego i ocenia wpływ przemysłu zawansowanych technologii na rozwój gospodarczy i jakość życia;

10)

charakteryzuje znaczenie usług materialnych i niematerialnych;

11)

planuje i prowadzi badania zróżnicowania usług w miejscu zamieszkania;

12)

przedstawia, na podstawie danych statystycznych, poziom zaspokojenia potrzeb na usługi podstawowe i wyspecjalizowane w państwach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego;

13)

analizuje kierunki geograficzne i strukturę towarową eksportu i importu w wybranych państwach;

14)

wskazuje i uzasadnia pozytywne i negatywne skutki globalizacji i integracji politycznej;

15)

wyjaśnia przyczyny i przebieg konfliktów zbrojnych w wybranych regionach współczesnego świata.

10.

Geografia Polski - środowisko przyrodnicze. Uczeń:

1)

opisuje cechy ukształtowania powierzchni Polski i określa jej związek z budową geologiczną, wykazuje wpływ orogenez i zlodowaceń na ukształtowanie powierzchni kraju;

2)

ocenia walory i określa cechy środowiska decydujące o krajobrazie wybranych krain geograficznych Polski;

3)

charakteryzuje klimat Polski na podstawie danych liczbowych i map klimatycznych i ocenia gospodarcze konsekwencje zróżnicowania długości okresu wegetacyjnego w Polsce;

4)

omawia cechy reżimu polskich rzek;

5)

charakteryzuje składowe bilansu wodnego Polski w roku hydrologicznym;

6)

wskazuje znaczenie przyrodnicze i gospodarcze jezior i sztucznych zbiorników wodnych;

7)

wyjaśnia przyczyny niedoboru wody w wybranych regionach i wskazuje skutki gospodarcze;

8)

charakteryzuje typy naturalnych zbiorowisk roślinnych i wskazuje charakterystyczne gatunki;

9)

wyjaśnia występowanie gleb strefowych i niestrefowych w Polsce;

10)

przedstawia dominanty środowiska krain geograficznych Polski na podstawie map tematycznych, danych statystycznych i obserwacji bezpośrednich;

11)

uzasadnia konieczność działań na rzecz restytucji i zachowania naturalnych elementów środowiska w Polsce (w tym także działań podejmowanych we współpracy z innymi państwami).

11.

Geografia Polski - zagadnienia ludnościowe. Uczeń:

1)

charakteryzuje rozwój demograficzny Polski w wybranych okresach na podstawie danych statystycznych i wyjaśnia zmiany kształtu piramidy wieku i płci ludności Polski wraz z rozwojem gospodarczym oraz porównuje ją z innymi państwami;

2)

wyjaśnia zmiany w strukturze zatrudnienia ludności Polski;

3)

wskazuje regionalne zróżnicowanie rynku pracy w Polsce;

4)

analizuje okresowe zmiany salda migracji zewnętrznych i wewnętrznych oraz wyjaśnia ich przyczyny;

5)

wyjaśnia zmiany procesów urbanizacyjnych i osadnictwa wiejskiego, wiążąc je z przemianami gospodarczymi i społecznymi w Polsce.

12.

Geografia Polski - działalność gospodarcza. Uczeń:

1)

ocenia poziom wykorzystania warunków naturalnych na podstawie wielkości i rodzajów produkcji rolniczej w porównaniu z innymi państwami Unii Europejskiej;

2)

wskazuje zmiany strukturalne zachodzące w polskim rolnictwie;

3)

wskazuje obszary występowania podstawowych zasobów naturalnych i analizuje zmiany wielkości ich eksploatacji;

4)

porównuje wielkość i strukturę produkcji energii elektrycznej w Polsce i innych państwach świata;

5)

wskazuje dziedziny produkcji przemysłowej dynamicznie się rozwijające;

6)

przedstawia zmiany w gospodarce Polski spowodowane jej restrukturyzacją i modernizacją po 1990 r.;

7)

wskazuje przykłady i znaczenie inwestycji zagranicznych w Polsce dla rozwoju społeczno-gospodarczego kraju;

8)

przedstawia zróżnicowanie sektora usług w Polsce i innych państwach Unii Europejskiej;

9)

podaje przykłady przekształceń własnościowych w polskiej gospodarce mające wpływ na zmiany struktury produkcji i stopień zaspokojenia potrzeb materialnych i usług;

10)

wskazuje głównych partnerów handlowych oraz kierunki geograficzne i strukturę towarową wymiany międzynarodowej Polski.

BIOLOGIA

III etap edukacyjny

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Znajomość różnorodności biologicznej i podstawowych procesów biologicznych.

Uczeń opisuje, porządkuje i rozpoznaje organizmy, wyjaśnia zjawiska i procesy biologiczne zachodzące w wybranych organizmach i w środowisku, przedstawia i wyjaśnia zależności między organizmem a środowiskiem, wskazuje ewolucyjne źródła różnorodności biologicznej.

II.

Znajomość metodyki badań biologicznych.

Uczeń planuje, przeprowadza i dokumentuje obserwacje i proste doświadczenia biologiczne; określa warunki doświadczenia, rozróżnia próbę kontrolną i badawczą, formułuje wnioski; przeprowadza obserwacje mikroskopowe preparatów świeżych i trwałych.

III.

Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji.

Uczeń wykorzystuje różnorodne źródła i metody pozyskiwania informacji, w tym technologię informacyjno-komunikacyjną, odczytuje, analizuje, interpretuje i przetwarza informacje tekstowe, graficzne, liczbowe, rozumie i interpretuje pojęcia biologiczne, zna podstawową terminologię biologiczną.

IV.

Rozumowanie i argumentacja.

proponuje działania ograniczające zużycie wody i energii elektrycznej oraz wytwarzanie odpadów w gospodarstwach domowych.

Zalecane doświadczenia i obserwacje. Uczeń:

1)

planuje i przeprowadza doświadczenie:

a)

wykazujące, że podczas fermentacji drożdże wydzielają dwutlenek węgla,

b)

sprawdzające wpływ wybranego czynnika na proces kiełkowania nasion,

c)

wykazujące rolę składników chemicznych kości,

d)

sprawdzające gęstość rozmieszczenia receptorów w skórze różnych części ciała,

e)

sprawdzające obecność skrobi w produktach spożywczych;

2)

dokonuje obserwacji:

a)

mikroskopowych preparatów trwałych (np. tkanki zwierzęce, organizmy jednokomórkowe) i świeżych (np. skórka liścia spichrzowego cebuli, miąższ pomidora, liść moczarki kanadyjskiej, glony, pierwotniaki),

b)

zmian tętna i ciśnienia krwi podczas spoczynku i wysiłku fizycznego,

c)

wykazujących obecność plamki ślepej na siatkówce oka,

d)

w terenie przedstawicieli pospolitych gatunków roślin i zwierząt,

e)

w terenie obserwacji liczebności, rozmieszczenia i zagęszczenia wybranego gatunku rośliny zielnej.

BIOLOGIA

IV etap edukacyjny - zakres podstawowy

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji.

Uczeń odbiera, analizuje i ocenia informacje pochodzące z różnych źródeł, ze szczególnym uwzględnieniem prasy, mediów i Internetu.

II.

Rozumowanie i argumentacja.

Uczeń interpretuje informacje i wyjaśnia zależności przyczynowo-skutkowe między faktami, formułuje wnioski, ocenia i wyraża opinie na temat omawianych zagadnień współczesnej biologii, zagadnień ekologicznych i środowiskowych.

III.

Postawa wobec przyrody i środowiska.

Uczeń rozumie znaczenie i konieczność ochrony przyrody; prezentuje postawę szacunku wobec siebie i wszystkich istot żywych; opisuje postawę i zachowanie człowieka odpowiedzialnie korzystającego z dóbr przyrody.

na wycieczce do najbliżej położonego obszaru chronionego zapoznaje się z problematyką ochrony ekosystemów.

BIOLOGIA

IV etap edukacyjny - zakres rozszerzony

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Poznanie świata organizmów na różnych poziomach organizacji życia.

Uczeń opisuje, porządkuje i rozpoznaje organizmy, przedstawia i wyjaśnia procesy i zjawiska biologiczne; przedstawia związki między strukturą a funkcją na różnych poziomach organizacji życia, przedstawia i wyjaśnia zależności między organizmem a środowiskiem, wskazuje źródła różnorodności biologicznej i jej reprezentację na poziomie genetycznym, gatunkowym i ekosystemów; interpretuje różnorodność organizmów na Ziemi jako efekt ewolucji biologicznej.

II.

Pogłębienie wiadomości dotyczących budowy i funkcjonowania organizmu ludzkiego.

Uczeń objaśnia funkcjonowanie organizmu ludzkiego na różnych poziomach złożoności; dostrzega związki między strukturą a funkcją na każdym z tych poziomów.

III.

Pogłębienie znajomości metodyki badań biologicznych.

Uczeń rozumie i stosuje terminologię biologiczną; planuje, przeprowadza i dokumentuje obserwacje i doświadczenia biologiczne; formułuje problemy badawcze, stawia hipotezy i weryfikuje je na drodze obserwacji i doświadczeń; określa warunki doświadczenia, rozróżnia próbę kontrolną i badawczą, formułuje wnioski z przeprowadzonych obserwacji i doświadczeń.

IV.

Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji.

Uczeń odczytuje, selekcjonuje, porównuje i przetwarza informacje pozyskane z różnorodnych źródeł, w tym za pomocą technologii informacyjno-komunikacyjnych.

V.

Rozumowanie i argumentacja.

opisuje warunki, w jakich zachodzi radiacja adaptacyjna oraz ewolucja zbieżna; podaje przykłady konwergencji i dywergencji; identyfikuje konwergencje i dywergencje na podstawie schematu, rysunku, opisu itd.;

4)

porządkuje chronologicznie najważniejsze zdarzenia z historii życia na Ziemi, podaje erę, w której zaszły (eon w wypadku prekambru).

6.

Antropogeneza. Uczeń:

1)

przedstawia podobieństwa i różnice między człowiekiem a innymi naczelnymi, zwłaszcza małpami człekokształtnymi;

2)

przedstawia zmiany, jakie zaszły w trakcie ewolucji człowieka;

3)

wymienia najważniejsze kopalne formy człowiekowate (australopiteki, człowiek zręczny, człowiek wyprostowany, neandertalczyk), porządkuje je chronologicznie i określa ich najważniejsze cechy (pojemność mózgoczaszki, najważniejsze cechy kośćca, używanie narzędzi, ślady kultury).

Zalecane doświadczenia, obserwacje i wycieczki. Uczeń:

1)

planuje i przeprowadza doświadczenie:

a)

wykrywania cukrów prostych, białek i tłuszczów prostych w produktach spożywczych,

b)

pokazujące aktywność wybranego enzymu (np. katalazy z bulwy ziemniaka, proteinazy z soku kiwi lub ananasa),

c)

badające wpływ wybranego czynnika (np. światła, temperatury) na intensywność fotosyntezy (np. mierzoną wydzielaniem tlenu),

d)

pokazujące wybraną reakcję tropiczną roślin;

2)

dokonuje obserwacji:

a)

zjawiska plazmolizy i deplazmolizy (np. w komórkach skórki dolnej liścia spichrzowego cebuli),

b)

chloroplastów, chromoplastów i ziaren skrobi,

c)

ruchu cytoplazmy w komórkach roślinnych (np. w komórkach moczarki),

d)

preparatów świeżych wybranych jednokomórkowych glonów (np. okrzemek, pierwotka) i cudzożywnych protistów (np. pantofelka),

e)

preparatów trwałych analizowanych grup organizmów,

f)

występowania porostów w najbliższej okolicy,

g)

zmienności ciągłej i nieciągłej u wybranego gatunku,

h)

struktury populacji (przestrzennej, wiekowej, wielkości itd.) wybranego gatunku.

CHEMIA

III etap edukacyjny

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Pozyskiwanie, przetwarzanie i tworzenie informacji.

Uczeń pozyskuje i przetwarza informacje z różnorodnych źródeł z wykorzystaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych.

II.

Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwiązywania problemów.

Uczeń opisuje właściwości substancji i wyjaśnia przebieg prostych procesów chemicznych; zna związek właściwości różnorodnych substancji z ich zastosowaniami i ich wpływ na środowisko naturalne; wykonuje proste obliczenia dotyczące praw chemicznych.

III.

Opanowanie czynności praktycznych.

Uczeń bezpiecznie posługuje się prostym sprzętem laboratoryjnym i podstawowymi odczynnikami chemicznymi; projektuje i przeprowadza proste doświadczenia chemiczne.

Treści nauczania - wymagania szczegółowe

1.

Substancje i ich właściwości. Uczeń:

1)

opisuje właściwości substancji będących głównymi składnikami stosowanych na co dzień produktów np. soli kamiennej, cukru, mąki, wody, miedzi, żelaza; wykonuje doświadczenia, w których bada właściwości wybranych substancji;

2)

przeprowadza obliczenia z wykorzystaniem pojęć: masa, gęstość i objętość;

3)

obserwuje mieszanie się substancji; opisuje ziarnistą budowę materii; tłumaczy, na czym polega zjawisko dyfuzji, rozpuszczania, mieszania, zmiany stanu skupienia; planuje doświadczenia potwierdzające ziarnistość materii;

4)

wyjaśnia różnice pomiędzy pierwiastkiem a związkiem chemicznym;

5)

klasyfikuje pierwiastki na metale i niemetale; odróżnia metale od niemetali na podstawie ich właściwości;

6)

posługuje się symbolami (zna i stosuje do zapisywania wzorów) pierwiastków: H, O, N, Cl, S, C, P, Si, Na, K, Ca, Mg, Fe, Zn, Cu, Al, Pb, Sn, Ag, Hg;

7)

opisuje cechy mieszanin jednorodnych i niejednorodnych;

8)

opisuje proste metody rozdziału mieszanin i wskazuje te różnice między właściwościami fizycznymi składników mieszaniny, które umożliwiają ich rozdzielenie; sporządza mieszaniny i rozdziela je na składniki (np. wody i piasku, wody i soli kamiennej, kredy i soli kamiennej, siarki i opiłków żelaza, wody i oleju jadalnego, wody i atramentu).

2.

Wewnętrzna budowa materii. Uczeń:

1)

odczytuje z układu okresowego podstawowe informacje o pierwiastkach (symbol, nazwę, liczbę atomową, masę atomową, rodzaj pierwiastka - metal lub niemetal);

2)

opisuje i charakteryzuje skład atomu (jądro: protony i neutrony, elektrony); definiuje elektrony walencyjne;

3)

ustala liczbę protonów, elektronów i neutronów w atomie danego pierwiastka, gdy dana jest liczba atomowa i masowa;

4)

wyjaśnia związek pomiędzy podobieństwem właściwości pierwiastków zapisanych w tej samej grupie układu okresowego a budową atomów i liczbą elektronów walencyjnych;

5)

definiuje pojęcie izotopu, wymienia dziedziny życia, w których izotopy znalazły zastosowanie; wyjaśnia różnice w budowie atomów izotopów wodoru;

6)

definiuje pojęcie masy atomowej (średnia mas atomów danego pierwiastka, z uwzględnieniem jego składu izotopowego);

7)

opisuje, czym różni się atom od cząsteczki; interpretuje zapisy H₂, 2H, 2H₂ itp.;

8)

opisuje rolę elektronów walencyjnych w łączeniu się atomów;

9)

na przykładzie cząsteczek H₂, Cl₂, N₂, CO₂, H₂O, HCl, NH₃ opisuje powstawanie wiązań atomowych (kowalencyjnych); zapisuje wzory sumaryczne i strukturalne tych cząsteczek;

10)

definiuje pojęcie jonów i opisuje, jak powstają; zapisuje elektronowo mechanizm powstawania jonów, na przykładzie Na, Mg, Al, Cl, S; opisuje powstawanie wiązania jonowego;

11)

porównuje właściwości związków kowalencyjnych i jonowych (stan skupienia, rozpuszczalność w wodzie, temperatury topnienia i wrzenia);

12)

definiuje pojęcie wartościowości jako liczby wiązań, które tworzy atom, łącząc się z atomami innych pierwiastków; odczytuje z układu okresowego wartościowość maksymalną dla pierwiastków grup; 1., 2., 13., 14., 15., 16. i 17. (względem tlenu i wodoru);

13)

rysuje wzór strukturalny cząsteczki związku dwupierwiastkowego (o wiązaniach kowalencyjnych) o znanych wartościowościach pierwiastków;

14)

ustala dla prostych związków dwupierwiastkowych, na przykładzie tlenków: nazwę na podstawie wzoru sumarycznego; wzór sumaryczny na podstawie nazwy; wzór sumaryczny na podstawie wartościowości.

3.

Reakcje chemiczne. Uczeń:

1)

opisuje różnice w przebiegu zjawiska fizycznego i reakcji chemicznej; podaje przykłady zjawisk fizycznych i reakcji chemicznych zachodzących w otoczeniu człowieka; planuje i wykonuje doświadczenia ilustrujące zjawisko fizyczne i reakcję chemiczną;

2)

opisuje, na czym polega reakcja syntezy, analizy i wymiany; podaje przykłady różnych typów reakcji i zapisuje odpowiednie równania; wskazuje substraty i produkty; dobiera współczynniki w równaniach reakcji chemicznych; obserwuje doświadczenia ilustrujące typy reakcji i formułuje wnioski;

3)

definiuje pojęcia: reakcje egzoenergetyczne (jako reakcje, którym towarzyszy wydzielanie się energii do otoczenia, np. procesy spalania) i reakcje endoenergetyczne (do przebiegu których energia musi być dostarczona, np. procesy rozkładu - pieczenie ciasta);

4)

oblicza masy cząsteczkowe prostych związków chemicznych; dokonuje prostych obliczeń związanych z zastosowaniem prawa stałości składu i prawa zachowania masy.

4.

Powietrze i inne gazy. Uczeń:

1)

wykonuje lub obserwuje doświadczenie potwierdzające, że powietrze jest mieszaniną; opisuje skład i właściwości powietrza;

2)

opisuje właściwości fizyczne i chemiczne azotu, tlenu, wodoru, tlenku węgla(IV); odczytuje z układu okresowego pierwiastków i innych źródeł wiedzy informacje o azocie, tlenie i wodorze; planuje i wykonuje doświadczenia dotyczące badania właściwości wymienionych gazów;

3)

wyjaśnia, dlaczego gazy szlachetne są bardzo mało aktywne chemicznie; wymienia ich zastosowania;

4)

pisze równania reakcji otrzymywania: tlenu, wodoru i tlenku węgla(IV) (np. rozkład wody pod wpływem prądu elektrycznego, spalanie węgla);

5)

opisuje, na czym polega powstawanie dziury ozonowej; proponuje sposoby zapobiegania jej powiększaniu;

6)

opisuje obieg tlenu w przyrodzie;

7)

opisuje rdzewienie żelaza i proponuje sposoby zabezpieczania produktów zawierających w swoim składzie żelazo przed rdzewieniem;

8)

wymienia zastosowania tlenków wapnia, żelaza, glinu;

9)

planuje i wykonuje doświadczenie pozwalające wykryć CO₂ w powietrzu wydychanym z płuc;

10)

wymienia źródła, rodzaje i skutki zanieczyszczeń powietrza; planuje sposób postępowania pozwalający chronić powietrze przed zanieczyszczeniami.

5.

Woda i roztwory wodne. Liczeń:

1)

bada zdolność do rozpuszczania się różnych substancji w wodzie;

2)

opisuje budowę cząsteczki wody; wyjaśnia, dlaczego woda dla jednych substancji jest rozpuszczalnikiem, a dla innych nie; podaje przykłady substancji, które rozpuszczają się w wodzie, tworząc roztwory właściwe; podaje przykłady substancji, które nie rozpuszczają się w wodzie, tworząc koloidy i zawiesiny;

3)

planuje i wykonuje doświadczenia wykazujące wpływ różnych czynników na szybkość rozpuszczania substancji stałych w wodzie;

4)

opisuje różnice pomiędzy roztworem rozcieńczonym, stężonym, nasyconym i nienasyconym;

5)

odczytuje rozpuszczalność substancji z wykresu jej rozpuszczalności; oblicza ilość substancji, którą można rozpuścić w określonej ilości wody w podanej temperaturze;

6)

prowadzi obliczenia z wykorzystaniem pojęć: stężenie procentowe, masa substancji, masa rozpuszczalnika, masa roztworu, gęstość; oblicza stężenie procentowe roztworu nasyconego w danej temperaturze (z wykorzystaniem wykresu rozpuszczalności);

7)

proponuje sposoby racjonalnego gospodarowania wodą.

6.

Kwasy i zasady. Uczeń:

1)

definiuje pojęcia: wodorotlenku, kwasu; rozróżnia pojęcia wodorotlenek i zasada; zapisuje wzory sumaryczne najprostszych wodorotlenków: NaOH, KOH, Ca(OH)₂, Al(OH)₃ i kwasów: HCl, H₂SO₄, H₂SO₃, HNO₃, H₂CO₃, H₃PO₄, H₂S;

2)

opisuje budowę wodorotlenków i kwasów;

3)

planuje i/lub wykonuje doświadczenia, w wyniku których można otrzymać wodorotlenek, kwas beztlenowy i tlenowy (np. NaOH, Ca(OH)₂, Al(OH)₃, HCl, H₂SO₃); zapisuje odpowiednie równania reakcji;

4)

opisuje właściwości i wynikające z nich zastosowania niektórych wodorotlenków i kwasów;

5)

wyjaśnia, na czym polega dysocjacja elektrolityczna zasad i kwasów; zapisuje równania dysocjacji elektrolitycznej zasad i kwasów; definiuje kwasy i zasady (zgodnie z teorią Arrheniusa);

6)

wskazuje na zastosowania wskaźników (fenoloftaleiny, wskaźnika uniwersalnego); rozróżnia doświadczalnie kwasy i zasady za pomocą wskaźników;

7)

wymienia rodzaje odczynu roztworu i przyczyny odczynu kwasowego, zasadowego i obojętnego;

8)

interpretuje wartość pH w ujęciu jakościowym (odczyn kwasowy, zasadowy, obojętny); wykonuje doświadczenie, które pozwoli zbadać pH produktów występujących w życiu codziennym człowieka (żywność, środki czystości itp.);

9)

analizuje proces powstawania kwaśnych opadów i skutki ich działania; proponuje sposoby ograniczające ich powstawanie.

7.

Sole. Uczeń:

1)

wykonuje doświadczenie i wyjaśnia przebieg reakcji zobojętniania (np. HCl + NaOH);

2)

pisze wzory sumaryczne soli: chlorków, siarczanów(VI), azotanów(V), węglanów, fosforanów(V), siarczków; tworzy nazwy soli na podstawie wzorów i odwrotnie;

3)

pisze równania reakcji dysocjacji elektrolitycznej wybranych soli;

4)

pisze równania reakcji otrzymywania soli (reakcje: kwas + wodorotlenek metalu, kwas + tlenek metalu, kwas + metal, wodorotlenek metalu + tlenek niemetalu);

5)

wyjaśnia pojęcie reakcji strąceniowej; projektuje i wykonuje doświadczenie pozwalające otrzymywać sole w reakcjach strąceniowych, pisze odpowiednie równania reakcji w sposób cząsteczkowy i jonowy; na podstawie tabeli rozpuszczalności soli i wodorotlenków wnioskuje o wyniku reakcji strąceniowej;

6)

wymienia zastosowania najważniejszych soli: węglanów, azotanów(V), siarczanów(VI), fosforanów(V) i chlorków.

8.

Węgiel i jego związki z wodorem. Uczeń:

1)

wymienia naturalne źródła węglowodorów;

2)

definiuje pojęcia: węglowodory nasycone i nienasycone;

3)

tworzy wzór ogólny szeregu homologicznego alkanów (na podstawie wzorów trzech kolejnych alkanów) i układa wzór sumaryczny alkanu o podanej liczbie atomów węgla; rysuje wzory strukturalne i półstrukturalne alkanów;

4)

obserwuje i opisuje właściwości fizyczne i chemiczne (reakcje spalania) alkanów na przykładzie metanu i etanu;

5)

wyjaśnia zależność pomiędzy długością łańcucha węglowego a stanem skupienia alkanu;

6)

podaje wzory ogólne szeregów homologicznych alkenów i alkinów; podaje zasady tworzenia nazw alkenów i alkinów w oparciu o nazwy alkanów;

7)

opisuje właściwości (spalanie, przyłączanie bromu i wodoru) oraz zastosowania etenu i etynu;

8)

projektuje doświadczenie pozwalające odróżnić węglowodory nasycone od nienasyconych;

9)

zapisuje równanie reakcji polimeryzacji etenu; opisuje właściwości i zastosowania polietylenu.

9.

Pochodne węglowodorów. Substancje chemiczne o znaczeniu biologicznym. Uczeń:

1)

tworzy nazwy prostych alkoholi i pisze ich wzory sumaryczne i strukturalne;

2)

bada właściwości etanolu; opisuje właściwości i zastosowania metanolu i etanolu; zapisuje równania reakcji spalania metanolu i etanolu; opisuje negatywne skutki działania alkoholu etylowego na organizm ludzki;

3)

zapisuje wzór sumaryczny i strukturalny glicerolu; bada i opisuje właściwości glicerolu; wymienia jego zastosowania;

4)

podaje przykłady kwasów organicznych występujących w przyrodzie i wymienia ich zastosowania; pisze wzory prostych kwasów karboksylowych i podaje ich nazwy zwyczajowe i systematyczne;

5)

bada i opisuje właściwości kwasu octowego (reakcja dysocjacji elektrolitycznej, reakcja z zasadami, metalami i tlenkami metali);

6)

wyjaśnia, na czym polega reakcja estryfikacji; zapisuje równania reakcji pomiędzy prostymi kwasami karboksylowymi i alkoholami jednowodorotlenowymi; tworzy nazwy estrów pochodzących od podanych nazw kwasów i alkoholi; planuje i wykonuje doświadczenie pozwalające otrzymać ester o podanej nazwie;

7)

opisuje właściwości estrów w aspekcie ich zastosowań;

8)

podaje nazwy wyższych kwasów karboksylowych nasyconych (palmitynowy, stearynowy) i nienasyconych (oleinowy) i zapisuje ich wzory;

9)

opisuje właściwości długołańcuchowych kwasów karboksylowych; projektuje doświadczenie, które pozwoli odróżnić kwas oleinowy od palmitynowego lub stearynowego;

10)

klasyfikuje tłuszcze pod względem pochodzenia, stanu skupienia i charakteru chemicznego; opisuje właściwości fizyczne tłuszczów; projektuje doświadczenie pozwalające odróżnić tłuszcz nienasycony od nasyconego;

11)

opisuje budowę i właściwości fizyczne i chemiczne pochodnych węglowodorów zawierających azot na przykładzie amin (metyloaminy) i aminokwasów (glicyny);

12)

wymienia pierwiastki, których atomy wchodzą w skład cząsteczek białek; definiuje białka jako związki powstające z aminokwasów;

13)

bada zachowanie się białka pod wpływem ogrzewania, stężonego etanolu, kwasów i zasad, soli metali ciężkich (np. CuSO₄) i soli kuchennej; opisuje różnice w przebiegu denaturacji i koagulacji białek; wylicza czynniki, które wywołują te procesy; wykrywa obecność białka w różnych produktach spożywczych;

14)

wymienia pierwiastki, których atomy wchodzą w skład cząsteczek cukrów; dokonuje podziału cukrów na proste i złożone;

15)

podaje wzór sumaryczny glukozy i fruktozy; bada i opisuje właściwości fizyczne glukozy; wskazuje na jej zastosowania;

16)

podaje wzór sumaryczny sacharozy; bada i opisuje właściwości fizyczne sacharozy; wskazuje na jej zastosowania; zapisuje równanie reakcji sacharozy z wodą (za pomocą wzorów sumarycznych);

17)

opisuje występowanie skrobi i celulozy w przyrodzie; podaje wzory sumaryczne tych związków; wymienia różnice w ich właściwościach; opisuje znaczenie i zastosowania tych cukrów; wykrywa obecność skrobi w różnych produktach spożywczych.

CHEMIA

IV etap edukacyjny - zakres podstawowy

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Wykorzystanie, przetwarzanie i tworzenie informacji.

Uczeń korzysta z chemicznych tekstów źródłowych, pozyskuje, analizuje, ocenia i przetwarza informacje pochodzące z różnych źródeł, ze szczególnym uwzględnieniem mediów i Internetu.

II.

Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwiązywania problemów.

uzasadnia potrzebę zagospodarowania odpadów pochodzących z różnych opakowań;

4)

klasyfikuje włókna na naturalne (białkowe i celulozowe), sztuczne i syntetyczne, wskazuje ich zastosowania; opisuje wady i zalety; uzasadnia potrzebę stosowania tych włókien;

5)

projektuje doświadczenie pozwalające zidentyfikować włókna białkowe i celulozowe, sztuczne i syntetyczne.

CHEMIA

IV etap edukacyjny - zakres rozszerzony

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Wykorzystanie i tworzenie informacji.

Uczeń korzysta z chemicznych tekstów źródłowych, biegle wykorzystuje nowoczesne technologie informatyczne do pozyskiwania, przetwarzania, tworzenia i prezentowania informacji. Krytycznie odnosi się do pozyskiwanych informacji.

II.

Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwiązywania problemów.

Uczeń rozumie podstawowe pojęcia, prawa i zjawiska chemiczne; opisuje właściwości najważniejszych pierwiastków i ich związków chemicznych; dostrzega zależność pomiędzy budową substancji a jej właściwościami fizycznymi i chemicznymi; stawia hipotezy dotyczące wyjaśniania problemów chemicznych i planuje eksperymenty dla ich weryfikacji; na ich podstawie samodzielnie formułuje i uzasadnia opinie i sądy.

III.

Opanowanie czynności praktycznych.

Uczeń bezpiecznie posługuje się sprzętem laboratoryjnym i odczynnikami chemicznymi; projektuje i przeprowadza doświadczenia chemiczne.

Treści nauczania - wymagania szczegółowe

1.

Atomy, cząsteczki i stechiometria chemiczna. Uczeń:

1)

stosuje pojęcie mola (w oparciu o liczbę Avogadra);

2)

odczytuje w układzie okresowym masy atomowe pierwiastków i na ich podstawie oblicza masę molową związków chemicznych (nieorganicznych i organicznych) o podanych wzorach (lub nazwach);

3)

oblicza masę atomową pierwiastka na podstawie jego składu izotopowego; ustala skład izotopowy pierwiastka (w % masowych) na podstawie jego masy atomowej;

4)

ustala wzór empiryczny i rzeczywisty związku chemicznego (nieorganicznego i organicznego) na podstawie jego składu wyrażonego w % masowych i masy molowej;

5)

dokonuje interpretacji jakościowej i ilościowej równania reakcji w ujęciu molowym, masowym i objętościowym (dla gazów);

6)

wykonuje obliczenia z uwzględnieniem wydajności reakcji i mola dotyczące: mas substratów i produktów (stechiometria wzorów i równań chemicznych), objętości gazów w warunkach normalnych.

2.

Struktura atomu - jądro i elektrony. Uczeń:

1)

określa liczbę cząstek elementarnych w atomie oraz skład jądra atomowego, na podstawie zapisu _Z^AE

2)

stosuje zasady rozmieszczania elektronów na orbitalach w atomach pierwiastków wieloelektronowych;

3)

zapisuje konfiguracje elektronowe atomów pierwiastków do Z=36 i jonów o podanym ładunku, uwzględniając rozmieszczenie elektronów na podpowłokach (zapisy konfiguracji: pełne, skrócone i schematy klatkowe);

4)

określa przynależność pierwiastków do bloków konfiguracyjnych: s, p i d układu okresowego (konfiguracje elektronów walencyjnych);

5)

wskazuje na związek pomiędzy budową atomu a położeniem pierwiastka w układzie okresowym.

3.

Wiązania chemiczne. Uczeń:

1)

przedstawia sposób, w jaki atomy pierwiastków bloku s i p osiągają trwałe konfiguracje elektronowe (tworzenie jonów);

2)

stosuje pojęcie elektroujemności do określania (na podstawie różnicy elektroujemności i liczby elektronów walencyjnych atomów łączących się pierwiastków) rodzaju wiązania: jonowe, kowalencyjne (atomowe), kowalencyjne spolaryzowane (atomowe spolaryzowane), koordynacyjne;

3)

opisuje mechanizm tworzenia wiązania jonowego (np. w chlorkach i tlenkach metali);

4)

zapisuje wzory elektronowe typowych cząsteczek związków kowalencyjnych i jonów, z uwzględnieniem wiązań koordynacyjnych (np. wodoru, chloru, chlorowodoru, tlenku węgla(IV), amoniaku, metanu, etenu i etynu, NH₄⁺, H₃O⁺, SO₂ i SO₃);

5)

rozpoznaje typ hybrydyzacji (sp, sp², sp³) w prostych cząsteczkach związków nieorganicznych i organicznych;

6)

określa typ wiązania (o i n) w prostych cząsteczkach;

7)

opisuje i przewiduje wpływ rodzaju wiązania (jonowe, kowalencyjne, wodorowe, metaliczne) na właściwości fizyczne substancji nieorganicznych i organicznych.

4.

Kinetyka i statyka chemiczna. Uczeń:

1)

definiuje termin: szybkość reakcji (jako zmiana stężenia reagenta w czasie);

2)

szkicuje wykres zmian stężeń reagentów i szybkości reakcji w funkcji czasu;

3)

stosuje pojęcia: egzoenergetyczny, endoenergetyczny, energia aktywacji do opisu efektów energetycznych przemian;

4)

interpretuje zapis ∆H < 0 i ∆H > 0 do określenia efektu energetycznego reakcji;

5)

przewiduje wpływ: stężenia substratów, obecności katalizatora, stopnia rozdrobnienia substratów i temperatury na szybkość reakcji; planuje i przeprowadza odpowiednie doświadczenia;

6)

wykazuje się znajomością i rozumieniem pojęć: stan równowagi dynamicznej 1 stała równowagi; zapisuje wyrażenie na stałą równowagi podanej reakcji;

7)

stosuje regułę przekory do jakościowego określenia wpływu zmian temperatury, stężenia reagentów i ciśnienia na układ pozostający w stanie równowagi dynamicznej;

8)

klasyfikuje substancje do kwasów lub zasad zgodnie z teorią Brönsteda-Lowry'ego;

9)

interpretuje wartości stałej dysocjacji, pH, pK_w;

10)

porównuje moc elektrolitów na podstawie wartości ich stałych dysocjacji.

5.

Roztwory i reakcje zachodzące w roztworach wodnych. Uczeń:

1)

wymienia różnice we właściwościach roztworów właściwych, koloidów i zawiesin;

2)

wykonuje obliczenia związane z przygotowaniem, rozcieńczaniem i zatężaniem roztworów z zastosowaniem pojęć stężenie procentowe i molowe;

3)

planuje doświadczenie pozwalające otrzymać roztwór o zadanym stężeniu procentowym i molowym;

4)

opisuje sposoby rozdzielenia roztworów właściwych (ciał stałych w cieczach, cieczy w cieczach) na składniki;

5)

planuje doświadczenie pozwalające rozdzielić mieszaninę niejednorodną (ciał stałych w cieczach) na składniki;

6)

stosuje termin stopień dysocjacji dla ilościowego opisu zjawiska dysocjacji elektrolitycznej;

7)

przewiduje odczyn roztworu po reakcji (np. tlenku wapnia z wodą, tlenku siarki(VI) z wodą, wodorotlenku sodu z kwasem solnym) substancji zmieszanych w ilościach stechiometrycznych i niestechiometrycznych;

8)

uzasadnia (ilustrując równaniami reakcji) przyczynę kwasowego odczynu roztworów kwasów, zasadowego odczynu wodnych roztworów niektórych wodorotlenków (zasad) oraz odczynu niektórych roztworów soli (hydroliza);

9)

podaje przykłady wskaźników pH (fenoloftaleina, oranż metylowy, wskaźnik uniwersalny) i omawia ich zastosowanie; bada odczyn roztworu;

10)

pisze równania reakcji: zobojętniania, wytrącania osadów i hydrolizy soli w formie cząsteczkowej i jonowej (pełnej i skróconej);

11)

projektuje i przeprowadza doświadczenia pozwalające otrzymać różnymi metodami kwasy, wodorotlenki i sole.

6.

Reakcje utleniania i redukcji. Uczeń:

1)

wykazuje się znajomością i rozumieniem pojęć: stopień utlenienia, utleniacz, reduktor, utlenianie, redukcja;

2)

oblicza stopnie utlenienia pierwiastków w jonie i cząsteczce związku nieorganicznego i organicznego;

3)

wskazuje utleniacz, reduktor, proces utleniania i redukcji w podanej reakcji redoks;

4)

przewiduje typowe stopnie utlenienia pierwiastków na podstawie konfiguracji elektronowej ich atomów;

5)

stosuje zasady bilansu elektronowego - dobiera współczynniki stechiometryczne w równaniach reakcji utleniania-redukcji (w formie cząsteczkowej i jonowej).

7.

Metale. Uczeń:

1)

opisuje podstawowe właściwości fizyczne metali i wyjaśnia je w oparciu o znajomość natury wiązania metalicznego;

2)

pisze równania reakcji ilustrujące typowe właściwości chemiczne metali wobec: tlenu (Na, Mg, Ca, Al, Zn, Fe, Cu), wody (Na, K, Mg, Ca), kwasów nieutleniających (Na, K, Ca, Mg, Al, Zn, Fe, Mn, Cr), rozcieńczonych i stężonych roztworów kwasów utleniających (Mg, Zn, Al, Cu, Ag, Fe);

3)

analizuje i porównuje właściwości fizyczne i chemiczne metali grup 1. i 2.;

4)

opisuje właściwości fizyczne i chemiczne glinu; wyjaśnia, na czym polega pasywacja glinu i tłumaczy znaczenie tego zjawiska w zastosowaniu glinu w technice; planuje i wykonuje doświadczenie, którego przebieg pozwoli wykazać, że tlenek i wodorotlenek glinu wykazują charakter amfoteryczny;

5)

przewiduje kierunek przebiegu reakcji metali z kwasami i z roztworami soli, na podstawie danych zawartych w szeregu napięciowym metali;

6)

projektuje i przeprowadza doświadczenie, którego wynik pozwoli porównać aktywność chemiczną metali, np. miedzi i cynku;

7)

przewiduje produkty redukcji związków manganu(VII) w zależności od środowiska, a także dichromianu(VI) potasu w środowisku kwasowym; bilansuje odpowiednie równania reakcji.

8.

Niemetale. Uczeń:

1)

opisuje podobieństwa we właściwościach pierwiastków w grupach układu okresowego i zmienność właściwości w okresach - wskazuje położenie niemetali;

2)

pisze równania reakcji ilustrujących typowe właściwości chemiczne niemetali, w tym reakcje: tlenu z metalami (Na, Mg, Ca, Al, Zn, Fe, Cu) i z niemetalami (C, S, H2, P), wodoru z niemetalami (Cl₂, Br₂, O₂, N₂, S), chloru, bromu i siarki z metalami (Na, K, Mg, Ca, Fe, Cu);

3)

planuje i opisuje doświadczenia, w wyniku których można otrzymać wodór (reakcja aktywnych metali z wodą i/lub niektórych metali z niektórymi kwasami);

4)

planuje i opisuje doświadczenie, którego przebieg wykaże, że np. brom jest pierwiastkiem bardziej aktywnym niż jod, a mniej aktywnym niż chlor;

5)

opisuje typowe właściwości chemiczne wodorków pierwiastków 17. grupy, w tym ich zachowanie wobec wody i zasad;

6)

przedstawia i uzasadnia zmiany mocy kwasów fluorowcowodorowych;

7)

projektuje i przeprowadza doświadczenia pozwalające otrzymać tlen w laboratorium (np. reakcja rozkładu H₂O₂ lub KMnO₄); zapisuje odpowiednie równania reakcji;

8)

zapisuje równania reakcji otrzymywania tlenków pierwiastków o liczbach atomowych od 1 do 30 (synteza pierwiastków z tlenem, rozkład soli np. CaCO₃ i wodorotlenków np. Cu(OH)₂);

9)

opisuje typowe właściwości chemiczne tlenków pierwiastków o liczbach atomowych od I do 30, w tym zachowanie wobec wody, kwasów i zasad; zapisuje odpowiednie równania reakcji;

10)

klasyfikuje tlenki ze względu na ich charakter chemiczny (kwasowy, zasadowy, amfoteryczny i obojętny); planuje i wykonuje doświadczenie, którego przebieg pozwoli wykazać charakter chemiczny tlenku;

11)

klasyfikuje poznane kwasy ze względu na ich skład (kwasy tlenowe i beztlenowe), moc i właściwości utleniające;

12)

opisuje typowe właściwości chemiczne kwasów, w tym zachowanie wobec metali, tlenków metali, wodorotlenków i soli kwasów o mniejszej mocy; planuje i przeprowadza odpowiednie doświadczenia (formułuje obserwacje i wnioski); ilustruje je równaniami reakcji;

13)

ilustruje, za pomocą odpowiednich równań reakcji, utleniające właściwości kwasów, np. stężonego i rozcieńczonego roztworu kwasu azotowego(V).

9.

Węglowodory. Uczeń:

1)

podaje założenia teorii strukturalnej budowy związków organicznych;

2)

rysuje wzory strukturalne i półstrukturalne węglowodorów; podaje nazwę węglowodoru (alkami, alkenu i alkinu - do 10 atomów węgla w cząsteczce) zapisanego wzorem strukturalnym lub półstrukturalnym;

3)

ustala rzędowość atomów węgla w cząsteczce węglowodoru;

4)

posługuje się poprawną nomenklaturą węglowodorów (nasycone, nienasycone i aromatyczne) i ich fluorowcopochodnych; wykazuje się rozumieniem pojęć: szereg homologiczny, wzór ogólny, izomeria;

5)

rysuje wzory strukturalne i półstrukturalne izomerów konstytucyjnych, położenia podstawnika, izomerów optycznych węglowodorów i ich prostych fluorowcopochodnych o podanym wzorze sumarycznym; wśród podanych wzorów węglowodorów i ich pochodnych wskazuje izomery konstytucyjne; wyjaśnia zjawisko izomerii cis-trans; uzasadnia warunki wystąpienia izomerii cis-trans w cząsteczce związku o podanej nazwie lub o podanym wzorze strukturalnym (lub półstrukturalnym);

6)

określa tendencje zmian właściwości fizycznych (stanu skupienia, temperatury topnienia itp.) w szeregach homologicznych alkanów, alkenów i alkinów;

7)

opisuje właściwości chemiczne alkanów, na przykładzie następujących reakcji: spalanie, podstawianie (substytucja) atomu (lub atomów) wodoru przez atom (lub atomy) chloru albo bromu przy udziale światła (pisze odpowiednie równania reakcji);

8)

opisuje właściwości chemiczne alkenów, na przykładzie następujących reakcji: przyłączanie (addycja): H₂, Cl₂ i Br₂, HCl, i HBr, H₂O; przewiduje produkty reakcji przyłączenia cząsteczek niesymetrycznych do niesymetrycznych alkenów na podstawie reguły Markownikowa (produkty główne i uboczne); zachowanie wobec zakwaszonego roztworu manganianu(VII) potasu, polimeryzacja; pisze odpowiednie równania reakcji;

9)

planuje ciąg przemian pozwalających otrzymać np. eten z etanu (z udziałem fluorowcopochodnych węglowodorów); ilustruje je równaniami reakcji;

10)

opisuje właściwości chemiczne alkinów, na przykładzie etynu: przyłączenie: H₂, Cl₂ i Br₂, HCl, i HBr, H₂O, trimeryzacja; pisze odpowiednie równania reakcji;

11)

wyjaśnia na prostych przykładach mechanizmy reakcji substytucji, addycji, eliminacji; zapisuje odpowiednie równania reakcji;

12)

ustala wzór monomeru, z jakiego został otrzymany polimer o podanej strukturze;

13)

planuje ciąg przemian pozwalających otrzymać, np. benzen z węgla i dowolnych odczynników nieorganicznych; ilustruje je równaniami reakcji;

14)

opisuje budowę cząsteczki benzenu, z uwzględnieniem delokalizacji elektronów; tłumaczy dlaczego benzen, w przeciwieństwie do alkenów, nie odbarwia wody bromowej ani zakwaszonego roztworu manganianu(VII) potasu;

15)

opisuje właściwości węglowodorów aromatycznych, na przykładzie reakcji benzenu i toluenu: spalanie, reakcje z Cl₂ lub Br₂ wobec katalizatora lub w obecności światła, nitrowanie; pisze odpowiednie równania reakcji;

16)

projektuje doświadczenia dowodzące różnice we właściwościach węglowodorów nasyconych, nienasyconych i aromatycznych; przewiduje obserwacje, formułuje wnioski i ilustruje je równaniami reakcji.

10.

Hydroksylowe pochodne węglowodorów - alkohole i fenole. Uczeń:

1)

zalicza substancję do alkoholi lub fenoli (na podstawie budowy jej cząsteczki); wskazuje wzory alkoholi pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowych;

2)

rysuje wzory strukturalne i półstrukturalne izomerów alkoholi mono- i polihydroksylowych o podanym wzorze sumarycznym (izomerów szkieletowych, położenia podstawnika); podaje ich nazwy systematyczne;

3)

opisuje właściwości chemiczne alkoholi, na przykładzie etanolu i innych prostych alkoholi w oparciu o reakcje: spalania wobec różnej ilości tlenu, reakcje z HCl i HBr, zachowanie wobec sodu, utlenienie do związków karbonylowych i ewentualnie do kwasów karboksylowych, odwodnienie do alkenów, reakcję z nieorganicznymi kwasami tlenowymi i kwasami karboksylowymi; zapisuje odpowiednie równania reakcji;

4)

porównuje właściwości fizyczne i chemiczne: etanolu, glikolu etylenowego i glicerolu; projektuje doświadczenie, którego przebieg pozwoli odróżnić alkohol monohydroksylowy od alkoholu polihydroksylowego; na podstawie obserwacji wyników doświadczenia klasyfikuje alkohol do mono- lub polihydroksylowych;

5)

opisuje działanie: CuO lub K₂Cr₂O₇/H₂SO₄ na alkohole pierwszo-, drugorzędowe;

6)

dobiera współczynniki reakcji roztworu manganianu(VII) potasu (w środowisku kwasowym) z etanolem;

7)

opisuje reakcję benzenolu z: sodem i z wodorotlenkiem sodu; bromem, kwasem azotowym(V); zapisuje odpowiednie równania reakcji;

8)

na podstawie obserwacji wyników doświadczenia (np. z NaOH) formułuje wniosek o sposobie odróżniania fenolu od alkoholu;

9)

opisuje różnice we właściwościach chemicznych alkoholi i fenoli; ilustruje je odpowiednimi równaniami reakcji.

11.

Związki karbonylowe - aldehydy i ketony. Uczeń:

1)

wskazuje na różnice w strukturze aldehydów i ketonów (obecność grupy aldehydowej i ketonowej);

2)

rysuje wzory strukturalne i półstrukturalne izomerycznych aldehydów i ketonów o podanym wzorze sumarycznym; tworzy nazwy systematyczne prostych aldehydów i ketonów;

3)

pisze równania reakcji utleniania alkoholu pierwszo- i drugorzędowego np. tlenkiem miedzi(II);

4)

określa rodzaj związku karbonylowego (aldehyd czy keton) na podstawie wyników próby (z odczynnikiem Tollensa i Trommera);

5)

planuje i przeprowadza doświadczenie, którego celem jest odróżnienie aldehydu od ketonu, np. etanalu od propanonu;

6)

porównuje metody otrzymywania, właściwości i zastosowania aldehydów i ketonów.

12.

Kwasy karboksylowe. Uczeń:

1)

wskazuje grupę karboksylową i resztę kwasową we wzorach kwasów karboksylowych (alifatycznych i aromatycznych); rysuje wzory strukturalne i półstrukturalne izomerycznych kwasów karboksylowych o podanym wzorze sumarycznym;

2)

na podstawie obserwacji wyników doświadczenia (reakcja kwasu mrówkowego z manganianem(VII) potasu w obecności kwasu siarkowego(VI)) wnioskuje o redukujących właściwościach kwasu mrówkowego; uzasadnia przyczynę tych właściwości;

3)

zapisuje równania reakcji otrzymywania kwasów karboksylowych z alkoholi i aldehydów;

4)

pisze równania dysocjacji elektrolitycznej prostych kwasów karboksylowych i nazywa powstające w tych reakcjach jony;

5)

zapisuje równania reakcji z udziałem kwasów karboksylowych (których produktami są sole i estry); projektuje i przeprowadza doświadczenia pozwalające otrzymywać sole kwasów karboksylowych (w reakcjach kwasów z metalami, tlenkami metali, wodorotlenkami metali i solami słabych kwasów);

6)

projektuje i przeprowadza doświadczenie, którego wynik wykaże podobieństwo we właściwościach chemicznych kwasów nieorganicznych i kwasów karboksylowych;

7)

projektuje doświadczalny sposób odróżnienia nasyconych i nienasyconych kwasów tłuszczowych;

8)

projektuje i przeprowadza doświadczenie, którego wynik dowiedzie, że kwas octowy jest kwasem słabszym od kwasu siarkowego(VI) i mocniejszym od kwasu węglowego;

9)

tłumaczy przyczynę zasadowego odczynu roztworu wodnego octanu sodu i mydła; ilustruje równaniami reakcji;

10)

opisuje budowę dwufunkcyjnych pochodnych węglowodorów, na przykładzie kwasu mlekowego i salicylowego, występowanie i zastosowania tych kwasów.

13.

Estry i tłuszcze. Uczeń:

1)

opisuje strukturę cząsteczek estrów i wiązania estrowego;

2)

formułuje obserwacje i wnioski do doświadczenia (reakcja estryfikacji); zapisuje równania reakcji alkoholi z kwasami karboksylowymi (wskazuje na rolę stężonego H₂SO₄);

3)

tworzy nazwy prostych estrów kwasów karboksylowych i tlenowych kwasów nieorganicznych; rysuje wzory strukturalne i półstrukturalne estrów na podstawie ich nazwy;

4)

wyjaśnia przebieg reakcji octanu etylu: z wodą, w środowisku o odczynie kwasowym, i z roztworem wodorotlenku sodu; ilustruje je równaniami reakcji;

5)

na podstawie wzoru strukturalnego aspiryny, wyjaśnia dlaczego związek ten nazywamy kwasem acetylosalicylowym;

6)

opisuje budowę tłuszczów stałych i ciekłych (jako estrów glicerolu i długołańcuchowych kwasów tłuszczowych); ich właściwości i zastosowania;

7)

projektuje i wykonuje doświadczenie, którego wynik dowiedzie, że w skład oleju jadalnego wchodzą związki o charakterze nienasyconym;

8)

opisuje przebieg procesu utwardzania tłuszczów ciekłych;

9)

wyjaśnia (zapisuje równania reakcji), w jaki sposób z glicerydów otrzymuje się kwasy tłuszczowe lub mydła;

10)

zapisuje ciągi przemian (i odpowiednie równania reakcji) wiążące ze sobą właściwości poznanych węglowodorów i ich pochodnych.

14.

Związki organiczne zawierające azot. Uczeń:

1)

rysuje wzory elektronowe cząsteczek amoniaku i etyloaminy;

2)

wskazuje na różnice i podobieństwa w budowie etyloaminy i fenyloaminy (aniliny);

3)

wyjaśnia przyczynę zasadowych właściwości amoniaku i amin; zapisuje odpowiednie równania reakcji;

4)

zapisuje równania reakcji otrzymywania amin alifatycznych (np. w procesie alkilowania amoniaku) i amin aromatycznych (np. otrzymywanie aniliny w wyniku reakcji redukcji nitrobenzenu);

5)

zapisuje równania reakcji etyloaminy z wodą i z kwasem solnym;

6)

zapisuje równania reakcji fenyloaminy (aniliny) z kwasem solnym i wodą bromową;

7)

zapisuje równania reakcji acetamidu z wodą w środowisku kwasu siarkowego(VI) i z roztworem NaOH;

8)

wykazuje, pisząc odpowiednie równanie reakcji, że produktem kondensacji mocznika jest związek zawierający w cząsteczce wiązanie peptydowe;

9)

analizuje budowę cząsteczki mocznika (m.in. brak fragmentu węglowodorowego) i wynikające z niej właściwości, wskazuje na jego zastosowania (nawóz sztuczny, produkcja leków, tworzyw sztucznych);

10)

zapisuje wzór ogólny α-aminokwasów, w postaci RCH(NH₂)COOH;

11)

opisuje właściwości kwasowo-zasadowe aminokwasów oraz mechanizm powstawania jonów obojnaczych;

12)

projektuje i wykonuje doświadczenie, którego wynik potwierdzi amfoteryczny charakter aminokwasów (np. glicyny);

13)

zapisuje równanie reakcji kondensacji dwóch cząsteczek aminokwasów (o podanych wzorach) i wskazuje wiązanie peptydowe w otrzymanym produkcie;

14)

tworzy wzory dipeptydów i tripeptydów, powstających z podanych aminokwasów, oraz rozpoznaje reszty podstawowych aminokwasów (glicyny, alaniny i fenyloalaniny) w cząsteczkach di- i tripeptydów;

15)

planuje i wykonuje doświadczenie, którego wynik dowiedzie obecności wiązania peptydowego w analizowanym związku (reakcja biuretowa);

16)

opisuje przebieg hydrolizy peptydów.

15.

Białka. Uczeń:

1)

opisuje budowę białek (jako polimerów kondensacyjnych aminokwasów);

2)

opisuje strukturę drugorzędową białek (α- i β-) oraz wykazuje znaczenie wiązań wodorowych dla ich stabilizacji; tłumaczy znaczenie trzeciorzędowej struktury białek i wyjaśnia stabilizację tej struktury przez grupy R-, zawarte w resztach aminokwasów (wiązania jonowe, mostki disiarczkowe, wiązania wodorowe i oddziaływania van der Waalsa);

3)

wyjaśnia przyczynę denaturacji białek, wywołaną oddziaływaniem na nie soli metali ciężkich i wysokiej temperatury; wymienia czynniki wywołujące wysalanie białek i wyjaśnia ten proces; projektuje i wykonuje doświadczenie pozwalające wykazać wpływ różnych substancji i ogrzewania na strukturę cząsteczek białek;

4)

planuje i wykonuje doświadczenie pozwalające na identyfikację białek (reakcja biuretowa i ksantoproteinowa).

16.

Cukry. Uczeń:

1)

dokonuje podziału cukrów na proste i złożone, klasyfikuje cukry proste ze względu na grupę funkcyjną i wielkość cząsteczki;

2)

wskazuje na pochodzenie cukrów prostych, zawartych np. w owocach (fotosynteza);

3)

zapisuje wzory łańcuchowe: rybozy, 2-deoksyrybozy, glukozy i fruktozy i wykazuje, że cukry proste należą do polihydroksyaldehydów lub polihydroksyketonów; rysuje wzory taflowe (Hawortha) glukozy i fruktozy;

4)

projektuje i wykonuje doświadczenie, którego wynik potwierdzi obecność grupy aldehydowej w cząsteczce glukozy;

5)

opisuje właściwości glukozy i fruktozy; wskazuje na podobieństwa i różnice; planuje i wykonuje doświadczenie pozwalające na odróżnienie tych cukrów;

6)

wskazuje wiązanie O-glikozydowe w cząsteczce sacharozy i maltozy;

7)

wyjaśnia, dlaczego maltoza posiada właściwości redukujące, a sacharoza nie wykazuje właściwości redukujących;

8)

projektuje i przeprowadza doświadczenie pozwalające przekształcić sacharozę w cukry proste;

9)

porównuje budowę cząsteczek i właściwości skrobi i celulozy;

10)

planuje i wykonuje doświadczenie pozwalające stwierdzić obecność skrobi w artykułach spożywczych;

11)

zapisuje uproszczone równanie hydrolizy polisacharydów (skrobi i celulozy);

12)

zapisuje ciąg przemian pozwalających przekształcić cukry (np. glukozę w alkohol etylowy, a następnie w octan etylu); ilustruje je równaniami reakcji.

FIZYKA

III etap edukacyjny

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Wykorzystanie wielkości fizycznych do opisu poznanych zjawisk lub rozwiązania prostych zadań obliczeniowych.

II.

Przeprowadzanie doświadczeń i wyciąganie wniosków z otrzymanych wyników.

III.

Wskazywanie w otaczającej rzeczywistości przykładów zjawisk opisywanych za pomocą poznanych praw i zależności fizycznych.

IV.

Posługiwanie się informacjami pochodzącymi z analizy przeczytanych tekstów (w tym popularno-naukowych).

Treści nauczania - wymagania szczegółowe

1.

Ruch prostoliniowy i siły. Uczeń:

1)

posługuje się pojęciem prędkości do opisu ruchu; przelicza jednostki prędkości;

2)

odczytuję prędkość i przebytą odległość z wykresów zależności drogi i prędkości od czasu oraz rysuje te wykresy na podstawie opisu słownego;

3)

podaje przykłady sił i rozpoznaje je w różnych sytuacjach praktycznych;

4)

opisuje zachowanie się ciał na podstawie pierwszej zasady dynamiki Newtona;

5)

odróżnia prędkość średnią od chwilowej w ruchu niejednostajnym;

6)

posługuje się pojęciem przyspieszenia do opisu ruchu prostoliniowego jednostajnie przyspieszonego;

7)

opisuje zachowanie się ciał na podstawie drugiej zasady dynamiki Newtona;

8)

stosuje do obliczeń związek między masą ciała, przyspieszeniem i siłą;

9)

posługuje się pojęciem siły ciężkości;

10)

opisuje wzajemne oddziaływanie ciał, posługując się trzecią zasadą dynamiki Newtona;

11)

wyjaśnia zasadę działania dźwigni dwustronnej, bloku nieruchomego, kołowrotu;

12)

opisuje wpływ oporów ruchu na poruszające się ciała.

2.

Energia. Uczeń:

1)

wykorzystuje pojęcie energii mechanicznej i wymienia różne jej formy;

2)

posługuje się pojęciem pracy i mocy;

3)

opisuje wpływ wykonanej pracy na zmianę energii;

4)

posługuje się pojęciem energii mechanicznej jako sumy energii kinetycznej i potencjalnej;

5)

stosuje zasadę zachowania energii mechanicznej;

6)

analizuje jakościowo zmiany energii wewnętrznej spowodowane wykonaniem pracy i przepływem ciepła;

7)

wyjaśnia związek między energią kinetyczną cząsteczek i temperaturą;

8)

wyjaśnia przepływ ciepła w zjawisku przewodnictwa cieplnego oraz rolę izolacji cieplnej;

9)

opisuje zjawiska topnienia, krzepnięcia, parowania, skraplania, sublimacji i resublimacji;

10)

posługuje się pojęciem ciepła właściwego, ciepła topnienia i ciepła parowania;

11)

opisuje ruch cieczy i gazów w zjawisku konwekcji.

3.

Właściwości materii. Uczeń:

1)

analizuje różnice w budowie mikroskopowej ciał stałych, cieczy i gazów;

2)

omawia budowę kryształów na przykładzie soli kamiennej;

3)

posługuje się pojęciem gęstości;

4)

stosuje do obliczeń związek między masą, gęstością i objętością ciał stałych i cieczy, na podstawie wyników pomiarów wyznacza gęstość cieczy i ciał stałych;

5)

opisuje zjawisko napięcia powierzchniowego na wybranym przykładzie;

6)

posługuje się pojęciem ciśnienia (w tym ciśnienia hydrostatycznego i atmosferycznego);

7)

formułuje prawo Pascala i podaje przykłady jego zastosowania;

8)

analizuje i porównuje wartości sił wyporu dla ciał zanurzonych w cieczy lub gazie;

9)

wyjaśnia pływanie ciał na podstawie prawa Archimedesa.

4.

Elektryczność. Uczeń:

1)

opisuje sposoby elektryzowania ciał przez tarcie i dotyk; wyjaśnia, że zjawisko to polega na przepływie elektronów; analizuje kierunek przepływu elektronów;

2)

opisuje jakościowo oddziaływanie ładunków jednoimiennych i różnoimiennych;

3)

odróżnia przewodniki od izolatorów oraz podaje przykłady obu rodzajów ciał;

4)

stosuje zasadę zachowania ładunku elektrycznego;

5)

posługuje się pojęciem ładunku elektrycznego jako wielokrotności ładunku elektronu (elementarnego);

6)

opisuje przepływ prądu w przewodnikach jako ruch elektronów swobodnych;

7)

posługuje się pojęciem natężenia prądu elektrycznego;

8)

posługuje się (intuicyjnie) pojęciem napięcia elektrycznego;

9)

posługuje się pojęciem oporu elektrycznego, stosuje prawo Ohma w prostych obwodach elektrycznych;

10)

posługuje się pojęciem pracy i mocy prądu elektrycznego;

11)

przelicza energię elektryczną podaną w kilowatogodzinach na dżule i dżule na kilowatogodziny;

12)

buduje proste obwody elektryczne i rysuje ich schematy;

13)

wymienia formy energii, na jakie zamieniana jest energia elektryczna.

5.

Magnetyzm. Uczeń:

1)

nazywa bieguny magnetyczne magnesów trwałych i opisuje charakter oddziaływania między nimi;

2)

opisuje zachowanie igły magnetycznej w obecności magnesu oraz zasadę działania kompasu;

3)

opisuje oddziaływanie magnesów na żelazo i podaje przykłady wykorzystania tego oddziaływania;

4)

opisuje działanie przewodnika z prądem na igłę magnetyczną;

5)

opisuje działanie elektromagnesu i rolę rdzenia w elektromagnesie;

6)

opisuje wzajemne oddziaływanie magnesów z elektromagnesami i wyjaśnia działanie silnika elektrycznego prądu stałego.

6.

Ruch drgający i fale. Uczeń:

1)

opisuje ruch wahadła matematycznego i ciężarka na sprężynie oraz analizuje przemiany energii w tych ruchach;

2)

posługuje się pojęciami amplitudy drgań, okresu, częstotliwości do opisu drgań, wskazuje położenie równowagi oraz odczytuje amplitudę i okres z wykresu x(t) dla drgającego ciała;

3)

opisuje mechanizm przekazywania drgań z jednego punktu ośrodka do drugiego w przypadku fal na napiętej linie i fal dźwiękowych w powietrzu;

4)

posługuje się pojęciami: amplitudy, okresu i częstotliwości, prędkości i długości fali do opisu fal harmonicznych oraz stosuje do obliczeń związki między tymi wielkościami;

5)

opisuje mechanizm wytwarzania dźwięku w instrumentach muzycznych;

6)

wymienia, od jakich wielkości fizycznych zależy wysokość i głośność dźwięku;

7)

posługuje się pojęciami infradźwięki i ultradźwięki.

7.

Fale elektromagnetyczne i optyka. Uczeń:

1)

porównuje (wymienia cechy wspólne i różnice) rozchodzenie się fal mechanicznych i elektromagnetycznych;

2)

wyjaśnia powstawanie obszarów cienia i półcienia za pomocą prostoliniowego rozchodzenia się światła w ośrodku jednorodnym;

3)

wyjaśnia powstawanie obrazu pozornego w zwierciadle płaskim, wykorzystując prawa odbicia; opisuje zjawisko rozproszenia światła przy odbiciu od powierzchni chropowatej;

4)

opisuje skupianie promieni w zwierciadle wklęsłym, posługując się pojęciami ogniska i ogniskowej, rysuje konstrukcyjnie obrazy wytworzone przez zwierciadła wklęsłe;

5)

opisuje (jakościowo) bieg promieni przy przejściu światła z ośrodka rzadszego do ośrodka gęstszego optycznie i odwrotnie;

6)

opisuje bieg promieni przechodzących przez soczewkę skupiającą i rozpraszającą (biegnących równolegle do osi optycznej), posługując się pojęciami ogniska i ogniskowej;

7)

rysuje konstrukcyjnie obrazy wytworzone przez soczewki, rozróżnia obrazy rzeczywiste, pozorne, proste, odwrócone, powiększone, pomniejszone;

8)

wyjaśnia pojęcia krótkowzroczności i dalekowzroczności oraz opisuje rolę soczewek w ich korygowaniu;

9)

opisuje zjawisko rozszczepienia światła za pomocą pryzmatu;

10)

opisuje światło białe jako mieszaninę barw, a światło lasera jako światło jednobarwne;

11)

podaje przybliżoną wartość prędkości światła w próżni; wskazuje prędkość światła jako maksymalną prędkość przepływu informacji;

12)

nazywa rodzaje fal elektromagnetycznych (radiowe, mikrofale, promieniowanie podczerwone, światło widzialne, promieniowanie nadfioletowe i rentgenowskie) i podaje przykłady ich zastosowania.

8.

Wymagania przekrojowe. Uczeń:

1)

opisuje przebieg i wynik przeprowadzanego doświadczenia, wyjaśnia rolę użytych przyrządów, wykonuje schematyczny rysunek obrazujący układ doświadczalny;

2)

wyodrębnia zjawisko z kontekstu, wskazuje czynniki istotne i nieistotne dla wyniku doświadczenia;

3)

szacuje rząd wielkości spodziewanego wyniku i ocenia na tej podstawie wartości obliczanych wielkości fizycznych;

4)

przelicza wielokrotności i podwielokrotności (przedrostki mikro-, mili-, centy-, hekto-, kilo-, mega-); przelicza jednostki czasu (sekunda, minuta, godzina, doba);

5)

rozróżnia wielkości dane i szukane;

6)

odczytuje dane z tabeli i zapisuje dane w formie tabeli;

7)

rozpoznaje proporcjonalność prostą na podstawie danych liczbowych lub na podstawie wykresu oraz posługuje się proporcjonalnością prostą;

8)

sporządza wykres na podstawie danych z tabeli (oznaczenie wielkości i skali na osiach), a także odczytuje dane z wykresu;

9)

rozpoznaje zależność rosnącą i malejącą na podstawie danych z tabeli lub na podstawie wykresu oraz wskazuje wielkość maksymalną i minimalną;

10)

posługuje się pojęciem niepewności pomiarowej;

11)

zapisuje wynik pomiaru lub obliczenia fizycznego jako przybliżony (z dokładnością do 2-3 cyfr znaczących);

12)

planuje doświadczenie lub pomiar, wybiera właściwe narzędzia pomiaru; mierzy: czas, długość, masę, temperaturę, napięcie elektryczne, natężenie prądu.

9.

Wymagania doświadczalne

W trakcie nauki w gimnazjum uczeń obserwuje i opisuje jak najwięcej doświadczeń. Nie mniej niż połowa doświadczeń opisanych poniżej powinna zostać wykonana samodzielnie przez uczniów w grupach, pozostałe doświadczenia - jako pokaz dla wszystkich, wykonany przez wybranych uczniów pod kontrolą nauczyciela. Uczeń:

1)

wyznacza gęstość substancji, z jakiej wykonano przedmiot w kształcie prostopadłościanu, walca lub kuli za pomocą wagi i linijki;

2)

wyznacza prędkość przemieszczania się (np. w czasie marszu, biegu, pływania, jazdy rowerem) za pośrednictwem pomiaru odległości i czasu;

3)

dokonuje pomiaru siły wyporu za pomocą siłomierza (dla ciała wykonanego z jednorodnej substancji o gęstości większej od gęstości wody);

4)

wyznacza masę ciała za pomocą dźwigni dwustronnej, innego ciała o znanej masie i linijki;

5)

wyznacza ciepło właściwe wody za pomocą czajnika elektrycznego lub grzałki o znanej mocy (przy założeniu braku strat);

6)

demonstruje zjawisko elektryzowania przez tarcie oraz wzajemnego oddziaływania ciał naładowanych;

7)

buduje prosty obwód elektryczny według zadanego schematu (wymagana jest znajomość symboli elementów: ogniwo, opornik, żarówka, wyłącznik, woltomierz, amperomierz);

8)

wyznacza opór elektryczny opornika lub żarówki za pomocą woltomierza i amperomierza;

9)

wyznacza moc żarówki zasilanej z baterii za pomocą woltomierza i amperomierza;

10)

demonstruje działanie prądu w przewodzie na igłę magnetyczną (zmiany kierunku wychylenia przy zmianie kierunku przepływu prądu, zależność wychylenia igły od pierwotnego jej ułożenia względem przewodu);

11)

demonstruje zjawisko załamania światła (zmiany kąta załamania przy zmianie kąta padania -jakościowo);

12)

wyznacza okres i częstotliwość drgań ciężarka zawieszonego na sprężynie oraz okres i częstotliwość drgań wahadła matematycznego;

13)

wytwarza dźwięk o większej i mniejszej częstotliwości od danego dźwięku za pomocą dowolnego drgającego przedmiotu lub instrumentu muzycznego;

14)

wytwarza za pomocą soczewki skupiającej ostry obraz przedmiotu na ekranie, odpowiednio dobierając doświadczalnie położenie soczewki i przedmiotu.

FIZYKA

IV etap edukacyjny - zakres podstawowy

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Wykorzystanie wielkości fizycznych do opisu poznanych zjawisk lub rozwiązania prostych zadań obliczeniowych.

II.

Przeprowadzanie doświadczeń i wyciąganie wniosków z otrzymanych wyników.

III.

Wskazywanie w otaczającej rzeczywistości przykładów zjawisk opisywanych za pomocą poznanych praw i zależności fizycznych.

IV.

Posługiwanie się informacjami pochodzącymi z analizy przeczytanych tekstów (w tym popularno-naukowych).

Treści nauczania - wymagania szczegółowe

1.

Grawitacja i elementy astronomii. Uczeń:

1)

opisuje ruch jednostajny po okręgu, posługując się pojęciem okresu i częstotliwości;

2)

opisuje zależności między siłą dośrodkową a masą, prędkością liniową i promieniem oraz wskazuje przykłady sił pełniących rolę siły dośrodkowej;

3)

interpretuje zależności między wielkościami w prawie powszechnego ciążenia dla mas punktowych lub rozłącznych kul;

4)

wyjaśnia, na czym polega stan nieważkości, i podaje warunki jego występowania;

5)

wyjaśnia wpływ siły grawitacji Słońca na ruch planet i siły grawitacji planet na ruch ich księżyców, wskazuje siłę grawitacji jako przyczynę spadania ciał na powierzchnię Ziemi;

6)

posługuje się pojęciem pierwszej prędkości kosmicznej i satelity geostacjonarnego; opisuje ruch sztucznych satelitów wokół Ziemi (ilościowo), wskazuje siłę grawitacji jako siłę dośrodkową, wyznacza zależność okresu ruchu od promienia orbity (stosuje III prawo Keplera);

7)

wyjaśnia, dlaczego planety widziane z Ziemi przesuwają się na tle gwiazd;

8)

wyjaśnia przyczynę występowania faz i zaćmień Księżyca;

9)

opisuje zasadę pomiaru odległości z Ziemi do Księżyca i planet opartą na paralaksie i zasadę pomiaru odległości od najbliższych gwiazd opartą na paralaksie rocznej, posługuje się pojęciem jednostki astronomicznej i roku świetlnego;

10)

opisuje zasadę określania orientacyjnego wieku Układu Słonecznego;

11)

opisuje budowę Galaktyki i miejsce Układu Słonecznego w Galaktyce;

12)

opisuje Wielki Wybuch jako początek znanego nam Wszechświata; zna przybliżony wiek Wszechświata, opisuje rozszerzanie się Wszechświata (ucieczkę galaktyk).

2.

Fizyka atomowa. Uczeń:

1)

opisuje promieniowanie ciał, rozróżnia widma ciągłe i liniowe rozrzedzonych gazów jednoatomowych, w tym wodoru;

2)

interpretuje linie widmowe jako przejścia między poziomami energetycznymi atomów;

3)

opisuje budowę atomu wodoru, stan podstawowy i stany wzbudzone;

4)

wyjaśnia pojęcie fotonu i jego energii;

5)

interpretuje zasadę zachowania energii przy przejściach elektronu między poziomami energetycznymi w atomie z udziałem fotonu;

6)

opisuje efekt fotoelektryczny, wykorzystuje zasadę zachowania energii do wyznaczenia energii i prędkości fotoelektronów.

3.

Fizyka jądrowa. Uczeń:

1)

posługuje się pojęciami pierwiastek, jądro atomowe, izotop, proton, neutron, elektron; podaje skład jądra atomowego na podstawie liczby masowej i atomowej;

2)

posługuje się pojęciami: energii spoczynkowej, deficytu masy i energii wiązania; oblicza te wielkości dla dowolnego pierwiastka układu okresowego;

3)

wymienia właściwości promieniowania jądrowego α, β, γ; opisuje rozpady alfa, beta (wiadomości o neutrinach nie są wymagane), sposób powstawania promieniowania gamma; posługuje się pojęciem jądra stabilnego i niestabilnego;

4)

opisuje rozpad izotopu promieniotwórczego, posługując się pojęciem czasu połowicznego rozpadu; rysuje wykres zależności liczby jąder, które uległy rozpadowi od czasu; wyjaśnia zasadę datowania substancji na podstawie składu izotopowego, np. datowanie węglem ¹⁴C;

5)

opisuje reakcje jądrowe, stosując zasadę zachowania liczby nukleonów i zasadę zachowania ładunku oraz zasadę zachowania energii;

6)

opisuje wybrany sposób wykrywania promieniowania jonizującego;

7)

wyjaśnia wpływ promieniowania jądrowego na materię oraz na organizmy;

8)

podaje przykłady zastosowania zjawiska promieniotwórczości i energii jądrowej;

9)

opisuje reakcję rozszczepienia uranu ²³⁵U zachodzącą w wyniku pochłonięcia neutronu; podaje warunki zajścia reakcji łańcuchowej;

10)

opisuje działanie elektrowni atomowej oraz wymienia korzyści i zagrożenia płynące z energetyki jądrowej;

11)

opisuje reakcje termojądrowe zachodzące w gwiazdach oraz w bombie wodorowej.

FIZYKA

IV etap edukacyjny - zakres rozszerzony

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Znajomość i umiejętność wykorzystania pojęć i praw fizyki do wyjaśniania procesów i zjawisk w przyrodzie.

II.

Analiza tekstów popularnonaukowych i ocena ich treści.

III.

Wykorzystanie i przetwarzanie informacji zapisanych w postaci tekstu, tabel, wykresów, schematów i rysunków.

IV.

Budowa prostych modeli fizycznych i matematycznych do opisu zjawisk.

V.

Planowanie i wykonywanie prostych doświadczeń i analiza ich wyników.

Treści nauczania - wymagania szczegółowe

1.

Ruch punktu materialnego. Uczeń:

1)

rozróżnia wielkości wektorowe od skalarnych; wykonuje działania na wektorach (dodawanie, odejmowanie, rozkładanie na składowe);

2)

opisuje ruch w różnych układach odniesienia;

3)

oblicza prędkości względne dla ruchów wzdłuż prostej;

4)

wykorzystuje związki pomiędzy położeniem, prędkością i przyspieszeniem w ruchu jednostajnym i jednostajnie zmiennym do obliczania parametrów ruchu;

5)

rysuje i interpretuje wykresy zależności parametrów ruchu od czasu;

6)

oblicza parametry ruchu podczas swobodnego spadku i rzutu pionowego;

7)

opisuje swobodny ruch ciał, wykorzystując pierwszą zasadę dynamiki Newtona;

8)

wyjaśnia ruch ciał na podstawie drugiej zasady dynamiki Newtona;

9)

stosuje trzecią zasadę dynamiki Newtona do opisu zachowania się ciał;

10)

wykorzystuje zasadę zachowania pędu do obliczania prędkości ciał podczas zderzeń niesprężystych i zjawiska odrzutu;

11)

wyjaśnia różnice między opisem ruchu ciał w układach inercjalnych i nieinercjalnych, posługuje się siłami bezwładności do opisu ruchu w układzie nieinercjalnym;

12)

posługuje się pojęciem siły tarcia do wyjaśniania ruchu ciał;

13)

składa i rozkłada siły działające wzdłuż prostych nierównoległych;

14)

oblicza parametry ruchu jednostajnego po okręgu; opisuje wektory prędkości i przyspieszenia dośrodkowego;

15)

analizuje ruch ciał w dwóch wymiarach na przykładzie rzutu poziomego.

2.

Mechanika bryły sztywnej. Uczeń:

1)

rozróżnia pojęcia: punkt materialny, bryła sztywna, zna granice ich stosowalności;

2)

rozróżnia pojęcia: masa i moment bezwładności;

3)

oblicza momenty sił;

4)

analizuje równowagę brył sztywnych, w przypadku gdy siły leżą w jednej płaszczyźnie (równowaga sił i momentów sił);

5)

wyznacza położenie środka masy;

6)

opisuje ruch obrotowy bryły sztywnej wokół osi przechodzącej przez środek masy (prędkość kątowa, przyspieszenie kątowe);

7)

analizuje ruch obrotowy bryły sztywnej pod wpływem momentu sił;

8)

stosuje zasadę zachowania momentu pędu do analizy ruchu;

9)

uwzględnia energię kinetyczną ruchu obrotowego w bilansie energii.

3.

Energia mechaniczna. Uczeń:

1)

oblicza pracę siły na danej drodze;

2)

oblicza wartość energii kinetycznej i potencjalnej ciał w jednorodnym polu grawitacyjnym;

3)

wykorzystuje zasadę zachowania energii mechanicznej do obliczania parametrów ruchu;

4)

oblicza moc urządzeń, uwzględniając ich sprawność;

5)

stosuje zasadę zachowania energii oraz zasadę zachowania pędu do opisu zderzeń sprężystych i niesprężystych.

4.

Grawitacja. Uczeń:

1)

wykorzystuje prawo powszechnego ciążenia do obliczenia siły oddziaływań grawitacyjnych między masami punktowymi i sferycznie symetrycznymi;

2)

rysuje linie pola grawitacyjnego, rozróżnia pole jednorodne od pola centralnego;

3)

oblicza wartość i kierunek pola grawitacyjnego na zewnątrz ciała sferycznie symetrycznego;

4)

wyprowadza związek między przyspieszeniem grawitacyjnym na powierzchni planety a jej masą i promieniem;

5)

oblicza zmiany energii potencjalnej grawitacji i wiąże je z pracą lub zmianą energii kinetycznej;

6)

wyjaśnia pojęcie pierwszej i drugiej prędkości kosmicznej; oblicza ich wartości dla różnych ciał niebieskich;

7)

oblicza okres ruchu satelitów (bez napędu) wokół Ziemi;

8)

oblicza okresy obiegu planet i ich średnie odległości od gwiazdy, wykorzystując III prawo Keplera dla orbit kołowych;

9)

oblicza masę ciała niebieskiego na podstawie obserwacji ruchu jego satelity.

5.

Termodynamika. Uczeń:

1)

wyjaśnia założenia gazu doskonałego i stosuje równanie gazu doskonałego (równanie Clapeyrona) do wyznaczenia parametrów gazu;

2)

opisuje przemianę izotermiczną, izobaryczną i izochoryczną;

3)

interpretuje wykresy ilustrujące przemiany gazu doskonałego;

4)

opisuje związek pomiędzy temperaturą w skali Kelwina a średnią energią kinetyczną cząsteczek;

5)

stosuje pierwszą zasadę termodynamiki, odróżnia przekaz energii w formie pracy od przekazu energii w formie ciepła;

6)

oblicza zmianę energii wewnętrznej w przemianach izobarycznej i izochorycznej oraz pracę wykonaną w przemianie izobarycznej;

7)

posługuje się pojęciem ciepła molowego w przemianach gazowych;

8)

analizuj e pierwszą zasadę termodynamiki jako zasadę zachowania energii;

9)

interpretuj e drugą zasadę termodynamiki;

10)

analizuje przedstawione cykle termodynamiczne, oblicza sprawność silników cieplnych w oparciu o wymieniane ciepło i wykonaną pracę;

11)

odróżnia wrzenie od parowania powierzchniowego; analizuje wpływ ciśnienia na temperaturę wrzenia cieczy;

12)

wykorzystuje pojęcie ciepła właściwego oraz ciepła przemiany fazowej w analizie bilansu cieplnego.

6.

Ruch harmoniczny i fale mechaniczne. Uczeń:

1)

analizuje ruch pod wpływem sił) sprężystych (harmonicznych), podaje przykłady takiego ruchu;

2)

oblicza energię potencjalną sprężystości;

3)

oblicza okres drgań ciężarka na sprężynie i wahadła matematycznego;

4)

interpretuje wykresy zależności położenia, prędkości i przyspieszenia od czasu w ruchu drgającym;

5)

opisuje drgania wymuszone;

6)

opisuje zjawisko rezonansu mechanicznego na wybranych przykładach;

7)

stosuje zasadę zachowania energii w ruchu drgającym, opisuje przemiany energii kinetycznej i potencjalnej w tym ruchu;

8)

stosuje w obliczeniach związek między parametrami fali: długością, częstotliwością, okresem, prędkością;

9)

opisuje załamanie fali na granicy ośrodków;

10)

opisuje zjawisko interferencji, wyznacza długość fali na podstawie obrazu interferencyjnego;

11)

wyjaśnia zjawisko ugięcia fali w oparciu o zasadę Huygensa;

12)

opisuje fale stojące i ich związek z falami biegnącymi przeciwbieżnie;

13)

opisuje efekt Dopplera w przypadku poruszającego się źródła i nieruchomego obserwatora.

7.

Pole elektryczne. Uczeń:

1)

wykorzystuje prawo Coulomba do obliczenia siły oddziaływania elektrostatycznego między ładunkami punktowymi;

2)

posługuje się pojęciem natężenia pola elektrostatycznego;

3)

oblicza natężenie pola centralnego pochodzącego od jednego ładunku punktowego;

4)

analizuje jakościowo pole pochodzące od układu ładunków;

5)

wyznacza pole elektrostatyczne na zewnątrz naelektryzowanego ciała sferycznie symetrycznego;

6)

przedstawia pole elektrostatyczne za pomocą linii pola;

7)

opisuje pole kondensatora płaskiego, oblicza napięcie między okładkami;

8)

posługuje się pojęciem pojemności elektrycznej kondensatora;

9)

oblicza pojemność kondensatora płaskiego, znając jego cechy geometryczne;

10)

oblicza pracę potrzebną do naładowania kondensatora;

11)

analizuje ruch cząstki naładowanej w stałym jednorodnym polu elektrycznym;

12)

opisuje wpływ pola elektrycznego na rozmieszczenie ładunków w przewodniku, wyjaśnia działanie piorunochronu i klatki Faradaya.

8.

Prąd stały. Uczeń:

1)

wyjaśnia pojęcie siły elektromotorycznej ogniwa i oporu wewnętrznego;

2)

oblicza opór przewodnika, znając jego opór właściwy i wymiary geometryczne;

3)

rysuje charakterystykę prądowo-napięciową opornika podlegającego prawu Ohma;

4)

stosuje prawa Kirchhoffa do analizy obwodów elektrycznych;

5)

oblicza opór zastępczy oporników połączonych szeregowo i równolegle;

6)

oblicza pracę wykonaną podczas przepływu prądu przez różne elementy obwodu oraz moc rozproszoną na oporze;

7)

opisuje wpływ temperatury na opór metali i półprzewodników.

9.

Magnetyzm, indukcja magnetyczna. Uczeń:

1)

szkicuje przebieg linii pola magnetycznego w pobliżu magnesów trwałych i przewodników z prądem (przewodnik liniowy, pętla, zwojnica);

2)

oblicza wektor indukcji magnetycznej wytworzonej przez przewodniki z prądem (przewodnik liniowy, pętla, zwojnica);

3)

analizuje ruch cząstki naładowanej w stałym jednorodnym polu magnetycznym;

4)

opisuje wpływ materiałów na pole magnetyczne;

5)

opisuje zastosowanie materiałów ferromagnetycznych;

6)

analizuje siłę elektrodynamiczną działającą na przewodnik z prądem w polu magnetycznym;

7)

opisuje zasadę działania silnika elektrycznego;

8)

oblicza strumień indukcji magnetycznej przez powierzchnię;

9)

analizuje napięcie uzyskiwane na końcach przewodnika podczas jego ruchu w polu magnetycznym;

10)

oblicza siłę elektromotoryczną powstającą w wyniku zjawiska indukcji elektromagnetycznej;

11)

stosuje regułę Lenza w celu wskazania kierunku przepływu prądu indukcyjnego;

12)

opisuje budowę i zasadę działania prądnicy i transformatora;

13)

opisuje prąd przemienny (natężenie, napięcie, częstotliwość, wartości skuteczne);

14)

opisuje zjawisko samoindukcji;

15)

opisuje działanie diody jako prostownika.

10.

Fale elektromagnetyczne i optyka. Uczeń:

1)

opisuje widmo fal elektromagnetycznych i podaje źródła fal w poszczególnych zakresach z omówieniem ich zastosowań;

2)

opisuj e jedną z metod wyznaczenia prędkości światła;

3)

opisuje doświadczenie Younga;

4)

wyznacza długość fali świetlnej przy użyciu siatki dyfrakcyjnej;

5)

opisuje i wyjaśnia zjawisko polaryzacji światła przy odbiciu i przy przejściu przez polaryzator;

6)

stosuje prawa odbicia i załamania fal do wyznaczenia biegu promieni w pobliżu granicy dwóch ośrodków;

7)

opisuje zjawisko całkowitego wewnętrznego odbicia i wyznacza kąt graniczny;

8)

rysuje i wyjaśnia konstrukcje tworzenia obrazów rzeczywistych i pozornych otrzymywane za pomocą soczewek skupiających i rozpraszających;

9)

stosuje równanie soczewki, wyznacza położenie i powiększenie otrzymanych obrazów.

11.

Fizyka atomowa i kwanty promieniowania elektromagnetycznego. Uczeń:

1)

opisuje założenia kwantowego modelu światła;

2)

stosuje zależność między energią fotonu a częstotliwością i długością fali do opisu zjawiska fotoelektrycznego zewnętrznego, wyjaśnia zasadę działania fotokomórki;

3)

stosuje zasadę zachowania energii do wyznaczenia częstotliwości promieniowania emitowanego i absorbowanego przez atomy;

4)

opisuje mechanizmy powstawania promieniowania rentgenowskiego;

5)

określa długość fali de Broglie'a poruszających się cząstek.

12.

Wymagania przekrojowe

Oprócz wiedzy z wybranych działów fizyki, uczeń:

1)

przedstawia jednostki wielkości fizycznych wymienionych w podstawie programowej, opisuje ich związki z jednostkami podstawowymi;

2)

samodzielnie wykonuje poprawne wykresy (właściwe oznaczenie i opis osi, wybór skali, oznaczenie niepewności punktów pomiarowych);

3)

przeprowadza złożone obliczenia liczbowe, posługując się kalkulatorem;

4)

interpoluje, ocenia orientacyjnie wartość pośrednią (interpolowaną) między danymi w tabeli, także za pomocą wykresu;

5)

dopasowuje prostą y = ax + b do wykresu i ocenia trafność tego postępowania; oblicza wartości współczynników a i b (ocena ich niepewności nie jest wymagana);

6)

opisuje podstawowe zasady niepewności pomiaru (szacowanie niepewności pomiaru, obliczanie niepewności względnej, wskazywanie wielkości, której pomiar ma decydujący wkład na niepewność otrzymanego wyniku wyznaczanej wielkości fizycznej);

7)

szacuje wartość spodziewanego wyniku obliczeń, krytycznie analizuje realność otrzymanego wyniku;

8)

przedstawia własnymi słowami główne tezy poznanego artykułu popularno-naukowego z dziedziny fizyki lub astronomii.

13.

Wymagania doświadczalne

Uczeń przeprowadza przynajmniej połowę z przedstawionych poniżej badań polegających na wykonaniu pomiarów, opisie i analizie wyników oraz, jeżeli to możliwe, wykonaniu i interpretacji wykresów dotyczących:

1)

ruchu prostoliniowego jednostajnego i jednostajnie zmiennego (np. wyznaczenie przyspieszenia w ruchu jednostajnie zmiennym);

2)

ruchu wahadła (np. wyznaczenie przyspieszenia ziemskiego);

3)

ciepła właściwego (np. wyznaczenie ciepła właściwego danej cieczy);

4)

kształtu linii pól magnetycznego i elektrycznego (np. wyznaczenie pola wokół przewodu w kształcie pętli, w którym płynie prąd);

5)

charakterystyki prądowo-napięciowej opornika, żarówki, ewentualnie diody (np. pomiar i wykonanie wykresu zależności I(U);

6)

drgań struny (np. pomiar częstotliwości podstawowej drgań struny dla różnej długości drgającej części struny);

7)

dyfrakcji światła na siatce dyfrakcyjnej lub płycie CD (np. wyznaczenie gęstości ścieżek na płycie CD);

8)

załamania światła (np. wyznaczenie współczynnika załamania światła z pomiaru kąta granicznego);

9)

obrazów optycznych otrzymywanych za pomocą soczewek (np. wyznaczenie powiększenia obrazu i porównanie go z powiększeniem obliczonym teoretycznie).

MATEMATYKA

III etap edukacyjny

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Wykorzystanie i tworzenie informacji.

Uczeń interpretuje i tworzy teksty o charakterze matematycznym, używa języka matematycznego do opisu rozumowania i uzyskanych wyników.

II.

Wykorzystywanie i interpretowanie reprezentacji.

Uczeń używa prostych, dobrze znanych obiektów matematycznych, interpretuje pojęcia matematyczne i operuje obiektami matematycznymi.

III.

Modelowanie matematyczne.

Uczeń dobiera model matematyczny do prostej sytuacji, buduje model matematyczny danej sytuacji.

IV.

Użycie i tworzenie strategii.

Uczeń stosuje strategię jasno wynikającą z treści zadania, tworzy strategię rozwiązania problemu.

V.

Rozumowanie i argumentacja.

Uczeń prowadzi proste rozumowania, podaje argumenty uzasadniające poprawność rozumowania.

Treści nauczania - wymagania szczegółowe

1.

Liczby wymierne dodatnie. Uczeń:

1)

odczytuje i zapisuje liczby naturalne dodatnie w systemie rzymskim (w zakresie do 3000);

2)

dodaje, odejmuje, mnoży i dzieli liczby wymierne zapisane w postaci ułamków zwykłych lub rozwinięć dziesiętnych skończonych zgodnie z własną strategią obliczeń (także z wykorzystaniem kalkulatora);

3)

zamienia ułamki zwykłe na ułamki dziesiętne (także okresowe), zamienia ułamki dziesiętne skończone na ułamki zwykłe;

4)

zaokrągla rozwinięcia dziesiętne liczb;

5)

oblicza wartości nieskomplikowanych wyrażeń arytmetycznych zawierających ułamki zwykłe i dziesiętne;

6)

szacuje wartości wyrażeń arytmetycznych;

7)

stosuje obliczenia na liczbach wymiernych do rozwiązywania problemów w kontekście praktycznym, w tym do zamiany jednostek (jednostek prędkości, gęstości itp.).

2.

Liczby wymierne (dodatnie i niedodatnie). Uczeń:

1)

interpretuje liczby wymierne na osi liczbowej. Oblicza odległość między dwiema liczbami na osi liczbowej;

2)

wskazuje na osi liczbowej zbiór liczb spełniających warunek typu: x≥3, x<5;

3)

dodaje, odejmuje, mnoży i dzieli liczby wymierne;

4)

oblicza wartości nieskomplikowanych wyrażeń arytmetycznych zawierających liczby wymierne.

3.

Potęgi. Uczeń:

1)

oblicza potęgi liczb wymiernych o wykładnikach naturalnych;

2)

zapisuje w postaci jednej potęgi: iloczyny i ilorazy potęg o takich samych podstawach, iloczyny i ilorazy potęg o takich samych wykładnikach oraz potęgę potęgi (przy wykładnikach naturalnych);

3)

porównuje potęgi o różnych wykładnikach naturalnych i takich samych podstawach oraz porównuje potęgi o takich samych wykładnikach naturalnych i różnych dodatnich podstawach;

4)

zamienia potęgi o wykładnikach całkowitych ujemnych na odpowiednie potęgi o wykładnikach naturalnych;

5)

zapisuje liczby w notacji wykładniczej, tzn. w postaci a·10^k, gdzie 1≤a<10 oraz k jest liczbą całkowitą.

4.

Pierwiastki. Uczeń:

1)

oblicza wartości pierwiastków drugiego i trzeciego stopnia z liczb, które są odpowiednio kwadratami lub sześcianami liczb wymiernych;

2)

wyłącza czynnik przed znak pierwiastka oraz włącza czynnik pod znak pierwiastka;

3)

mnoży i dzieli pierwiastki drugiego stopnia;

4)

mnoży i dzieli pierwiastki trzeciego stopnia.

5.

Procenty. Uczeń:

1)

przedstawia część pewnej wielkości jako procent lub promil tej wielkości i odwrotnie;

2)

oblicza procent danej liczby;

3)

oblicza liczbę na podstawie danego jej procentu;

4)

stosuje obliczenia procentowe do rozwiązywania problemów w kontekście praktycznym, np. oblicza ceny po podwyżce lub obniżce o dany procent, wykonuje obliczenia związane z VAT, oblicza odsetki dla lokaty rocznej.

6.

Wyrażenia algebraiczne. Uczeń:

1)

opisuje za pomocą wyrażeń algebraicznych związki między różnymi wielkościami;

2)

oblicza wartości liczbowe wyrażeń algebraicznych;

3)

redukuje wyrazy podobne w sumie algebraicznej;

4)

dodaje i odejmuje sumy algebraiczne;

5)

mnoży jednomiany, mnoży sumę algebraiczną przez jednomian oraz, w nietrudnych przykładach, mnoży sumy algebraiczne;

6)

wyłącza wspólny czynnik z wyrazów sumy algebraicznej poza nawias;

7)

wyznacza wskazaną wielkość z podanych wzorów, w tym geometrycznych i fizycznych.

7.

Równania. Uczeń:

1)

zapisuje związki między wielkościami za pomocą równania pierwszego stopnia z jedna niewiadomą, w tym związki między wielkościami wprost proporcjonalnymi i odwrotnie proporcjonalnymi;

2)

sprawdza, czy dana liczba spełnia równanie stopnia pierwszego z jedną niewiadomą;

3)

rozwiązuje równania stopnia pierwszego z jedną niewiadomą;

4)

zapisuje związki między nieznanymi wielkościami za pomocą układu dwóch równań pierwszego stopnia z dwiema niewiadomymi;

5)

sprawdza, czy dana para liczb spełnia układ dwóch równań stopnia pierwszego z dwiema niewiadomymi;

6)

rozwiązuje układy równań stopnia pierwszego z dwiema niewiadomymi;

7)

za pomocą równań lub układów równań opisuje i rozwiązuje zadania osadzone w kontekście praktycznym.

8.

Wykresy funkcji. Uczeń:

1)

zaznacza w układzie współrzędnych na płaszczyźnie punkty o danych współrzędnych;

2)

odczytuje współrzędne danych punktów;

3)

odczytuje z wykresu funkcji: wartość funkcji dla danego argumentu, argumenty dla danej wartości funkcji, dla jakich argumentów funkcja przyjmuje wartości dodatnie, dla jakich ujemne, a dla jakich zero;

4)

odczytuje i interpretuje informacje przedstawione za pomocą wykresów funkcji (w tym wykresów opisujących zjawiska występujące w przyrodzie, gospodarce, życiu codziennym);

5)

oblicza wartości funkcji podanych nieskomplikowanym wzorem i zaznacza punkty należące do jej wykresu.

9.

Statystyka opisowa i wprowadzenie do rachunku prawdopodobieństwa. Uczeń:

1)

interpretuje dane przedstawione za pomocą tabel, diagramów słupkowych i kołowych, wykresów;

2)

wyszukuje, selekcjonuje i porządkuje informacje z dostępnych źródeł;

3)

przedstawia dane w tabeli, za pomocą diagramu słupkowego lub kołowego;

4)

wyznacza średnią arytmetyczną i medianę zestawu danych;

5)

analizuje proste doświadczenia losowe (np. rzut kostką, rzut monetą, wyciąganie losu) i określa prawdopodobieństwa najprostszych zdarzeń w tych doświadczeniach (prawdopodobieństwo wypadnięcia orła w rzucie monetą, dwójki lub szóstki w rzucie kostką, itp.).

10.

Figury płaskie. Uczeń:

1)

korzysta ze związków między kątami utworzonymi przez prostą przecinającą dwie proste równoległe;

2)

rozpoznaje wzajemne położenie prostej i okręgu, rozpoznaje styczną do okręgu;

3)

korzysta z faktu, że styczna do okręgu jest prostopadła do promienia poprowadzonego do punktu styczności;

4)

rozpoznaje kąty środkowe;

5)

oblicza długość okręgu i łuku okręgu;

6)

oblicza pole koła, pierścienia kołowego, wycinka kołowego;

7)

stosuje twierdzenie Pitagorasa;

8)

korzysta z własności kątów i przekątnych w prostokątach, równoległobokach, rombach i w trapezach;

9)

oblicza pola i obwody trójkątów i czworokątów;

10)

zamienia jednostki pola;

11)

oblicza wymiary wielokąta powiększonego lub pomniejszonego w danej skali;

12)

oblicza stosunek pól wielokątów podobnych;

13)

rozpoznaj e wielokąty przystąjące i podobne;

14)

stosuje cechy przystawania trójkątów;

15)

korzysta z własności trójkątów prostokątnych podobnych;

16)

rozpoznaje pary figur symetrycznych względem prostej i względem punktu. Rysuje pary figur symetrycznych;

17)

rozpoznaje figury, które mają oś symetrii, i figury, które mają środek symetrii. Wskazuje oś symetrii i środek symetrii figury;

18)

rozpoznaje symetralną odcinka i dwusieczną kąta;

19)

konstruuje symetralną odcinka i dwusieczną kąta;

20)

konstruuje kąty o miarach 60°, 30°, 45°;

21)

konstruuje okrąg opisany na trójkącie oraz okrąg wpisany w trójkąt;

22)

rozpoznaje wielokąty foremne i korzysta z ich podstawowych własności.

11.

Bryły. Uczeń:

1)

rozpoznaje graniastosłupy i ostrosłupy prawidłowe;

2)

oblicza pole powierzchni i objętość graniastosłupa prostego, ostrosłupa, walca, stożka, kuli (także w zadaniach osadzonych w kontekście praktycznym);

3)

zamienia jednostki objętości.

MATEMATYKA

IV etap edukacyjny

Cele kształcenia - wymagania ogólne


	ZAKRES PODSTAWOWY	ZAKRES ROZSZERZONY
	I. Wykorzystanie i tworzenie informacji.
	Uczeń interpretuje tekst matematyczny. Po rozwiązaniu zadania interpretuje otrzymany wynik.	Uczeń używa języka matematycznego do opisu rozumowania i uzyskanych wyników.
	II. Wykorzystanie i interpretowanie reprezentacji.
	Uczeń używa prostych, dobrze znanych obiektów matematycznych.	Uczeń rozumie i interpretuje pojęcia matematyczne oraz operuje obiektami matematycznymi.
	III. Modelowanie matematyczne.
	Uczeń dobiera model matematyczny do prostej sytuacji i krytycznie ocenia trafność modelu.	Uczeń buduje model matematyczny danej sytuacji, uwzględniając ograniczenia i zastrzeżenia.
	IV. Użycie i tworzenie strategii.
	Uczeń stosuje strategię, która jasno wynika z treści zadania.	Uczeń tworzy strategię rozwiązania problemu.
	V. Rozumowanie i argumentacja.
	Uczeń prowadzi proste rozumowanie, składające się z niewielkiej liczby kroków.	Uczeń tworzy łańcuch argumentów i uzasadnia jego poprawność.

Treści nauczania - wymagania szczegółowe


	ZAKRES PODSTAWOWY	ZAKRES ROZSZERZONY
	1. Liczby rzeczywiste. Uczeń:
	1) przedstawia liczby rzeczywiste w różnych postaciach (np. ułamka zwykłego, ułamka dziesiętnego okresowego, z użyciem symboli pierwiastków, potęg);	spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
		1) wykorzystuje pojęcie wartości bezwzględnej i jej interpretację geometryczną, zaznacza na osi liczbowej zbiory opisane za pomocą równań i nierówności typu: \|x - a\| = b, \|x - a\|<b, \|x - a\|≥b.
	2) oblicza wartości wyrażeń arytmetycznych (wymiernych);
	3) posługuje się w obliczeniach pierwiastkami dowolnego stopnia i stosuje prawa działań na pierwiastkach;
	4) oblicza potęgi o wykładnikach wymiernych i stosuje prawa działań na potęgach o wykładnikach wymiernych;	2) stosuje w obliczeniach wzór na logarytm potęgi oraz wzór na zamianę podstawy logarytmu.
	5) wykorzystuje podstawowe własności potęg (również w zagadnieniach związanych z innymi dziedzinami wiedzy, np. fizyką, chemią, informatyką);
	6) wykorzystuje definicję logarytmu i stosuje w obliczeniach wzory na logarytm iloczynu, logarytm ilorazu i logarytm potęgi o wykładniku naturalnym;
	7) oblicza błąd bezwzględny i błąd względny przybliżenia;
	8) posługuje się pojęciem przedziału liczbowego, zaznacza przedziały na osi liczbowej;
	9) wykonuje obliczenia procentowe, oblicza podatki, zysk z lokat (również złożonych na procent składany i na okres krótszy niż rok).
	2. Wyrażenia algebraiczne. Uczeń:
	1) używa wzorów skróconego mnożenia na (a±b)²oraz a²- b².	spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
		1) używa wzorów skróconego mnożenia na (a±b)³oraz a³±b³
		2) dzieli wielomiany przez dwumian ax + b;
		3) rozkłada wielomian na czynniki, stosując wzory skróconego mnożenia lub wyłączając wspólny czynnik przed nawias;
		4) dodaje, odejmuje i mnoży wielomiany;
		5) wyznacza dziedzinę prostego wyrażenia wymiernego z jedną zmienną, w którym w mianowniku występują tylko wyrażenia dające się łatwo sprowadzić do iloczynu wielomianów liniowych i kwadratowych;
		6) dodaje, odejmuje, mnoży i dzieli wyrażenia wymierne; rozszerza i (w łatwych przykładach) skraca wyrażenia wymierne.
	3. Równania i nierówności. Uczeń:
	1) sprawdza, czy dana liczba rzeczywista jest rozwiązaniem równania lub nierówności;	spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
	2) wykorzystuje interpretację geometryczną układu równań pierwszego stopnia z dwiema niewiadomymi;	1) stosuje wzory Viète'a;
		2) rozwiązuje równania i nierówności liniowe i kwadratowe z parametrem;
	3) rozwiązuje nierówności pierwszego stopnia z jedną niewiadomą;
		3) rozwiązuje układy równań, prowadzące do równań kwadratowych;
	4) rozwiązuje równania kwadratowe z jedną niewiadomą;
	4) rozwiązuje równania kwadratowe z jedną niewiadomą;	4) stosuje twierdzenie o reszcie z dzielenia wielomianu przez dwumian x-a;
	5) rozwiązuje nierówności kwadratowe z jedną niewiadomą;
	5) rozwiązuje nierówności kwadratowe z jedną niewiadomą;	5) stosuje twierdzenie o pierwiastkach wymiernych wielomianu o współczynnikach całkowitych;
	6) korzysta z definicji pierwiastka do rozwiązywania równań typu x = -8;
	7) korzysta z własności iloczynu przy rozwiązywaniu równań typu x(x + 1)(x - 7) = 0;	6) rozwiązuje równania wielomianowe dające się łatwo sprowadzić do równań kwadratowych;
	8) rozwiązuje proste równania wymierne, prowadzące do równań liniowych lub kwadratowych, np. (patrz oryginał)
		7) rozwiązuje łatwe nierówności wielomianowe;
		8) rozwiązuje proste nierówności wymierne typu: (patrz oryginał)
		9) rozwiązuje równania i nierówności z wartością bezwzględną, o poziomie trudności nie wyższym, niż: \|\|x+1\|-2\| = 3, \|x + 3\|+\|x - 5\|>12.
	4. Funkcje. Uczeń:
	1) określa funkcje za pomocą wzoru, tabeli, wykresu, opisu słownego;	spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
	2) oblicza ze wzoru wartość funkcji dla danego argumentu. Posługuje się poznanymi metodami rozwiązywania równań do obliczenia, dla jakiego argumentu funkcja przyjmuje daną wartość;	1) na podstawie wykresu funkcji y=f(x)szkicuje wykresy funkcji y = \|f(x)\|, y = c·f(x), y = f(cx);
		2) szkicuje wykresy funkcji logarytmicznych dla różnych podstaw;
	3) odczytuje z wykresu własności funkcji (dziedzinę, zbiór wartości, miejsca zerowe, maksymalne przedziały, w których funkcja maleje, rośnie, ma stały znak; punkty, w których funkcja przyjmuje w podanym przedziale wartość największą lub najmniejszą);	3) posługuje się funkcjami logarytmicznymi do opisu zjawisk fizycznych, chemicznych, a także w zagadnieniach osadzonych w kontekście praktycznym;
		4) szkicuje wykres funkcji określonej w różnych przedziałach różnymi wzorami; odczytuje własności takiej funkcji z wykresu.
	4) na podstawie wykresu funkcji y=f(x)szkicuje wykresy funkcji y = f(x + a), y=f(x) + a, y= -f(x), y=f(-x);
	5) rysuje wykres funkcji liniowej, korzystając z jej wzoru;
	6) wyznacza wzór funkcji liniowej na podstawie informacji o funkcji lub o jej wykresie;
	7) interpretuje współczynniki występujące we wzorze funkcji liniowej;
	8) szkicuje wykres funkcji kwadratowej, korzystając z jej wzoru;
	9) wyznacza wzór funkcji kwadratowej na podstawie pewnych informacji o tej funkcji lub o jej wykresie;
	10) interpretuje współczynniki występujące we wzorze funkcji kwadratowej w postaci kanonicznej, w postaci ogólnej i w postaci iloczynowej (o ile istnieje);
	11) wyznacza wartość najmniejszą i wartość największą funkcji kwadratowej w przedziale domkniętym;
	12) wykorzystuje własności funkcji liniowej i kwadratowej do interpretacji zagadnień geometrycznych, fizycznych itp. (także osadzonych w kontekście praktycznym);
	13) szkicuje wykres funkcji f(x) = a/x dla danego a, korzysta ze wzoru i wykresu tej funkcji do interpretacji zagadnień związanych z wielkościami odwrotnie proporcjonalnymi;
	14) szkicuje wykresy funkcji wykładniczych dla różnych podstaw;
	15) posługuje się funkcjami wykładniczymi do opisu zjawisk fizycznych, chemicznych, a także w zagadnieniach osadzonych w kontekście praktycznym.
	5. Ciągi. Uczeń:
	1) wyznacza wyrazy ciągu określonego wzorem ogólnym;	spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
	2) bada, czy dany ciąg jest arytmetyczny lub geometryczny;	1) wyznacza wyrazy ciągu określonego wzorem rekurencyjnym;
	3) stosuje wzór na n-ty wyraz i na sumę n początkowych wyrazów ciągu arytmetycznego;	1) wyznacza wyrazy ciągu określonego wzorem rekurencyjnym;
		2) oblicza granice ciągów, korzystając z granic ciągów typu l/n, l/n² oraz z twierdzeń o działaniach na granicach ciągów;
	4) stosuje wzór na n-ty wyraz i na sumę n początkowych wyrazów ciągu geometrycznego.
		3) rozpoznaje szeregi geometryczne zbieżne i oblicza ich sumy.
	6. Trygonometria. Uczeń:
	1) wykorzystuje definicje i wyznacza wartości funkcji sinus, cosinus i tangens kątów o miarach od 0° do 180°;	spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
	2) korzysta z przybliżonych wartości funkcji trygonometrycznych (odczytanych z tablic lub obliczonych za pomocą kalkulatora);	1) stosuje miarę łukową, zamienia miarę łukową kąta na stopniową i odwrotnie;
		2) wykorzystuje definicje i wyznacza wartości funkcji sinus, cosinus i tangens dowolnego kąta o mierze wyrażonej w stopniach lub radianach (przez sprowadzenie do przypadku kąta ostrego);
	3) oblicza miarę kąta ostrego, dla której funkcja trygonometryczna przyjmuje daną wartość (miarę dokładną albo - korzystając z tablic lub kalkulatora- przybliżoną);
	4) stosuje proste zależności między funkcjami trygonometrycznymi: sin²α+cos²α=1, tgα=sinα/cosα oraz sin(90° - α) = cosα;	3) wykorzystuje okresowość funkcji trygonometrycznych;
		4) posługuje się wykresami funkcji trygonometrycznych (np. gdy rozwiązuje nierówności typu sin x > α, cos x ≤ α, tg x > α);
	5) znając wartość jednej z funkcji: sinus lub cosinus, wyznacza wartości pozostałych funkcji tego samego kąta ostrego.	5) stosuje wzory na sinus i cosinus sumy i różnicy kątów, sumę i różnicę sinusów i cosinusów kątów;
		6) rozwiązuje równania i nierówności trygonometryczne typu sin2x = 1/2, sin2x+ cosx = 1, sinx + cosx =1, cos2x < 1/2..
	7. Planimetria. Uczeń:
	1) stosuje zależności między kątem środkowym i kątem wpisanym;	spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
	2) korzysta z własności stycznej do okręgu i własności okręgów stycznych;	1) stosuje twierdzenia charakteryzujące czworokąty wpisane w okrąg i czworokąty opisane na okręgu;
	3) rozpoznaje trójkąty podobne i wykorzystuje (także w kontekstach praktycznych) cechy podobieństwa trójkątów;
		2) stosuje twierdzenie Talesa i twierdzenie odwrotne do twierdzenia Talesa do obliczania długości odcinków i ustalania równoległości prostych;
	4) korzysta z własności funkcji trygonometrycznych w łatwych obliczeniach geometrycznych, w tym ze wzoru na pole trójkąta ostrokątnego o danych dwóch bokach i kącie między nimi.
		3) znajduje obrazy niektórych figur geometrycznych w jednokładności (odcinka, trójkąta, czworokąta itp.);
		4) rozpoznaje figury podobne i jednokładne; wykorzystuje (także w kontekstach praktycznych) ich własności;
		5) znajduje związki miarowe w figurach płaskich z zastosowaniem twierdzenia sinusów i twierdzenia cosinusów.
	8. Geometria na płaszczyźnie kartezjańskiej. Uczeń:
	1) wyznacza równanie prostej przechodzącej przez dwa dane punkty (w postaci kierunkowej lub ogólnej);	spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
	2) bada równoległość i prostopadłość prostych na podstawie ich równań kierunkowych;	1) interpretuje graficznie nierówność liniową z dwiema niewiadomymi oraz układy takich nierówności;
	3) wyznacza równanie prostej, która jest równoległa lub prostopadła do prostej danej w postaci kierunkowej i przechodzi przez dany punkt;
		2) bada równoległość i prostopadłość prostych na podstawie ich równań ogólnych;
	4) oblicza współrzędne punktu przecięcia dwóch prostych;	3) wyznacza równanie prostej, która jest równoległa lub prostopadła do prostej danej w postaci ogólnej i przechodzi przez dany punkt;
	5) wyznacza współrzędne środka odcinka;	4) oblicza odległość punktu od prostej;
	6) oblicza odległość dwóch punktów;	5) posługuje się równaniem okręgu (x - a)² + (y- b)² = r² oraz opisuje koła za pomocą nierówności;
	7) znajduje obrazy niektórych figur geometrycznych (punktu, prostej, odcinka, okręgu, trójkąta itp.) w symetrii osiowej względem osi układu współrzędnych i symetrii środkowej względem początku układu.
		6) wyznacza punkty wspólne prostej i okręgu;
		7) oblicza współrzędne oraz długość wektora; dodaje i odejmuje wektory oraz mnoży je przez liczbę. Interpretuje geometrycznie działania na wektorach;
		8) stosuje wektory do opisu przesunięcia wykresu funkcji.
	9. Stereometria. Uczeń:
	1) rozpoznaje w graniastosłupach i ostrosłupach kąty między odcinkami (np. krawędziami, krawędziami i przekątnymi, itp.), oblicza miary tych kątów;	spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
		1) określa, jaką figurą jest dany przekrój sfery płaszczyzną;
	2) rozpoznaje w graniastosłupach i ostrosłupach kąt między odcinkami i płaszczyznami (między krawędziami i ścianami, przekątnymi i ścianami), oblicza miary tych kątów;
		2) określa, jaką figurą jest dany przekrój graniastosłupa lub ostrosłupa płaszczyzną.
	3) rozpoznaje w walcach i w stożkach kąt między odcinkami oraz kąt między odcinkami i płaszczyznami (np. kąt rozwarcia stożka, kąt między tworzącą a podstawą), oblicza miary tych kątów;
	4) rozpoznaje w graniastosłupach i ostrosłupach kąty między ścianami;
	5) określa, jaką figurą jest dany przekrój prostopadłościanu płaszczyzną;
	6) stosuje trygonometrię do obliczeń długości odcinków, miar kątów, pól powierzchni i objętości.
	10. Elementy statystyki opisowej. Teoria prawdopodobieństwa i kombinatoryka. Uczeń:
	1) oblicza średnią ważoną i odchylenie standardowe zestawu danych (także w przypadku danych odpowiednio pogrupowanych), interpretuje te parametry dla danych empirycznych;	spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
		1) wykorzystuje wzory na liczbę permutacji, kombinacji, wariacji i wariacji z powtórzeniami do zliczania obiektów w bardziej złożonych sytuacjach kombinatorycznych;
	2) zlicza obiekty w prostych sytuacjach kombinatorycznych, niewymagających użycia wzorów kombinatorycznych, stosuje regułę mnożenia i regułę dodawania;	2) oblicza prawdopodobieństwo warunkowe;
		3) korzysta z twierdzenia o prawdopodobieństwie całkowitym.
	3) oblicza prawdopodobieństwa w prostych sytuacjach, stosując klasyczną definicję prawdopodobieństwa.	3) korzysta z twierdzenia o prawdopodobieństwie całkowitym.
	11. Rachunek różniczkowy. Uczeń:
		1) oblicza granice funkcji (i granice jednostronne), korzystając z twierdzeń o działaniach na granicach i z własności funkcji ciągłych;
		2) oblicza pochodne funkcji wymiernych;
		3) korzysta z geometrycznej i fizycznej interpretacji pochodnej;
		4) korzysta z własności pochodnej do wyznaczenia przedziałów monotoniczności funkcji;
		5) znajduje ekstrema funkcji wielomianowych i wymiernych;
		6) stosuje pochodne do rozwiązywania zagadnień optymalizacyjnych.

INFORMATYKA

III etap edukacyjny

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Bezpieczne posługiwanie się komputerem i jego oprogramowaniem, wykorzystanie sieci komputerowej; komunikowanie się za pomocą komputera i technologii informacyjno-komunikacyjnych.

II.

Wyszukiwanie, gromadzenie i przetwarzanie informacji z różnych źródeł; opracowywanie za pomocą komputera: rysunków, tekstów, danych liczbowych, motywów, animacji, prezentacji multimedialnych.

III.

Rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji z wykorzystaniem komputera, z zastosowaniem podejścia algorytmicznego.

IV.

Wykorzystanie komputera oraz programów i gier edukacyjnych do poszerzania wiedzy i umiejętności z różnych dziedzin oraz do rozwijania zainteresowań.

V.

INFORMATYKA

IV etap edukacyjny - zakres podstawowy

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Bezpieczne posługiwanie się komputerem i jego oprogramowaniem, wykorzystanie sieci komputerowej; komunikowanie się za pomocą komputera i technologii informacyjno-komunikacyjnych.

II.

III.

Rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji z wykorzystaniem komputera, z zastosowaniem podejścia algorytmicznego.

IV.

Wykorzystanie komputera oraz programów i gier edukacyjnych do poszerzania wiedzy i umiejętności z różnych dziedzin oraz do rozwijania zainteresowań.

V.

7.

Wykorzystywanie komputera i technologii informacyjno-komunikacyjnych do rozwijania zainteresowań, opisywanie zastosowań informatyki, ocena zagrożeń i ograniczeń, aspekty społeczne rozwoju i zastosowań informatyki. Uczeń:

1)

opisuje szanse i zagrożenia dla rozwoju społeczeństwa, wynikające z rozwoju technologii informacyjno-komunikacyjnych;

2)

omawia normy prawne odnoszące się do stosowania technologii informacyjno -komunikacyjnych, dotyczące m.in. rozpowszechniania programów komputerowych, przestępczości komputerowej, poufności, bezpieczeństwa i ochrony danych oraz informacji w komputerze i w sieciach komputerowych;

3)

zapoznaje się z możliwościami nowych urządzeń i programów związanych z technologiami informacyjno-komuniakcyjnymi, zgodnie ze swoimi zainteresowaniami i potrzebami edukacyjnymi.

INFORMATYKA

IV etap edukacyjny - zakres rozszerzony

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Bezpieczne posługiwanie się komputerem i jego oprogramowaniem, wykorzystanie sieci komputerowej; komunikowanie się za pomocą komputera i technologii informacyjno -komunikacyjnych.

II.

III.

Rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji z wykorzystaniem komputera, z zastosowaniem podejścia algorytmicznego.

IV.

Wykorzystanie komputera oraz programów i gier edukacyjnych do poszerzania wiedzy i umiejętności z różnych dziedzin oraz do rozwijania zainteresowań.

V.

10)

stosuje podejście zachłanne w rozwiązywaniu problemów;

11)

opisuje podstawowe algorytmy i stosuje:

a)

algorytmy na liczbach całkowitych, np.:

-

reprezentacja liczb w dowolnym systemie pozycyjnym, w tym w dwójkowym i szesnastkowym,
-

sprawdzanie, czy liczba jest liczbą pierwszą, doskonałą,
-

rozkładanie liczby na czynniki pierwsze,
-

iteracyjna i rekurencyjna realizacja algorytmu Euklidesa,
-

iteracyjne i rekurencyjne obliczanie wartości liczb Fibonacciego,
-

wydawanie reszty metodą zachłanną,

b)

algorytmy wyszukiwania i porządkowania (sortowania), np.:

-

jednoczesne znajdowanie największego i najmniejszego elementu w zbiorze: algorytm naiwny i optymalny,
-

algorytmy sortowania ciągu liczb: bąbelkowy, przez wybór, przez wstawianie liniowe lub binarne, przez scalanie, szybki, kubełkowy,

c)

algorytmy numeryczne, np.:

-

obliczanie wartości pierwiastka kwadratowego,
-

obliczanie wartości wielomianu za pomocą schematu Homera,
-

zastosowania schematu Homera: reprezentacja liczb w różnych systemach liczbowych, szybkie podnoszenie do potęgi,
-

wyznaczanie miejsc zerowych funkcji metodą połowienia,
-

obliczanie pola obszarów zamkniętych,

d)

algorytmy na tekstach, np.:

-

sprawdzanie, czy dany ciąg znaków tworzy palindrom, anagram,
-

porządkowanie alfabetyczne, wyszukiwanie wzorca w tekście,
-

obliczanie wartości wyrażenia podanego w postaci odwrotnej notacji polskiej,

e)

algorytmy kompresji i szyfrowania, np.:

-

kody znaków o zmiennej długości, np. alfabet Morse'a, kod Huffmana,
-

szyfr Cezara,
-

szyfr przestawieniowy,
-

szyfr z kluczem jawnym (RSA),
-

wykorzystanie algorytmów szyfrowania, np. w podpisie elektronicznym,

f)

algorytmy badające własności geometryczne, np.:

-

sprawdzanie warunku trójkąta,
-

badanie położenia punktów względem prostej,
-

badanie przynależności punktu do odcinka,
-

przecinanie się odcinków,
-

przynależność punktu do obszaru,
-

konstrukcje rekurencyjne: drzewo binarne, dywan Sierpińskiego, płatek Kocha;

12)

projektuje rozwiązanie problemu (realizację algorytmu) i dobiera odpowiednią strukturę danych;

13)

stosuje metodę zstępującą i wstępującą przy rozwiązywaniu problemu;

14)

dobiera odpowiednie struktury danych do realizacji algorytmu, w tym struktury dynamiczne;

15)

stosuje zasady programowania strukturalnego i modularnego do rozwiązywania problemu;

16)

opisuje własności algorytmów na podstawie ich analizy;

17)

ocenia zgodność algorytmu ze specyfikacją problemu;

18)

oblicza liczbę operacji wykonywanych przez algorytm;

19)

szacuje wielkość pamięci potrzebnej do komputerowej realizacji algorytmu;

20)

bada efektywność komputerowych rozwiązań problemów;

21)

przeprowadza komputerową realizację algorytmu i rozwiązania problemu;

22)

sprawnie posługuje się zintegrowanym środowiskiem programistycznym przy pisaniu i uruchamianiu programów;

23)

stosuje podstawowe konstrukcje programistyczne w wybranym języku programowania, instrukcje iteracyjne i warunkowe, rekurencję, funkcje i procedury, instrukcje wejścia i wyjścia, poprawnie tworzy strukturę programu;

24)

dobiera najlepszy algorytm, odpowiednie struktury danych i oprogramowanie do rozwiązania postawionego problemu;

25)

dobiera właściwy program użytkowy lub samodzielnie napisany program do rozwiązywanego zadania;

26)

ocenia poprawność komputerowego rozwiązania problemu na podstawie jego testowania;

27)

wyjaśnia źródło błędów w obliczeniach komputerowych (błąd względny, błąd bezwzględny);

28)

realizuje indywidualnie lub zespołowo projekt programistyczny z wydzieleniem jego modułów, w ramach pracy zespołowej, dokumentuje pracę zespołu.

6.

Uczeń wykorzystuje komputer oraz programy i gry edukacyjne do poszerzania wiedzy i umiejętności z różnych dziedzin:

1)

opracowuje indywidualne i zespołowe projekty przedmiotowe i międzyprzedmiotowe z wykorzystaniem metod i narzędzi informatyki;

2)

korzysta z zasobów edukacyjnych udostępnianych na portalach przeznaczonych do kształcenia na odległość.

7.

Uczeń wykorzystuje komputer i technologie informacyjno-komunikacyjne do rozwijania swoich zainteresowań, opisuje zastosowania informatyki, ocenia zagrożenia i ograniczenia, docenia aspekty społeczne rozwoju i zastosowań informatyki:

1)

opisuje najważniejsze elementy procesu rozwoju informatyki i technologii informacyjno-komunikacyjnych;

2)

wyjaśnia szanse i zagrożenia dla rozwoju społecznego i gospodarczego oraz dla obywateli, związane z rozwojem informatyki i technologii informacyjno-komunikacyjnych;

3)

stosuje normy etyczne i prawne związane z rozpowszechnianiem programów komputerowych, bezpieczeństwem i ochroną danych oraz informacji w komputerze i w sieciach komputerowych;

4)

omawia zagadnienia przestępczości komputerowej, w tym piractwo komputerowe, nielegalne transakcje w sieci;

5)

przygotowuje się do świadomego wyboru kierunku i zakresu dalszego kształcenia informatycznego.

WYCHOWANIE FIZYCZNE

III etap edukacyjny

Cele kształcenia - wymagania ogólne

Dbałość o sprawność fizyczną, prawidłowy rozwój, zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne oraz zrozumienie związku aktywności fizycznej ze zdrowiem, w szczególności:

1)

umiejętność oceny własnej sprawności fizycznej i przebiegu rozwoju fizycznego w okresie dojrzewania;

2)

gotowość do uczestnictwa w rekreacyjnych i sportowych formach aktywności fizycznej oraz ich organizacji;

3)

zrozumienie związku aktywności fizycznej ze zdrowiem;

4)

6)

omawia znaczenie dla zdrowia dobrych relacji z innymi ludźmi, w tym z rodzicami oraz rówieśnikami tej samej i odmiennej płci;

7)

wyjaśnia, w jaki sposób może dawać i otrzymywać różnego rodzaju wsparcie społeczne;

8)

wyjaśnia, co oznacza zachowanie asertywne, i podaje jego przykłady;

9)

omawia szkody zdrowotne i społeczne związane z paleniem tytoniu, nadużywaniem alkoholu i używaniem innych substancji psychoaktywnych; wyjaśnia, dlaczego i w jaki sposób należy opierać się presji oraz namowom do używania substancji psychoaktywnych i innych zachowań ryzykownych.

WYCHOWANIE FIZYCZNE

IV etap edukacyjny - tylko zakres podstawowy

Cele kształcenia - wymagania ogólne

Przygotowanie do aktywności fizycznej przez całe życie oraz ochrona i doskonalenie zdrowia własnego oraz innych, w szczególności:

1)

uświadomienie potrzeby aktywności fizycznej przez całe życie;

2)

stosowanie w życiu codziennym zasad prozdrowotnego stylu życia;

3)

działanie jako krytyczny konsument (odbiorca) sportu;

4)

EDUKACJA DLA BEZPIECZEŃSTWA

III etap edukacyjny

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Znajomość powszechnej samoobrony i ochrony cywilnej.

Uczeń rozumie znaczenie powszechnej samoobrony i ochrony cywilnej.

II.

Przygotowanie do działania ratowniczego.

wyjaśnia, dlaczego duży krwotok i wstrząs pourazowy zagrażają życiu;

14)

tamuje krwotok za pomocą opatrunku;

15)

udziela pomocy przy złamaniach i zwichnięciach;

16)

udziela pomocy przy zatruciach: pokarmowych, lekami, gazami, środkami chemicznymi;

17)

omawia skutki działania niskiej i wysokiej temperatury na organizm ludzki;

18)

udziela pomocy osobie poszkodowanej przy oparzeniu termicznym i chemicznym.

EDUKACJA DLA BEZPIECZEŃSTWA

IV etap edukacyjny - tylko zakres podstawowy

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Znajomość struktury obronności państwa.

Uczeń rozróżnia struktury obronności państwa, rozumie ich rolę oraz zna formy spełniania powinności obronnych przez organy administracji i obywateli.

II.

Przygotowanie do sytuacji zagrożeń.

ocenia sytuację w miejscu wypadku;

3)

zabezpiecza miejsce wypadku i wzywa profesjonalną pomoc;

4)

omawia zasady zapewnienia bezpieczeństwa ratownikowi, poszkodowanym i świadkom zdarzenia;

5)

wymienia środki przydatne przy udzielaniu pierwszej pomocy;

6)

ocenia stan poszkodowanego i demonstruje sposób skontrolowania jego funkcji życiowych;

7)

udziela pierwszej pomocy w przypadkach oparzeń, złamań i zwichnięć, krwotoków, dławienia się ciałem obcym, utraty przytomności, utraty oddechu, zatrzymania krążenia, wstrząsu pourazowego.

WYCHOWANIE DO ŻYCIA W RODZINIE

III etap edukacyjny

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Okazywanie szacunku innym ludziom, docenianie ich wysiłku i pracy, przyjęcie postawy szacunku wobec siebie; wnoszenie pozytywnego wkładu w życie swojej rodziny.

II.

Przyjęcie integralnej wizji osoby; wybór i urzeczywistnianie wartości służących osobowemu rozwojowi; kierowanie własnym rozwojem, podejmowanie wysiłku samowychowawczego zgodnie z uznawanymi normami i wartościami; poznawanie, analizowanie i wyrażanie uczuć; rozwiązywanie problemów i pokonywanie trudności okresu dorastania.

III.

Znajomość organizmu ludzkiego i zachodzących w nim zmian oraz akceptacja własnej płciowości; przyjęcie integralnej wizji ludzkiej seksualności; umiejętność obrony własnej intymności i nietykalności seksualnej oraz szacunek dla ciała innej osoby.

IV.

Korzystanie ze środków przekazu w sposób selektywny, umożliwiający obronę przed ich destrukcyjnym oddziaływaniem.

V.

Umiejętność korzystania z systemu poradnictwa dla dzieci i młodzieży.

Treści nauczania - wymagania szczegółowe

1.

Rozwój człowieka: faza prenatalna, narodziny, faza niemowlęca, wczesnodziecięca, przedpokwitaniowa, dojrzewania, młodości, wieku średniego, wieku późnego. Życie jako fundamentalna wartość.

2.

Budowa prawidłowych relacji z rodzicami. Konflikt pokoleń; przyczyny i sposoby rozwiązywania konfliktów. Odpowiedzialność wszystkich za atmosferę panującą w rodzinie. Rodzina niepełna.

3.

Rola autorytetów w życiu człowieka.

4.

Relacje międzyosobowe i ich znaczenie. Przyjaźń, zakochanie, miłość; pierwsze fascynacje, miłość platoniczna, miłość młodzieńcza, miłość dojrzała.

5.

Zachowania asertywne.

6.

Podstawowe informacje o rozwoju seksualnym człowieka: tożsamość płciowa: kobiecość i męskość.

7.

Dojrzewanie. Rozumienie i akceptacja kryteriów dojrzałości biologicznej, psychicznej i społecznej.

8.

Problemy i trudności okresu dojrzewania (napięcia seksualne, masturbacja), sposoby radzenia sobie z nimi, pomoc w rozeznaniu sytuacji wymagających porady lekarza lub innych specjalistów.

9.

Różnice w rozwoju psychoseksualnym dziewcząt i chłopców; postawy i wzajemne oczekiwania.

10.

Zagrożenia okresu dojrzewania: presja seksualna, uzależnienia, pornografia, prostytucja nieletnich.

11.

Główne funkcje płciowości: wyrażanie miłości, budowanie więzi i rodzicielstwo.

12.

Inicjacja seksualna; związek pomiędzy aktywnością seksualną a miłością i odpowiedzialnością; dysfunkcje związane z przedmiotowym traktowaniem człowieka w dziedzinie seksualnej. Ryzyko związane z wczesną inicjacją.

13.

Kształtowanie i akceptacja tożsamości płciowej. Możliwości pomocy w pokonywaniu trudności związanych z tożsamością płciową.

14.

Płodność wspólną sprawą kobiety i mężczyzny.

15.

Planowanie rodziny. Metody rozpoznawania płodności. Antykoncepcja - aspekt zdrowotny, psychologiczny i etyczny.

16.

Infekcje przenoszone drogą płciową. AIDS: drogi przenoszenia zakażenia, profilaktyka, aspekt społeczny.

17.

Wartości związane z seksualnością człowieka: męskość, kobiecość, miłość, małżeństwo, rodzicielstwo. Znaczenie odpowiedzialności w przeżywaniu własnej płciowości oraz budowaniu trwałych i szczęśliwych więzi.

18.

Wpływ sposobu spędzania wolnego czasu (w tym korzystania ze środków masowego przekazu) na człowieka.

WYCHOWANIE DO ŻYCIA W RODZINIE

IV etap edukacyjny - tylko zakres podstawowy

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Pogłębianie wiedzy związanej z funkcjami rodziny, miłością, przyjaźnią, pełnieniem ról małżeńskich i rodzicielskich, seksualnością człowieka i prokreacją; umiejętność podejmowania odpowiedzialnych decyzji dotyczących wyboru drogi życiowej, małżeństwa i rodziny.

II.

Rozwijanie umiejętności rozwiązywania problemów związanych z okresem dojrzewania, dorastania i wyborem drogi życiowej; umiejętność świadomego kreowania własnej osobowości.

III.

Uzyskanie przez uczniów lepszego rozumienia siebie i najbliższego otoczenia; umiejętność poszukiwania i udzielania odpowiedzi na pytania: Kim jest człowiek? Jakie są jego cele i zadania życiowe? Jaki jest sens życia?

IV.

Przyjęcie pozytywnej postawy wobec życia ludzkiego, osób niepełnosprawnych i chorych; przygotowanie, na podstawie wiedzy i wykształconych umiejętności, do poszanowania godności życia ludzkiego i dojrzałego funkcjonowania w rodzinie.

V.

Znajomość podstawowych zasad postępowania w sferze ludzkiej płciowości i płodności; kształtowanie postaw prozdrowotnych, prospołecznych i prorodzinnych.

Treści nauczania - wymagania szczegółowe

1.

Tożsamość i wielowymiarowość człowieka. Poczucie sensu życia.

2.

Komunikacja interpersonalna, asertywność, techniki negocjacji, empatia.

3.

Tolerancja wobec odmienności kulturowych, etnicznych, religijnych, seksualnych.

4.

Rozwój psychoseksualny człowieka w kolejnych fazach życia.

5.

Dojrzewanie: rozumienie i akceptacja kryteriów dojrzałości biologicznej, psychicznej i społecznej. Problemy okresu dojrzewania i sposoby radzenia sobie z nimi.

6.

Wartości i pojęcia związane z płciowością człowieka: męskość, kobiecość, miłość, rodzina, rodzicielstwo. Znaczenie odpowiedzialności w przeżywaniu własnej płciowości i budowaniu emocjonalnych więzi. Role kobiet i mężczyzn a panujące stereotypy.

7.

Inicjacja seksualna, jej uwarunkowania i następstwa. Argumenty biomedyczne, psychologiczne i moralne za opóźnianiem wieku inicjacji seksualnej.

8.

Istota seksualności człowieka i jej aspekty. Integracja seksualna.

9.

Komplementarność płci - wzajemne dopełnianie się płci w sferach fizycznej, psychicznej, emocjonalnej i społecznej. Rozumienie, akceptacja i szacunek dla osób płci odmiennej.

10.

Istota, rodzaje i etapy rozwoju miłości. Różnice w przeżywaniu miłości.

11.

Metody rozpoznawania płodności.

12.

Metody i środki antykoncepcji. Sposoby ich działania i zasady doboru.

13.

Choroby przenoszone drogą płciową i zapobieganie im. AIDS: profilaktyka, aspekt społeczny i etyczny, chory na AIDS w rodzinie.

14.

Trudności w osiąganiu tożsamości płciowej, możliwości pomocy.

15.

Normy zachowań seksualnych. Przemoc i przestępstwa seksualne; możliwości zapobiegania, sposoby obrony. Informacja o ośrodkach pomocy psychologicznej, medycznej i prawnej.

16.

Przygotowanie do małżeństwa. Problemy wierności, zaufania i dialogu.

17.

Małżeństwo: jego fazy; trudności i konflikty oraz sposoby ich rozwiązywania; wartość małżeństwa. Macierzyństwo i ojcostwo. Przygotowanie do ról rodzicielskich. Adopcja. Bezdzietność.

18.

Przebieg i higiena ciąży. Rozwój prenatalny dziecka. Szkoła rodzenia, poród i naturalne karmienie. Rola rodziców w okresie oczekiwania na narodziny dziecka, w czasie porodu i po narodzinach.

19.

Funkcje rodziny, ze szczególnym uwzględnieniem wychowania dzieci w rodzinie. Znaczenie prawidłowych postaw rodzicielskich dla rozwoju dziecka. Samotne rodzicielstwo.

20.

Nieplanowana ciąża; sposoby szukania pomocy w sytuacjach trudnych.

21.

Aborcja jako zagrożenie dla zdrowia psychicznego i fizycznego - aspekty: prawny, medyczny i etyczny.

22.

Konflikty w rodzinie i ich przyczyny. Sposoby rozwiązywania konfliktów.

23.

Przemoc w rodzinie. Wykorzystywanie seksualne. Profilaktyka. Możliwości uzyskiwania pomocy.

24.

Zagrożenia życia społecznego: alkoholizm, narkomania, agresja, sekty, pornografia.

25.

Prawodawstwo dotyczące rodziny. Zawarcie małżeństwa, separacja, rozwód. Prawa i obowiązki małżonków i rodziców, prawa dziecka. Obowiązki państwa wobec rodziny.

26.

Człowiek wobec niepełnosprawności, starości, choroby, umierania i śmierci, w tym w aspekcie życia rodzinnego.

27.

Poradnictwo młodzieżowe i rodzinne w Polsce.

ETYKA

III etap edukacyjny

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Kształtowanie refleksyjnej postawy wobec człowieka, jego natury, powinności moralnych oraz wobec różnych sytuacji życiowych.

II.

Rozpoznawanie podstawowych wartości i dokonywanie właściwej ich hierarchizacji; dokonywanie wyboru wartości i tworzenie ich hierarchii.

III.

Poznanie specyficznych norm i wartości leżących u podstaw działalności publicznej w szkole (samorząd uczniowski), społeczności lokalnej i państwie demokratycznym; rozpoznawanie sytuacji naruszających te normy i wartości (np. korupcja); podejmowanie działań zgodnych z tymi normami i wartościami w grupie rówieśniczej i szkole.

IV.

Podjęcie odpowiedzialności za siebie i innych oraz za dokonywane wybory moralne; rozstrzyganie wątpliwości i problemów moralnych zgodnie z przyjętą hierarchią wartości i dobrem wspólnym.

V.

Stosowanie zasad harmonijnego współistnienia i współdziałania ze środowiskiem społecznym i przyrodniczym.

Treści nauczania - wymagania szczegółowe

1.

Człowiek jako osoba; natura i godność człowieka.

2.

Rola i znaczenie sumienia w ocenie moralnej i dla wewnętrznego rozwoju człowieka.

3.

Samowychowanie jako droga rozwoju.

4.

Główne problemy współczesnej etyki.

5.

Człowiek wobec wartości; człowiek wobec cierpienia i śmierci.

6.

Moralność a religia, wiedza i polityka.

7.

Wskazania moralne w religii chrześcijańskiej. Normy społeczne wynikające z nauki społecznej Kościoła.

8.

Wskazania moralne w innych religiach świata.

9.

Normy i wartości demokratyczne leżące u podstaw aktywności społecznej na poziomie małej grupy, szkoły, społeczności lokalnej.

10.

Moralne aspekty stosunku człowieka do świata przyrody.

11.

Praca i jej wartość dla człowieka, znaczenie etyki zawodowej.

ETYKA

IV etap edukacyjny - tylko zakres podstawowy

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Rozwijanie wrażliwości moralnej; umiejętność lepszego poznania siebie i rozwijania własnej tożsamości.

II.

Kształtowanie rozpoznawania wartości moralnych oraz zdolności odróżniania dobra od zła; dokonywanie trafnej oceny moralnej podejmowanych działań w życiu osobistym, w grupie, szkole, społeczności lokalnej; umiejętność dokonywania etycznej analizy i oceny działań i decyzji własnych i innych w świetle wartości moralnych i tworzenia hierarchii wartości.

III.

Podjęcie samokontroli i pracy nad sobą; przyjmowanie odpowiedzialności za słowa i czyny.

IV.

Znajomość podstawowych pojęć i koncepcji etycznych.

Treści nauczania - wymagania szczegółowe

1.

Etyka a pozostałe dyscypliny filozoficzne i nauki szczegółowe. Moralność, etos, prawo, obyczaje i styl życia.

2.

Ogólnofilozoficzne założenia etyki. Kwestie metaetyczne. Etyki religijne i świeckie.

3.

Teorie i szkoły etyczne. Koncepcje etyczne w nurcie filozofii klasycznej.

4.

Człowiek jako osoba i jego działanie. Etyczna analiza aktywności ludzkiej. Motywy podejmowanych decyzji.

5.

Cel i sens ludzkiej egzystencji. Hierarchie celów. Szczęście w życiu ludzkim. Rozwój moralny i duchowy człowieka jako osoby. Rola oddziaływań wychowawczych.

6.

Dobro moralne i wartości moralne. Hierarchia wartości. Wartości autoteliczne i instrumentalne. Konflikt wartości. Wartości wybierane i realizowane.

7.

Prawo moralne, imperatyw moralny, w tym prawo naturalne. Dekalog jako podstawa życia moralnego. Problem relatywizmu moralnego i sposoby jego przezwyciężania. Nienaruszalne prawa istoty ludzkiej.

8.

Wymiar moralny życia człowieka. Zdolność rozpoznawania wartości i powszechne dążenie do dobra. Świadomość moralna. Rola sumienia w prawidłowym rozwoju wewnętrznym. Sądy i oceny moralne. Przykłady patologii w zakresie świadomości moralnej. Problem manipulacji. Obecność dobra i zła we współczesnej kulturze.

9.

Sprawności moralne. Samowychowanie.

10.

Przykłady współczesnych przejawów kryzysu moralnego i dylematów w zakresie wyborów moralnych oraz sposoby ich rozwiązywania na gruncie etyki chrześcijańskiej oraz innych koncepcji etycznych.

11.

Moralne aspekty pracy i różnych dziedzin życia publicznego. Etyki zawodowe. Przykłady kodeksów etycznych. Korupcja jako negatywne zjawisko naruszające kodeksy etyczne. Zagadnienie wszechstronnego i zrównoważonego rozwoju. Moralny wymiar stosunku człowieka do świata przyrody.

12.

Etyczny wymiar życia szkolnego. Umiejętność życia z innymi i dla innych. Uczciwość. Problem „ściągania”. Wartości szczególnie cenione w życiu szkolnym.

JĘZYK MNIEJSZOŚCI NARODOWEJ LUB ETNICZNEJ

III etap edukacyjny

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Zrozumienie własnego dziedzictwa narodowego lub etnicznego.

II.

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

III.

Tworzenie wypowiedzi.

IV.

Analiza i interpretacja tekstów kultury.

Treści nauczania - wymagania szczegółowe

1.

Rozumienie specyfiki swego dziedzictwa narodowego. Uczeń:

1)

zna utwory literackie i inne teksty kultury ważne dla poczucia tożsamości narodowej lub etnicznej i przynależności do wspólnoty europejskiej oraz światowej;

2)

dostrzega różne wzorce postaw społecznych, narodowych, obywatelskich, obyczajowych, kulturowych, moralnych, religijnych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość;

3)

zna podstawowe fakty z życia mniejszości narodowej lub etnicznej oraz operuje słownictwem związanym z życiem mniejszości narodowej lub etnicznej w Polsce;

4)

rozpoznaje najważniejsze (podstawowe) tematy, motywy, toposy charakterystyczne dla literatury narodowej.

2.

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:

1)

samodzielnie dociera do informacji - w książkach, prasie, mediach elektronicznych;

2)

potrafi w bibliotece wyszukać potrzebne informacje, zna zasady korzystania z zasobów bibliotecznych;

3)

zna pojęcia stylu, rozpoznaje styl potoczny, urzędowy, artystyczny i naukowy oraz stylizację językową;

4)

rozpoznaje wypowiedzi o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym;

5)

rozpoznaje intencje wypowiedzi (np. aprobatę, dezaprobatę, negację, ironię, prowokację);

6)

dostrzega w wypowiedzi ewentualne przejawy agresji i manipulacji;

7)

rozpoznaje wypowiedź argumentacyjną, wskazuje tezę, argumenty i wnioski;

8)

wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz potrafi zacytować odpowiednie fragmenty tekstu;

9)

hierarchizuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie;

10)

czerpie dodatkowe informacje z przypisu;

11)

odróżnia informacje o faktach od opinii;

12)

rozpoznaje różnice między fikcją a kłamstwem;

13)

14)

rozpoznaje cechy kultury i języka regionu (dialektyzmy);

15)

korzysta ze słowników zarówno w formie książkowej, jak i elektronicznej;

16)

rozpoznaje w zdaniach i w równoważnikach zdań różne części zdania;

17)

rozróżnia rodzaje wypowiedzeń złożonych podrzędnie i współrzędnie;

18)

odbiera komunikat przekazany za pomocą środków audiowizualnych - rozróżnia informacje przekazane werbalnie oraz zawarte w obrazie.

3.

Tworzenie wypowiedzi w języku narodowym lub etnicznym. Uczeń:

1)

sprawnie posługuje się oficjalną i nieoficjalną odmianą języka narodowego lub etnicznego;

2)

poprawnie akcentuje wyrazy oraz poprawnie intonuje zdania;

3)

stosuje zasady etyki mowy: zna konsekwencje stosowania form charakterystycznych dla środków elektronicznych (takich jak SMS, e-mail, czat) - np. możliwych nieporozumień wynikających ze skrótowości i lakoniczności wypowiedzi, możliwego oszukiwania i manipulacji powodowanych anonimowością w sieci, łatwego obrażania obcych, ośmieszania i zawstydzania innych wskutek rozpowszechniania obrazów przedstawiających ich w sytuacjach kłopotliwych;

4)

stosuje zasady etykiety językowej: wie, w jaki sposób zwracać się do rozmówcy w zależności od sytuacji i relacji, jaka łączy go z osobą, do której mówi (dorosły, obcy, bliski, rówieśnik), zna formuły grzecznościowe, zna konwencje językowe zależne od środowiska (np. sposób zwracania się do nauczyciela, lekarza, profesora wyższej uczelni), ma świadomość konsekwencji używania formuł niestosownych i obraźliwych, zna skutki kłamstwa, manipulacji, ironii;

5)

tworzy wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych: urozmaicone kompozycyjnie i fabularnie opowiadanie, opis sytuacji i przeżyć, zróżnicowany stylistycznie i funkcjonalnie opis przedmiotów lub dzieł sztuki, charakterystyka postaci literackiej, filmowej lub rzeczywistej, sprawozdanie z lektury, filmu, spektaklu i ze zdarzenia z życia, rozprawka, podanie, CV, list motywacyjny, dedykacja; dostosowuje odmianę i styl wypowiedzi do gatunku, w którym się wypowiada;

6)

tworzy plan własnej wypowiedzi;

7)

stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunków wymienionych w pkt. 5, tworzy spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat;

8)

streszcza linearnie wypowiedź narracyjną (przedstawia najistotniejsze treści wypowiedzi w takim porządku, w jakim występują one w tekście);

9)

dokonuje starannej redakcji tekstu, wykazując się znajomością podstawowych zasad edytorskich, w tym poprawia ewentualne błędy językowe, ortograficzne i interpunkcyjne - umie formatować tekst, dobierać rodzaj czcionki według rozmiaru i kształtu, stosować właściwe odstępy, wyznaczać marginesy i justować tekst, dokonywać korekty napisanego przez siebie tekstu (kontrolować autokorektę);

10)

operuje słownictwem z kręgów tematycznych: życie codzienne, rozwój psychiczny, moralny i fizyczny człowieka; społeczeństwo i kultura;

11)

dostrzega różnice pod względem zakresu i treści w znaczeniu wyrazów, rozróżnia znaczenia wyrazu wieloznacznego - wykorzystuje tę wiedzę w precyzowaniu znaczenia swojej wypowiedzi; rozpoznaje i dobiera synonimy i antonimy dla wyrażenia zamierzonych treści;

12)

stosuje związki frazeologiczne ze zrozumieniem ich znaczeń;

13)

tworząc tekst własny, wykorzystuje elementarną wiedzę z zakresu słowotwórstwa (rozpoznaje temat słowotwórczy i formant w wyrazach pochodnych i dostrzega funkcje formantów w kształtowaniu znaczenia wyrazów pochodnych);

14)

stosuje poprawnie różne rodzaje wypowiedzeń we własnych tekstach; dostosowuje szyk wyrazów i wypowiedzeń składowych do wagi, jaką nadaje przekazywanym informacjom;

15)

wykorzystuje wiedzę o składni w stosowaniu reguł interpunkcyjnych;

16)

przekształca części zdania pojedynczego w zdania podrzędne i odwrotnie, przekształca konstrukcje strony czynnej w konstrukcje strony biernej i odwrotnie, zamienia formy osobowe czasownika na imiesłowy i odwrotnie - ze świadomością ich funkcji w zdaniu; zamienia mowę niezależną na zależną;

17)

wprowadza partykuły do wypowiedzi, aby modyfikować znaczenia jej składników;

18)

świadomie wykorzystuje wykrzyknik jako część mowy w celu wyrażenia emocji;

19)

stosuje poprawne formy odmiany rzeczowników, czasowników, przymiotników, liczebników i zaimków; stosuje poprawne formy wyrazów w związkach składniowych (zgody i rządu);

20)

świadomie, odpowiedzialnie, selektywnie korzysta (jako odbiorca i nadawca) z elektronicznych środków przekazywania informacji;

21)

interpretuje głosowo wybrane utwory literackie (w całości lub w części).

4.

Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:

1)

rozpoznaje i charakteryzuje rodzaje literackie oraz przypisuje do nich konkretne utwory;

2)

wskazuje różnice między dramatem i teatrem;

3)

wskazuje elementy dramatu, takie jak: akt, scena, tekst główny, tekst poboczny, monolog, dialog;

4)

rozpoznaje gatunki literackie, np.: przypowieść, pamiętnik, dziennik, komedia, dramat jako gatunek, tragedia, ballada, nowela, hymn oraz inne gatunki charakterystyczne dla kultury danej mniejszości narodowej lub etnicznej;

5)

rozpoznaje odmiany gatunkowe literatury popularnej: powieści lub opowiadania obyczajowe, przygodowe, utwory fantasy;

6)

rozpoznaje gatunki publicystyczne prasowe, radiowe i telewizyjne: artykuł, wywiad, reportaż, felieton;

7)

określa problematykę utworu;

8)

charakteryzuje w utworze podmiot liryczny lub narratora;

9)

rozróżnia narrację pierwszo- i trzecioosobową oraz potrafi zinterpretować jej funkcję w utworze;

10)

rozpoznaje różne sposoby pokazywania świata przedstawionego: realizm, fantastyka, groteska;

11)

rozpoznaje w utworze literackim: symbol, alegorię, apostrofę, ironię, puentę i wykorzystuje je w interpretacji;

12)

wskazuje funkcję środków stylistycznych z poziomu leksykalnego (np. neologizmu, archaizmu, zdrobnienia, zgrubienia, eufemizmu, metafory), składniowego (np. powtórzenia, pytania retorycznego, różnego typu zdań i równoważników), fonetycznego (np. rymu, rytmu, wyrażenia dźwiękonaśladowczego);

13)

opisuje własne odczucia, które budzi dzieło;

14)

przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i przekonująco ją uzasadnia;

15)

uwzględnia w interpretacji potrzebne konteksty, np. biograficzny, historyczny;

16)

rozróżnia specyfikę takich rodzajów sztuki, jak: literatura, teatr, film, muzyka, sztuki plastyczne, sztuki audiowizualne;

17)

ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości, np. patriotyzm-nacjonalizm-szowinizm, tolerancja-nietolerancja, piękno-brzydota, a także rozpoznaje ich obecność w życiu oraz w literaturze i innych sztukach;

18)

omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych sztuk podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. miłość, przyjaźń, śmierć, cierpienie, lęk, nadzieja, religijność, samotność, inność, poczucie wspólnoty, solidarność.

JĘZYK MNIEJSZOŚCI NARODOWEJ LUB ETNICZNEJ

IV etap edukacyjny

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Zrozumienie własnego dziedzictwa narodowego lub etnicznego.

II.

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

III.

Tworzenie wypowiedzi.

IV.

Analiza i interpretacja tekstów kultury.

Treści nauczania - wymagania szczegółowe


	ZAKRES PODSTAWOWY	ZAKRES ROZSZERZONY
	1. Rozumienie specyfiki swego dziedzictwa narodowego lub etnicznego. Uczeń:
	1) zna utwory literackie i inne teksty kultury ważne dla poczucia tożsamości narodowej lub etnicznej i przynależności do wspólnoty europejskiej oraz światowej;	spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
		1) rozpoznaje w tekstach kultury problemy religijne, społeczne, polityczne związane zżyciem mniejszości narodowej lub etnicznej;
	2) rozpoznaje wartości narodowe związane z własnym dziedzictwem kulturowym, np.: ojczyzna, mała ojczyzna, społeczność, naród, społeczeństwo, obywatelstwo;
		2) rozpoznaje i rozumie wpływy innych języków na język mniejszości narodowej lub język etniczny.
	3) rozumie związek poznanych utworów z życiem narodu i różnych grup wspólnotowych;
	4) rozpoznaje tematy, motywy, toposy charakterystyczne dla literatury narodowej;
	5) rozumie relacje międzykulturowe w Polsce;
	6) wykazuje korzyści wynikające z wzajemnego przenikania kultur.
	2. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:
	1) szuka literatury przedmiotu przydatnej do opracowywania różnych zagadnień; selekcjonuje ją według wskazanych kryteriów (korzysta z biblioteki - zarówno z tradycyjnego księgozbioru, jak z centrum multimedialnego);	spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
		1) samodzielnie znajduje i czyta teksty literackie oraz inne teksty kultury stanowiące konteksty dla lektur poznawanych w szkole;
		2) rozróżnia i omawia na wybranych przykładach funkcje języka - poznawczą (kategoryzowanie świata), komunikacyjną (tworzenie wypowiedzi i stosowanie języka w aktach komunikacji) oraz społeczną (jednoczenie grupy i budowanie tożsamości zbiorowej - regionalnej, środowiskowej, narodowej);
	2) tworzy przedmiotowe bazy danych zawierające informacje zdobywane w toku nauki;
	3) sporządza opis bibliograficzny książki i artykułu, bibliografię danego tematu, przypis;
	4) zna pojęcia znaku językowego i systemu znaków; potrafi uzasadnić, że język jest systemem znaków; rozróżnia treści wprowadzane do komunikatu za pomocą znaków werbalnych i niewerbalnych, mając świadomość różnych sposobów ich odbioru i interpretacji;
		3) rozpoznaje i wskazuje wybrane cechy języka ojczystego/etnicznego; sytuuje język ojczysty/etniczny na tle innych języków używanych w Europie;
		4) odczytuje sens tekstów politycznych.
	5) rozpoznaje różne odmiany języka, np. potoczny, gwarowy, literacki, dialekt;
	6) rozpoznaje i nazywa funkcje tekstu: informatywną, ekspresywną, impresywną (w tym perswazję), poetycką;
	7) rozpoznaje typ nadawcy i adresata tekstu;
	8) rozpoznaje cechy gatunkowe tekstu (w tym szczególnie intencje nadawcze);
	9) wskazuje charakterystyczne cechy stylu danego tekstu, nazywa zastosowane w nim środki językowe i określa ich funkcje w tekście;
	10) odczytuje sens tekstu (a w nim znaczenia wyrazów, związków frazeologicznych, zdań, grup zdań uporządkowanych w akapicie), potrafi wydzielić jego fragmenty i objaśnić ich sens oraz funkcję na tle całości;
	11) dokonuje logicznego streszczenia tekstu argumentacyjnego (wyróżniając kluczowe pojęcia, twierdzenia i sposób ich uzasadnienia);
	12) odczytuje sens tekstów artystycznych, publicystycznych (artykuł, reportaż), popularnonaukowych, prasowych (wiadomość, komentarz), uwzględniając zawarte w nich informacje zarówno jawne, jak i ukryte;
	13) rozróżnia pojęcia błędu językowego i innowacji językowej, poprawności i stosowności wypowiedzi; rozpoznaje i poprawia różne typy błędów językowych;
	14) dostrzega związek języka z wartościami, tj. rozumie, że język jest wartością, narzędziem wartościowania oraz źródłem poznania wartości.
	3. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:
	1) tworzy dłuższy tekst pisany lub mówiony (rozprawka, recenzja, referat, interpretacja utworu literackiego lub fragmentu) zgodnie z podstawowymi regułami jego organizacji, przestrzegając zasad spójności znaczeniowej i logicznej;	spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
		1) dostrzega funkcje wypowiedzi towarzyszące funkcji komunikacyjnej: sprawczą i fatyczną;
		2) rozróżnia normę językową wzorcową i użytkową; ocenia własne kompetencje językowe (poprawność gramatyczną i słownikową) oraz kompetencje komunikacyjne (stosowność i skuteczność wypowiadania się);
	2) tworzy samodzielną wypowiedź argumentacyjną według podstawowych zasad logiki i retoryki (stawia tezę lub hipotezę, dobiera argumenty, porządkuje je, hierarchizuje, dokonuje ich selekcji pod względem użyteczności wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykłady ilustrujące wywód myślowy, przeprowadza prawidłowe wnioskowanie);
		3) adjustuje na poziomie elementarnym tekst pisany i dokonuje jego korekty.
	3) przygotowuje wypowiedź (analizuje temat, dostosowuje do niego formę wypowiedzi, sporządza plan wypowiedzi);
	4) stosuje uczciwe zabiegi perswazyjne, zdając sobie sprawę z ich wartości i funkcji;
	5) opracowuje redakcyjnie własny tekst (dokonuje przeróbek, uzupełnień, transformacji, skrótów, eliminuje przypadkową niejednoznaczność wypowiedzi);
	6) wykonuje różne działania na tekście cudzym (np. streszcza, parafrazuje, sporządza konspekt, cytuje, sporządza przypisy);
	7) publicznie wygłasza przygotowaną przez siebie wypowiedź, dbając o dźwiękową wyrazistość przekazu (w tym także tempo mowy i donośność, poprawny akcent wyrazowy oraz poprawną intonację zdania);
	8) prezentuje własne przeżycia wynikające z kontaktów ze sztuką;
	9) operuje słownictwem z kręgów tematycznych: Ojczyzna, Europa, świat (przeszłość i teraźniejszość); kultura, cywilizacja, polityka.
	4. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:
	1) zna pojęcie aktu komunikacji językowej i wskazuje jego składowe, dostrzega i omawia współczesne zmiany modelu komunikacji językowej (np. różnice między tradycyjną komunikacją ustną lub pisaną a komunikacją przez Internet);	spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
		1) wskazuje związki między różnymi aspektami utworu (poznawczym, estetycznym i etycznym);
	2) w analizie i interpretacji tekstu posługuje się podstawowymi pojęciami z zakresu historii literatury, teorii literatury i nauki o języku oraz terminami i pojęciami z zakresu innych dyscyplin;	2) dostrzega przemiany konwencji i praktykę ich łączenia (synkretyzm konwencji i gatunków);
		3) rozpoznaje aluzje literackie i symbole kulturowe oraz znaki tradycji;
	3) rozpoznaje problematykę utworu;	4) wskazuje teksty wzorcowe dla utworów będących parafrazami, parodiami i trawestacjami;
	4) rozpoznaje konwencję literacką utworu (stałe pojawianie się jakiegoś literackiego rozwiązania w obrębie pewnego historycznie określonego zbioru utworów);
		5) dostrzega i potrafi komentować estetyczne wartości utworu literackiego;
	5) odczytuje treści symboliczne utworu;
	6) wskazuje zastosowane w utworze językowe środki wyrazu artystycznego oraz inne wyznaczniki poetyki danego utworu (z zakresu podstaw wersyfikacji, kompozycji, genologii) i określa ich funkcje;	6) przeprowadza interpretację porównawczą utworów literackich;
		7) w interpretacji eseju i felietonu wykorzystuje wiedzę o ich cechach gatunkowych;
		8) rozpoznaje retoryczną organizację wypowiedzi - wskazuje zastosowane w tekście sposoby osiągania jej sugestywności.
	7) dostrzega w czytanych utworach cechy stylu charakterystyczne dla danego twórcy;
	8) rozróżnia w czytanych tekstach oraz wypowiedziach mówionych rodzaje stylizacji językowej (np. archaizację, dialektyzację, kolokwializację, naśladowanie języków obcych) i określa jej funkcje;
	9) wskazuje i analizuje przykłady odmian języka napotkane w czytanych tekstach;
	10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania bohatera i świata przedstawionego (narracja, fabuła, sytuacja liryczna, akcja);
	11) rozpoznaje podstawowe motywy (np. ojczyzny, poety, matki, ziemi) oraz ich funkcje w utworze;
	12) wykorzystuje w interpretacji elementy znaczące dla odczytania sensu utworu (tytuł, podtytuł, puenta, kompozycja, słowa-klucze, motto);
	13) wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty: literacki, kulturowy, filozoficzny, biograficzny;
	14) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty (dostrzega cechy wspólne i różnice);
	15) dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartości narodowe i uniwersalne.

JĘZYK REGIONALNY - JĘZYK KASZUBSKI

III etap edukacyjny

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Znajomość kultury materialnej i duchowej Kaszub: historii, geografii, przyrody oraz zrozumienie specyfiki dziedzictwa kulturowego regionu.

II.

Rozumienie wypowiedzi ustnych i pisemnych o nieskomplikowanej tematyce, formie i długości w różnych warunkach odbioru.

III.

Tworzenie wypowiedzi z wykorzystaniem podstawowego zasobu środków językowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych) w formie ustnej i pisemnej na typowe tematy, na poziomie zapewniającym sprawną komunikację językową w różnych sytuacjach.

IV.

Przetwarzanie tekstu ustnie lub pisemnie.

V.

Analiza i interpretacja tekstów kultury.

Treści nauczania - wymagania szczegółowe

1.

Poznawanie kultury materialnej i duchowej Kaszub, historii, geografii, przyrody oraz rozumienie specyfiki dziedzictwa kulturowego regionu. Uczeń:

1)

zna utwory literackie i inne teksty kultury ważne dla poczucia tożsamości kaszubskiej oraz przynależności do wspólnoty narodowej i europejskiej;

2)

dostrzega różne wzorce postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych, etycznych, kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość;

3)

operuje (w podstawowym zakresie) słownictwem związanym z regionem Kaszub;

4)

rozpoznaje podstawowe tematy, motywy i toposy charakterystyczne dla literatury kaszubskiej;

5)

wykazuje się podstawowym zakresem wiadomości związanych z historią, geografią, przyrodą, kulturą materialną i duchową Kaszub;

6)

wskazuje korzyści wynikające z wzajemnego przenikania kultur;

7)

rozpoznaje wpływ innych języków na język kaszubski.

2.

Rozumienie wypowiedzi ustnych i pisemnych o nieskomplikowanej tematyce, formie i długości w różnych warunkach odbioru i wykorzystywanie informacji w nich zawartych. Uczeń:

1)

rozumie zasłyszane i przeczytane (samodzielnie i przez lektora) teksty kaszubskie o różnorodnej tematyce, formie, długości (np. instrukcje, komunikaty, ogłoszenia, rozmowy, listy, broszury, ulotki reklamowe, jadłospisy, rozkłady jazdy, artykuły prasowe, teksty narracyjne);

2)

reaguje ustnie i pisemnie (w podstawowym zakresie), w sposób zrozumiały w typowych sytuacjach;

3)

rozpoznaje różne odmiany języka: potoczny, gwarowy, dialekty, literacki; rozpoznaje typy nadawcy i adresata oraz cechy gatunkowe tekstu;

4)

odczytuje sens tekstu (a w nim znaczenia wyrazów, związków frazeologicznych, zdań, grup zdań uporządkowanych w akapicie), potrafi wydzielić jego fragmenty i objaśnić ich sens oraz funkcję na tle całości; rozumie podstawowe symbole literackie;

5)

dokonuje logicznego streszczenia;

6)

odczytuje sens tekstów artystycznych, publicystycznych (prasowych), uwzględniając zawarte w nich informacje;

7)

rozróżnia pojęcie błędu językowego i innowacji językowej;

8)

odróżnia język potoczny od literackiego; rozpoznaje i wskazuje wybrane cechy języka kaszubskiego, które świadczą o jego przynależności do rodziny języków słowiańskich; sytuuje język kaszubski na tle innych języków używanych w Europie;

9)

korzysta z dostępnych słowników języka kaszubskiego;

10)

dostrzega związek języka z wartościami (rozumie, że język jest wartością i narzędziem wartościowania oraz źródłem poznania wartości).

3.

Tworzenie wypowiedzi w języku kaszubskim: posługiwanie się podstawowym zasobem środków językowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych); samodzielne formułowanie w języku kaszubskim zrozumiałych wypowiedzi ustnych i pisemnych na typowe tematy; posługiwanie się językiem kaszubskim w sposób zapewniający sprawną komunikację językową w różnych sytuacjach; bogacenie zasobu słownictwa. Uczeń:

1)

tworzy krótkie i zrozumiałe wypowiedzi (notatka, ogłoszenie, zaproszenie, list, sprawozdanie, dialog, opowiadanie z dialogiem, charakterystykę postaci, pamiętnik, dziennik, opis: postaci, przedmiotu, krajobrazu, dzieła sztuki);

2)

stosuje proste strategie kompensacyjne w przypadku, gdy nie zna lub nie pamięta jakiegoś wyrazu;

3)

konstruuje krótkie wypowiedzi na tematy związane z życiem codziennym Kaszub;

4)

posługuje się poprawnie literacką lub potoczną odmianą języka kaszubskiego dotyczącą różnych sytuacji życiowych; wzbogaca zasób słownictwa;

5)

tworzy plan własnej wypowiedzi;

6)

tworzy krótką poprawną wypowiedź na zadany temat; stosuje zasady organizacji tekstu zgodnie z wymogami form wymienionych w pkt 1;

7)

streszcza prosty utwór;

8)

dokonuje redakcji tekstu napisanego ręcznie lub na komputerze, zgodnie z zasadami jego organizacji;

9)

operuje podstawowym słownictwem z kręgów tematycznych: Kaszuby, Polska, Europa;

10)

rozróżnia w kontekście znaczenie wyrazu wieloznacznego; rozpoznaje i dobiera za pomocą słowników synonimy dla wyrażenia zamierzonych treści;

11)

rozumie i stosuje popularne związki frazeologiczne;

12)

stosuje poprawne, krótkie konstrukcje zdaniowe we własnych tekstach;

13)

wykorzystuje wiedzę o składni w stosowaniu reguł interpunkcyjnych;

14)

przekształca części zdania pojedynczego w proste zdania podrzędne i odwrotnie;

15)

rozumie konstrukcje strony biernej w kaszubszczyźnie; stronę bierną w języku kaszubskim umie poprawnie przełożyć na język polski;

16)

nawiązuje kontakty towarzyskie; przedstawia siebie i inne osoby, udziela podstawowych informacji na swój temat;

17)

mówi i czyta ze zrozumieniem teksty kaszubskie, troszcząc się o estetykę wypowiedzi;

18)

wykazuje się podstawową znajomością zasad ortograficznych i stosuje je w tekście;

19)

w miarę możliwości, potrzeb i umiejętności posługuje się kaszubskimi edytorami tekstu;

20)

korzysta z zasobów bibliotecznych;

21)

sporządza opis bibliograficzny książki.

4.

Przetwarzanie tekstu ustnie lub pisemnie; zmiana formy przekazu ustnego lub pisemnego.

Uczeń:

1)

przekazuje w języku kaszubskim informację usłyszaną lub przeczytaną w innym języku;

2)

przekazuje informacje zawarte w materiałach wizualnych (wykresach, mapach, symbolach, piktogramach);

3)

przekazuje w języku kaszubskim informacje dotyczące życia codziennego lub lektury sformułowane w języku polskim;

4)

przekazuje w języku polskim główne myśli lub wybrane informacje z tekstu w języku kaszubskim;

5)

wygłasza teksty kaszubskie z pamięci w całości lub we fragmentach.

5.

Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:

1)

rozpoznaje i charakteryzuje rodzaje literackie oraz przypisuje do nich konkretne utwory;

2)

rozpoznaje gatunki publicystyczne: prasowe, radiowe i telewizyjne;

3)

określa problematykę i funkcję utworu;

4)

charakteryzuje w utworze podmiot liryczny lub narratora;

5)

rozróżnia narrację pierwszo- i trzecioosobową oraz potrafi zinterpretować jej funkcję w utworze;

6)

rozpoznaje różne sposoby pokazywania świata przedstawionego: realizm, fantastykę;

7)

rozpoznaje w utworze literackim: symbol, alegorię, apostrofę, ironię, puentę i wykorzystuje je w interpretacji;

8)

9)

opisuje własne odczucia na podstawie przeczytanego lub usłyszanego tekstu;

10)

przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i ją uzasadnia;

11)

omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych sztuk podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. miłość, przyjaźń, śmierć, cierpienie, lęk, nadzieja, wiara religijna, samotność, inność, poczucie wspólnoty, solidarność.

JĘZYK REGIONALNY - JĘZYK KASZUBSKI

IV etap edukacyjny

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Znajomość kultury materialnej i duchowej Kaszub: historii, geografii, przyrody oraz zrozumienie specyfiki dziedzictwa kulturowego regionu.

II.

Rozumienie wypowiedzi ustnych i pisemnych o tematyce związanej z życiem codziennym i omawianą lekturą; wykorzystanie informacji w nich zawartych w różnych sytuacjach komunikacyjnych.

III.

Tworzenie wypowiedzi ustnych w języku kaszubskim oraz wypowiedzi pisemnych w języku kaszubskim i polskim; posługiwanie się rozwiniętym zasobem środków językowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych).

IV.

Przetwarzanie tekstu sformułowanego w języku kaszubskim ustnie lub pisemnie; zmiana formy przekazu ustnego lub pisemnego.

V.

Analiza i interpretacja tekstów kultury.

Treści nauczania - wymagania szczegółowe


	ZAKRES PODSTAWOWY	ZAKRES ROZSZERZONY
	1. Poznawanie kultury materialnej i duchowej Kaszub: historii, geografii, przyrody oraz rozumienie specyfiki dziedzictwa kulturowego regionu. Uczeń:
	1) zna utwory literackie i inne teksty kultury ważne dla poczucia tożsamości kaszubskiej oraz przynależności do wspólnoty narodowej i europejskiej;	spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
		1) identyfikuje obecność specyficznej kultury kaszubskiej, rozumie związki międzykulturowe w Polsce;
	2) dostrzega różne wzorce postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych, etycznych, kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość;
		2) wskazuje korzyści wynikające z wzajemnego przenikania kultur;
	3) operuje słownictwem związanym z regionem kaszubskim;
	3) operuje słownictwem związanym z regionem kaszubskim;	3) rozpoznaje wpływ innych języków na język kaszubski.
	4) rozpoznaje podstawowe tematy, motywy i toposy charakterystyczne dla literatury kaszubskiej;
	5) określa wpływ religii, wyznania na kulturę i życie mieszkańców Kaszub;
	6) wykazuje się podstawowym zakresem wiadomości związanych z historią, geografią, przyrodą, kulturą materialną i duchową Kaszub.
	2. Odbiór wypowiedzi w języku kaszubskim i wykorzystywanie informacji w nich zawartych; rozumienie wypowiedzi ustnych i pisemnych o różnorodnej tematyce, formie i długości w różnych warunkach odbioru. Uczeń:
	1) rozumie zasłyszane i przeczytane (samodzielnie i przez lektora) teksty o różnorodnej tematyce, formie (instrukcje, komunikaty, napisy informacyjne, ogłoszenia, rozmowy, wywiady, wiadomości, audycje radiowe i telewizyjne);	spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
		1) rozróżnia pojęcie błędu językowego i innowacji językowej, poprawności i stosowności wypowiedzi; rozpoznaje i poprawia różne typy błędów językowych w tekstach kaszubskich mówionych i pisanych;
	2) wypowiada się ustnie i pisemnie w typowych sytuacjach;
	3) rozpoznaje różne odmiany języka: potoczny, gwarowy, dialekty, literacki; typy nadawcy i adresata; cechy gatunkowe omawianych tekstów;
		2) odróżnia język potoczny od literackiego; rozpoznaje i wskazuje wybrane cechy języka kaszubskiego, które świadczą o jego przynależności do rodziny języków słowiańskich; sytuuje język kaszubski na tle innych języków używanych w Europie.
	4) odczytuje sens tekstu (a w nim znaczenia wyrazów, związków frazeologicznych, zdań, grup zdań uporządkowanych w akapicie), potrafi wydzielić jego fragmenty i objaśnić ich sens oraz funkcję na tle całości; rozumie podstawowe symbole literackie;
	5) streszcza, parafrazuje tekst;
	6) odczytuje sens tekstów artystycznych, publicystycznych (artykuł, reportaż), a także prasowych (wiadomość prasowa, komentarz prasowy), uwzględniając zawarte w nich informacje;
	7) odróżnia język potoczny od literackiego; rozpoznaje i wskazuje wybrane cechy języka kaszubskiego;
	8) korzysta z dostępnych słowników języka kaszubskiego;
	9) dostrzega związek języka z wartościami (rozumie, że język jest wartością i narzędziem wartościowania oraz źródłem poznania wartości).
	3. Samodzielne tworzenie wypowiedzi ustnych w języku kaszubskim oraz wypowiedzi pisemnych w języku kaszubskim i polskim na typowe tematy; posługiwanie się rozwiniętym zasobem środków językowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych). Uczeń:
	1) wypowiada się w następujących formach: rozprawka, recenzja, interpretacja utworu literackiego lub jego fragmentu, notatka; na tematy związane z wiedzą o regionie;	spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
	2) posługuje się językiem kaszubskim w sposób zapewniający sprawną komunikację językową w różnych sytuacjach prywatnych i publicznych; wzbogaca zasób słownictwa;	1) wypowiada się z uwzględnieniem kontekstu międzykulturowego oraz na temat integracji europejskiej ze znajomością problemów pojawiających się na styku różnych kultur i społeczności;
	3) stosuje proste strategie kompensacyjne (np. zastąpienie innym wyrazem, opisem) w przypadku, gdy nie zna lub nie pamięta jakiegoś wyrazu;
		2) tworzy dłuższy tekst pisany lub mówiony w języku polskim lub kaszubskim (rozprawka, recenzja, referat, interpretacja utworu literackiego lub jego fragmentu);
	4) tworzy samodzielną wypowiedź argumentacyjną według podstawowych zasad logiki i retoryki (stawia tezę lub hipotezę, dobiera argumenty, porządkuje je, hierarchizuje, dokonuje ich selekcji pod względem użyteczności w wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykłady ilustrujące wywód myślowy, przeprowadza prawidłowe wnioskowanie);
		3) prowadzi negocjacje w typowych sytuacjach życia codziennego;
		4) posługuje się kaszubskimi edytorami tekstu w miarę możliwości, umiejętności i potrzeb.
	5) redaguje własny tekst (dokonuje przeróbek, uzupełnień, transformacji, skrótów, eliminuje przypadkową niejednoznaczność wypowiedzi);
	6) dokonuje różnych zabiegów na tekście cudzym (streszcza teksty, parafrazuje, sporządza konspekt, cytuje, sporządza przypisy);
	7) publicznie wygłasza przygotowaną przez siebie wypowiedź, dbając o dźwiękową wyrazistość przekazu (w tym także tempo mowy i donośność);
	8) prezentuje własne przeżycia wynikające z kontaktów ze sztuką;
	9) operuje słownictwem z kręgów tematycznych - Kaszuby, Polska, Europa, świat (przeszłość i teraźniejszość); kultura, cywilizacja, polityka;
	10) nawiązuje kontakty towarzyskie; przedstawia siebie i inne osoby, udziela podstawowych informacji na swój temat i danych rozmówcy oraz innych osób;
	11) wyraża emocje (np. radość, niezadowolenie, zdziwienie) i prośby;
	12) ocenia własne kompetencje językowe (poprawność gramatyczną i leksykalną) oraz kompetencje komunikacyjne (stosowność i skuteczność wypowiadania się);
	13) adiustuje na poziomie elementarnym tekst pisany i sporządza jego korektę;
	14) mówi i czyta teksty ze zrozumieniem sensu, z troską o estetykę czytania i mówienia, właściwą dykcję, akcent, intonację;
	15) wykazuje się znajomością zasad ortograficznych języka kaszubskiego i stosuje je w tekście;
	16) szuka literatury przedmiotu przydatnej do opracowywania różnych zagadnień; selekcjonuje ją według wskazanych kryteriów (korzysta z zasobów bibliotecznych - zarówno z tradycyjnego księgozbioru, jak i centrum multimedialnego);
	17) sporządza opis bibliograficzny książki i artykułu, bibliografię wybranego tematu, przypisy.
	4. Przetwarzanie tekstu ustnie lub pisemnie; zmiana formy przekazu ustnego i pisemnego. Uczeń:
	1) przekazuje w języku kaszubskim informację usłyszaną lub przeczytaną w innym języku oraz przekazuje informacje zawarte w materiałach wizualnych (wykresach, mapach, symbolach, piktogramach);
	2) przekazuje w języku polskim główne myśli lub wybrane informacje z tekstu w języku kaszubskim;
	3) skraca, streszcza, rozwija usłyszany lub przeczytany tekst;
	4) wygłasza teksty kaszubskie z pamięci.
	5. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:
	1) posługuje się podstawowymi pojęciami z zakresu historii literatury, teorii literatury i nauki o języku w analizie i interpretacji tekstu;	spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
	2) rozpoznaje problematykę utworu;	1) analizując teksty dawne, dostrzega różnice językowe wynikające ze zmian historycznych;
	3) odczytuje treści symboliczne utworu;
	4) wskazuje zastosowane w utworze językowe środki artystycznego wyrazu oraz inne wyznaczniki poetyki danego utworu (z zakresu podstaw wersyfikacji, kompozycji) i określa ich funkcje;	2) wskazuje i analizuje przykłady odmian języka napotykane w czytanych tekstach;
		3) wykorzystuje w interpretacji konteksty filozoficzne znaczące dla odczytania sensu utworu;
	5) dostrzega w czytanych utworach charakterystyczne cechy stylu danej epoki oraz cechy twórcy;	4) przeprowadza interpretację porównawczą utworów literackich.
	6) rozróżnia w czytanych tekstach oraz w wypowiedziach ustnych rodzaje stylizacji językowej (np. archaizację, dialekryzację) i określa jej funkcję;
	7) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania bohatera i świata przedstawionego (narracja, fabuła, sytuacja liryczna, akcja);
	8) rozpoznaje podstawowe motywy (np. ojczyzny, poety, matki, ziemi, wędrówki), aluzje literackie, symbole kulturowe i znaki tradycji oraz określa ich funkcje w utworze; rozpoznaje retoryczną organizację wypowiedzi;
	9) wykorzystuje w interpretacji elementy znaczące dla odczytania sensu utworu (tytuł, podtytuł, puenta, kompozycja, słowa-klucze, motto); konteksty literackie, kulturowe;
	10) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty (dostrzega cechy wspólne i różnice);
	11) dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartości regionalne, narodowe i uniwersalne;
	12) konfrontuje tekst literacki z innymi tekstami kultury, np. plastycznymi, teatralnymi, filmowymi;
	13) wskazuje charakterystyczne cechy stylu danego tekstu, nazywa stosowane w nim środki językowe i określa ich funkcję w tekście.

Przedmiot uzupełniający: ZAJĘCIA ARTYSTYCZNE

III i IV etap edukacyjny

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji - percepcja sztuki.

II.

Tworzenie wypowiedzi - ekspresja przez sztukę.

III.

Analiza i interpretacja tekstów kultury - recepcja sztuki.

Przykładowe zajęcia: Zespół wokalny

rozpoznaje dzieła w wybranych dyscyplinach architektury i sztuk plastycznych, przyporządkowując je właściwym autorom oraz opisuje ich funkcje i cechy stylistyczne, na podstawie określonych przykładów (posługując się terminologią z zakresu historii sztuki).

Przedmiot uzupełniający: HISTORIA I SPOŁECZEŃSTWO

IV etap edukacyjny

Celem zajęć historia i społeczeństwo jest poszerzenie wiedzy z zakresu historii z elementami wiedzy o społeczeństwie i wiedzy o kulturze.

Poniższa tabela przedstawia przykładowe tematy zajęć. Na zajęciach można realizować bądź wątek tematyczny, czyli omówić wybrany temat we wszystkich epokach historycznych, bądź wątek epokowy, czyli omówić wszystkie tematy w zakresie wybranej epoki historycznej. Dopuszcza się realizację wątku tematycznego zaproponowanego przez nauczyciela. Zajęcia historia i społeczeństwo obejmują co najmniej cztery takie wątki, przy czym jednym z tych wątków jest wątek tematyczny „Ojczysty Panteon i ojczyste spory”.

DZIEDZICTWO EPOK


Epoka	Starożytność	Średniowiecze	Nowożytność	XIX w.	XX w.
Tematy zajęć	Starożytność	Średniowiecze	Nowożytność	XIX w.	XX w.
1. Europa i świat	A1	B1	C1	D1	E1
2. Język, komunikacja i media	A2	B2	C2	D2	E2
3. Kobieta i mężczyzna, rodzina	A3	B3	C3	D3	E3
4. Nauka	A4	B4	C4	D4	E4
5. Swojskość i obcość	A5	B5	C5	D5	E5
6. Gospodarka	A6	B6	C6	D6	E6
7. Rządzący i rządzeni	A7	B7	C7	D7	E7
8. Wojna i wojskowość	A8	B8	C8	D8	E8
9. Ojczysty Panteon i ojczyste spory	A9	B9	C9	D9	E9

Cele kształcenia - wymagania ogólne

Celem zajęć jest pokazanie uczniom zainteresowanym naukami matematycznymi i przyrodoznawstwem, że wiedza humanistyczna może stanowić klucz do rozumienia świata współczesnego i pomaga w autoidentyfikacji w świecie.

Treści nauczania - wymagania szczegółowe

1.

Europa i świat. Uczeń:

A.1.1.

opisuje zasięg i konsekwencje ekspansji rzymskiej; wyjaśnia pojęcie romanizacji, odwołując się do wybranych przykładów;

A.1.2.

charakteryzuje basen Morza Śródziemnego jako obszar intensywnego przenikania się kultur w starożytności;

B.1.1.

charakteryzuje wpływ cywilizacyjnego kręgu islamskiego na Europę w średniowieczu, w dziedzinie polityki, sztuki, filozofii;

B.1.2.

charakteryzuje przykłady zgodnego i wrogiego współżycia chrześcijan, Żydów i muzułmanów w wybranym regionie średniowiecznej Europy;

C.1.1.

wyjaśnia przyczyny, które spowodowały i umożliwiły ekspansję zamorską Europy u schyłku średniowiecza i w epoce nowożytnej;

C.1.2.

charakteryzuje postaci wybranych wielkich podróżników późnego średniowiecza i nowożytności;

D.1.1.

opisuje politykę Europy wobec Chin, Indii i Japonii w XIX w.; ocenia znaczenie odkrycia kultur Chin, Indii i Japonii dla cywilizacji europejskiej;

D.1.2.

przedstawia spory o ocenę roli kolonializmu europejskiego dla Europy i terytoriów kolonizowanych;

E.1.1.

charakteryzuje kontakty i stosunki Stanów Zjednoczonych i Europy w XX w., z uwzględnieniem polityki, gospodarki i kultury;

E.1.2.

charakteryzuje stanowiska w sporze o liberalizację światowego handlu i jej konsekwencje.

2.

Język, komunikacja i media. Uczeń:

A.2.1.

ocenia rolę języka greckiego i łacińskiego dla rozwoju kultury w strefie śródziemnomorskiej i wyjaśnia znaczenie tej wspólnoty językowej dla kultury europejskiej;

A.2.2.

opisuje przykładowe zapożyczenia z języka greckiego i łacińskiego w języku polskim; wyjaśnia znaczenie napisów łacińskich często powtarzających się w kościołach i na cmentarzach, z uwzględnieniem zabytków regionu;

B.2.1.

charakteryzuje grupy językowe w Europie i proces ich powstawania;

B.2.2.

charakteryzuje przekaz ideowy i ikonograficzny katedry gotyckiej; analizuje, na wybranych przykładach, średniowieczne formy przekazu zwane „biblią dla ubogich”;

C.2.1.

charakteryzuje kulturowe i społeczne konsekwencje upowszechnienia druku w epoce nowożytnej;

C.2.2.

opisuje instytucje i media kształtujące opinię publiczną w dobie oświecenia;

D.2.1.

charakteryzuje kulturę masową społeczeństwa XIX-wiecznego;

D.2.2.

charakteryzuje nowe formy przekazu informacji w społeczeństwie XIX-wiecznym, ze szczególnym uwzględnieniem prasy i reklamy oraz fotografii;

E.2.1.

analizuje obieg informacji w społeczeństwie XX-wiecznym; charakteryzuje znaczenie nowych form w komunikacji społecznej, z uwzględnieniem radia, telewizji, filmu i Internetu; analizuje, w jaki sposób dostępne człowiekowi formy przekazu wpływają na treść przekazu;

E.2.2.

analizuje przykłady manipulacji językowych w propagandzie politycznej i reklamie.

3.

Kobieta i mężczyzna, rodzina. Uczeń:

A.3.1.

analizuje, na wybranych przykładach, obrazy miłości, role kobiety i mężczyzny oraz model rodziny w Biblii;

A.3.2.

analizuje, na wybranych przykładach, obrazy miłości, role kobiety i mężczyzny oraz model rodziny w kulturze starożytnej Grecji i Rzymu;

B.3.1.

wyjaśnia wpływ kultury arabskiej i prowansalskiej na europejski model miłości dworskiej w średniowieczu i ocenia trwałość tego modelu;

B.3.2.

opisuje i porównuje miejsce dziecka w życiu społecznym w średniowieczu, w epoce nowożytnej oraz w XIX i w XX w.;

C.3.1.

charakteryzuje polską obyczajowość w epoce nowożytnej; analizuje na przykładach ikonograficznych, pamiętnikarskich i epistolograficznych sarmackie wzorce zachowań i ocenia trwałość tych wzorców;

C.3.2.

analizuje model kształcenia polskiego szlachcica w epoce nowożytnej;

D.3.1.

opisuje, na wybranych przykładach, wzory miłości romantycznej i analizuje trwałość tego wzorca kulturowego;

D.3.2.

wyjaśnia przemiany życia społecznego sprzyjające emancypacji kobiet i przejawy tego procesu;

E.3.1.

analizuje, na wybranych przykładach, przemiany obyczajowe w świecie zachodnim w XX w., z uwzględnieniem „rewolucji obyczajowej” lat 60.;

E.3.2.

analizuje zmiany modelu rodziny w XX w., z uwzględnieniem przemian zaistniałych w życiu społeczeństwa polskiego.

4.

Nauka. Uczeń:

A.4.1.

charakteryzuje dorobek nauki greckiej w zakresie filozofii, geometrii, fizyki, astronomii i medycyny;

A.4.2.

wyjaśnia antyczne korzenie współczesnych dyscyplin naukowych;

B.4.1.

opisuje genezę uniwersytetu i jego organizację;

B.4.2.

wyjaśnia przyczyny trwałości idei uniwersyteckiej;

C.4.1.

opisuje funkcjonowanie nowożytnej republiki uczonych (republiques des lettres); charakteryzuje instytucje nowożytnej nauki (akademia, encyklopedia);

C.4.2.

ocenia dziedzictwo oświeceniowego racjonalizmu w świecie współczesnym;

D.4.1.

charakteryzuje XIX-wieczną fascynację „postępem”;

D.4.2.

charakteryzuje konsekwencje darwinizmu i teorii psychoanalizy w naukach społecznych i refleksji etycznej w XIX i XX w.;

E.4.1.

analizuje wybrane interpretacje socjologiczne odnoszące się do przemian życia społecznego w XX w.;

E.4.2.

przedstawia współczesne spory etyczne wokół uprawnień i granic poznawczych nauki.

5.

Swojskość i obcość. Uczeń:

A.5.1.

opisuje greckie i rzymskie pojęcia barbarzyńcy; charakteryzuje, na wybranych przykładach, kontakty Greków i Rzymian z ludami uważanymi przez nich za barbarzyńców;

A.5.2.

wyjaśnia na przykładach starożytnych Greków i Rzymian fenomen uznawania własnej kultury za kulturę prawdziwie ludzką;

B.5.1.

wyjaśnia genezę i konsekwencje antyjudaizmu w średniowiecznej Europie;

B.5.2.

analizuje, na wybranych przykładach, postrzeganie swojskości i obcości w okresie krucjat;

C.5.1.

charakteryzuje i ocenia postawy Europejczyków wobec mieszkańców zdobywanych i odkrywanych ziem w epoce nowożytnej;

C.5.2.

wyjaśnia różnice między oświeceniową koncepcją tolerancji a współczesnym rozumieniem tego pojęcia;

D.5.1.

charakteryzuje obecność mitu „szlachetnego dzikusa” w literaturze epoki, opisuje europejskie wyobrażenia o mieszkańcach innych kontynentów zawarte w literaturze przygodowej;

D.5.2.

charakteryzuje i ocenia idee nacjonalizmu i rasizmu w XIX w.;

E.5.1.

analizuje wielokulturowość społeczeństwa II Rzeczypospolitej;

E.5.2.

analizuje, na wybranych przykładach, współczesne społeczeństwa wielokulturowe.

6.

Gospodarka. Uczeń:

A.6.1.

opisuje formy wymiany handlowej w świecie starożytnym;

A.6.2.

opisuje początki pieniądza i wyjaśnia konsekwencje pojawienia się pieniądza w obrocie handlowym;

B.6.1.

opisuje różne formy kredytowania przedsięwzięć handlowych (i innych) w starożytności, średniowieczu i nowożytności; wyjaśnia niezbędność kredytu dla funkcjonowania gospodarki rynkowej;

B.6.2.

wyjaśnia stosunek Kościoła do bogactwa i bogacenia się w średniowieczu;

C.6.1.

opisuje instytucje ważne dla rozwoju gospodarki kapitalistycznej (np. bank, giełdę, weksel); charakteryzuje ponadregionalne więzi gospodarcze w epoce nowożytnej;

C.6.2.

wyjaśnia genezę gospodarki kapitalistycznej w Europie i ocenia rolę, jaką odegrał kapitalizm w zapewnieniu Europie pierwszeństwa w nowożytnym świecie;

D.6.1.

charakteryzuje gospodarkę kapitalistyczną w XIX w.; opisuje miasto przemysłowe; wyjaśnia znaczenie kwestii robotniczej;

D.6.2.

charakteryzuje poglądy entuzjastów kapitalizmu oraz przedstawia krytyczne opinie na temat gospodarki kapitalistycznej w XIX w.; wyjaśnia główne założenia marksowskiej teorii ekonomicznej;

E.6.1.

charakteryzuje gospodarkę realnego socjalizmu i jej konsekwencje;

E.6.2.

wyjaśnia, czym jest państwo opiekuńcze, i opisuje jego genezę; opisuje kilka odmiennych przykładów współczesnych państw opiekuńczych; przedstawia argumenty w sporze o efektywność i sprawiedliwość państwa opiekuńczego.

7.

Rządzący i rządzeni. Uczeń:

A.7.1.

wyjaśnia pojęcie obywatel i obywatelstwo w polis ateńskiej i w republikańskim Rzymie;

A.7.2.

wyjaśnia recepcję antycznego pojęcia obywatel w późniejszych epokach, z uwzględnieniem Rzeczypospolitej przedrozbiorowej;

B.7.1.

charakteryzuje zakres władzy cesarza, papieża i króla oraz ich wzajemne relacje w średniowieczu; opisuje zakres władzy samorządu miejskiego w średniowiecznym mieście;

B.7.2.

analizuje relikty świata feudalnego w późniejszych epokach;

C.7.1.

analizuje funkcjonowanie staropolskiego parlamentaryzmu na tle porównawczym;

C.7.2.

analizuje i ocenia zjawisko oligarchizacji życia politycznego i rozwoju klienteli jako nieformalnego systemu władzy w I Rzeczypospolitej;

D.7.1.

analizuje, na wybranych przykładach, zjawisko rewolucji społeczno-politycznej i jego ideowe korzenie;

D.7.2.

analizuje, na wybranych przykładach, ruch anarchistyczny;

E.7.1.

analizuje, na wybranych przykładach, działalność opozycji politycznej w PRL;

E.7.2.

objaśnia pojęcie antyutopii, odwołując się do prac Orwella i Huxleya.

8.

Wojna i wojskowość. Uczeń:

A.8.1.

charakteryzuje, na wybranych przykładach, strategię Aleksandra Wielkiego i Juliusza Cezara;

A.8.2.

charakteryzuje organizację i technikę wojenną armii rzymskiej;

B.8.1.

charakteryzuje etos rycerski;

B.8.2.

wyjaśnia, na wybranych przykładach, koncepcję wojny sprawiedliwej i niesprawiedliwej w średniowieczu;

C.8.1.

analizuje przyczyny i następstwa wojen religijnych w nowożytnej Europie;

C.8.2.

charakteryzuje wybrane sylwetki wodzów i ich strategię z okresu Rzeczypospolitej przedrozbiorowej;

D.8.1.

charakteryzuje, na wybranych przykładach, strategię Napoleona I; analizuje czarną i białą legendę napoleońską; wyjaśnia różnice w ocenie Napoleona I w Polsce i w innych państwach europejskich;

D.8.2.

charakteryzuje i porównuje trzy koncepcje stworzenia ładu światowego: Pax Romana, Pax Britanica i Pax Americana;

E.8.1.

analizuje wybrane przepisy prawa międzynarodowego o wojnie;

E.8.2.

charakteryzuje ruch pacyfistyczny; charakteryzuje wizję globalnej zagłady obecną w literaturze i filmach science-fiction.

9.

Ojczysty Panteon i ojczyste spory. Uczeń:

A.9.1.

charakteryzuje, na wybranych przykładach, antyczne wzory bohaterstwa, żołnierza i obrońcy ojczyzny oraz ich recepcję w polskiej myśli politycznej, tradycji literackiej oraz edukacyjnej późniejszych epok;

A.9.2.

charakteryzuje antyczny wzorzec obywatela oraz jego recepcję w polskiej myśli i praktyce politycznej późniejszych epok;

B.9.1.

charakteryzuje, na wybranych przykładach, koncepcje polityczne władców z dynastii piastowskiej;

B.9.2.

charakteryzuje oraz ocenia, na wybranych przykładach, rolę ludzi Kościoła w budowie państwa polskiego;

C.9.1.

charakteryzuje, na wybranych przykładach, postawy obywateli wobec wyzwań epoki (XVI-XVIII w.);

C.9.2.

charakteryzuje spory o przyczyny upadku I Rzeczypospolitej;

D.9.1.

charakteryzuje i ocenia polityczne koncepcje nurtu insurekcyjnego oraz nurtu realizmu politycznego;

D.9.2.

charakteryzuje spory o ocenę dziewiętnastowiecznych powstań narodowych;

E.9.1.

charakteryzuje spory o kształt Polski w XX w., uwzględniając cezury 1918 r., 1944-1945, 1989 r., oraz prezentuje sylwetki czołowych uczestników tych wydarzeń;

E.9.2.

charakteryzuje postawy społeczne wobec totalitarnej władzy, uwzględniając różnorodne formy oporu, oraz koncepcje współpracy lub przystosowania.

Przedmiot uzupełniający: EKONOMIA W PRAKTYCE

IV etap edukacyjny

analizuje mocne i słabe strony przeprowadzonego przedsięwzięcia uczniowskiego;

4)

ocenia możliwości realizacji przedsięwzięcia o podobnym charakterze na gruncie realnej gospodarki rynkowej.

Przedmiot uzupełniający: PRZYRODA

IV etap edukacyjny

Celem zajęć przyroda jest poszerzenie wiedzy uczniów z zakresu nauk przyrodniczych.

Poniższa tabela przedstawia przykładowe tematy zajęć. Na zajęciach można realizować bądź wątek tematyczny, czyli omówić wybrany temat w zakresie przedmiotów: fizyka, chemia, biologia, geografia, bądź wątek przedmiotowy, czyli omówić jedną pełną grupę tematów w obrębie wybranego przedmiotu.

Dopuszcza się realizację wątku tematycznego zaproponowanego przez nauczyciela. Zajęcia powinny objąć co najmniej cztery wątki (np. cztery wątki tematyczne lub dwa wątki tematyczne i dwa wątki przedmiotowe).

		1. Fizyka	2. Chemia	3. Biologia	4. Geografia
A. Nauka i świat	1. Metoda naukowa i wyjaśnianie świata	1.1	1.2	1.3	1.4
	2. Historia myśli naukowej	2.1	2.2	2.3	2.4
	3. Wielcy rewolucjoniści nauki	3.1	3.2	3.3	3.4
	4. Dylematy moralne w nauce	4.1	4.2	4.3	4.4
	5. Nauka i pseudonauka	5.1	5.2	5.3	5.4
	6. Nauka w mediach	6.1	6.2	6.3	6.4
	7. Nauka w komputerze	7.1	7.2	7.3	7.4
	8. Polscy badacze i ich odkrycia	8.1	8.2	8.3	8.4
B. Nauka i technologia	9. Wynalazki, które zmieniły świat	9.1	9.2	9.3	9.4
	10. Energia - od Słońca do żarówki	10.1	10.2	10.3	10.4
	11. Światło i obraz	11.1	11.2	11.3	11.4
	12. Sport	12.1	12.2	12.3	12.4
	13. Technologie współczesne i przyszłości	13.1	13.2	13.3	13.4
	14. Współczesna diagnostyka i medycyna	14.1	14.2	14.3	14.4
	15. Ochrona przyrody i środowiska	15.1	15.2	15.3	15.4
	16. Nauka i sztuka	16.1	16.2	16.3	16.4
C. Nauka wokół nas	17. Uczenie się	17.1	17.2	17.3	17.4
	18. Barwy i zapachy świata	18.1	18.2	18.3	18.4
	19. Cykle, rytmy i czas	19.1	19.2	19.3	19.4
	20. Śmiech i płacz	20.1	20.2	20.3	20.4
	21. Zdrowie	21.1	21.2	21.3	21.4
	22. Piękno i uroda	22.1	22.2	22.3	22.4
	23. Woda - cud natury	23.1	23.2	23.3	23.4
	24. Największe i najmniejsze	24.1	24.2	24.3	24.4

Wątki tematyczne i tematy zajęć:

1.

Metoda naukowa i wyjaśnianie świata:

1.1.

obserwacja i eksperyment w fizyce; rola teorii i doświadczenia w rozwoju fizyki;

1.2.

obserwacja i eksperyment w chemii; różne możliwości wykorzystania doświadczeń chemicznych (ilustrujące, badawcze wprowadzające, badawcze problemowo-odkrywające i badawcze problemowo-weryfikujące) w procesie poznawczym;

1.3.

obserwacje i eksperyment w biologii; teoria ewolucji jako centralna teoria biologii; czy teoria ewolucji jest weryfikowalna?;

1.4.

teoria powstania i ewolucji Wszechświata; jaka jest przyszłość świata?

2.

Historia myśli naukowej:

2.1.

poglądy na budowę Wszechświata w starożytności i średniowieczu; teoria heliocentryczna Kopernika; obserwacje Galileusza, Keplera; prawo powszechnej grawitacji Newtona; współczesne poglądy na budowę Wszechświata;

2.2.

od alchemii do chemii współczesnej; ujmowanie wiedzy chemicznej w karby teorii naukowych; pojęcia związku chemicznego, pierwiastka, nowożytna teoria atomistyczna, usystematyzowanie pierwiastków w układzie okresowym;

2.3.

biologia a średniowieczna scholastyka; kreacjonizm i rozwój systematyki; przełom darwinowski i rozwój teorii ewolucji; powstanie i rozwój genetyki;

2.4.

od opisu świata do teorii aktualizmu geograficznego.

3.

Wielcy rewolucjoniści nauki:

3.1.

Newton i teoria grawitacji; Einstein i teoria względności; Planck i pozostali twórcy teorii kwantów (Bohr, Dirac, Heisenberg);

3.2.

od Boyle'a do Mendelejewa - fizycy i chemicy XVIII i XIX wieku (Boyle, Lavoisier, Proust, Dalton, Mendelejew);

3.3.

Arystoteles i początki biologii; Linneusz i porządek przyrody; Darwin i wyjaśnianie różnorodności organizmów;

3.4.

odkrywanie i poznawanie kuli ziemskiej; Świat - przed i po Kolumbie.

4.

Dylematy moralne w nauce:

4.1.

rozwój fizyki a rozwój broni; broń jądrowa a energetyka jądrowa;

4.2.

wynalazek A. Nobla; broń chemiczna;

4.3.

nadużycia wniosków z teorii ewolucji: „darwinizm społeczny”, rasizm, seksizm i inne formy nietolerancji; co mówi, a czego nie mówi socjobiologia; dylematy bioetyki w świetle osiągnięć współczesnej genetyki, biotechnologii i medycyny;

4.4.

czy rosnące potrzeby człowieka uzasadniają każdą ingerencję człowieka w środowisku przyrodniczym?

5.

Nauka i pseudonauka:

5.1.

astrologia, różdżkarstwo, rzekome „prądy” (żyły) wodne, lewitacja - co na ten temat mówi fizyka;

5.2.

krytyka homeopatii jako koncepcji leczenia „niczym”; „szkodliwa chemia” - krytyczna opinia społeczeństwa oparta na niepełnej wiedzy;

5.3.

„teoria inteligentnego projektu” - odświeżona wersja kreacjonizmu; „bioenergoterapia” - współczesna magia lecznicza; „biodynamiczne” zasady uprawy roślin;

5.4.

„teoria młodej Ziemi” - geologiczna postać kreacjonizmu.

6.

Nauka w mediach:

6.1.

najnowsze osiągnięcia w badaniach kosmosu, np. odkrycie planet krążących wokół innych gwiazd;

6.2.

najczęstsze błędy chemiczne pojawiające się w mediach i przekłamania zawarte w reklamach;

6.3.

spór o GMO i wytwarzane z nich produkty; media a świadomość ekologiczna społeczeństwa; zdrowie w mediach: między reklamą a informacją; prawda i mity na temat żywności typu light;

6.4.

kontrowersyjne problemy w mediach: wyczerpywanie się źródeł energii, niebezpieczeństwa energetyki jądrowej, wpływ działalności ludzkiej na klimat.

7.

Nauka w komputerze:

7.1.

Wszechświat w komputerze;

7.2.

modelowanie atomów, cząsteczek i przemian chemicznych; pomiary i komputerowa interpretacja ich wyników;

7.3.

modelowanie zjawisk biologicznych; bioinformatyka;

7.4.

modelowanie zjawisk geograficznych - czy grozi nam ocieplenie klimatu, czy może następna epoka lodowcowa; informacje ze świata w kilka sekund.

8.

Polscy badacze i ich odkrycia:

8.1.

M. Kopernik i system geocentryczny, M. Skłodowska-Curie i badania nad promieniotwórczością;

8.2.

I. Łukasiewicz i początki przemysłu naftowego, K. Olszewski i Z. Wróblewski - skroplenie azotu, K. Fajans - badania nad pierwiastkami promieniotwórczymi;

8.3.

K. Funk i odkrycie witamin, R. Weigl i odkrycie szczepionki przeciwko durowi plamistemu;

8.4.

P.E. Strzelecki - badacz Australii, J. Dybowski - badacz Afryki, I. Domeyko - badacz Chile, J. Czerski, A. Czekanowski badacze Syberii.

9.

Wynalazki, które zmieniły świat:

9.1.

silniki (parowe, spalinowe, elektryczne); telegraf, telefon, radio;

9.2.

proch, papier, szkło, porcelana, stopy metali, mydła, detergenty, tworzywa i włókna - sztuczne i syntetyczne, kosmetyki i farmaceutyki, dynamit; produkty ropopochodne;

9.3.

pierwszy mikroskop i rozwój technik mikroskopowych; pierwsze szczepionki i antybiotyki; termostabilna polimeraza DNA i rozwój biotechnologii molekularnej;

9.4.

GPS - świat na wyciągnięcie ręki.

10.

Energia - od Słońca do żarówki:

10.1.

światło płomienia, żarówki, lasera; energia słoneczna, jądrowa i termojądrowa;

10.2.

układ - otwarty, zamknięty i izolowany - przykłady; energia wewnętrzna; procesy samorzutne i wymuszone; właściwości substancji, z których wykonuje się elementy oświetlenia (żarówki tradycyjne, energooszczędne, jarzeniówki);

10.3.

fotosynteza, oddychanie komórkowe i produkcja ATP; ATP jako wewnątrzkomórkowy przenośnik użytecznej biologicznie energii chemicznej; przepływ energii w biosferze; oazy hydrotermalne - ekosystemy niezależne od energii słonecznej;

10.4.

czy energia słoneczna stanie się rozwiązaniem problemów energetycznych na Ziemi?

11.

Światło i obraz:

11.1.

barwy i ich składanie; system zapisu barw RGB oraz CMYK; elementy światłoczułe w aparatach i kamerach cyfrowych;

11.2.

substancje światłoczułe; powstawanie obrazu na materiale światłoczułym;

11.3.

fotoreceptory i oczy zwierząt; powstawanie obrazu na siatkówce i w mózgu; odbitka fotograficzna na liściu; bioluminescencja;

11.4.

cywilizacja obrazkowa - obraz jako przekaz informacji i jego uwarunkowania społeczne i kulturowe.

12.

Sport:

12.1.

aerodynamika; wpływ stroju i sprzętu sportowego (np. buty, kombinezon itp.) na wyniki;

12.2.

chemia osiągnięć sportowych - doping;

12.3.

biologiczne granice rekordów sportowych; co nam dała medycyna sportowa?

12.4.

dlaczego biegacze afrykańscy są najlepsi na świecie?; geografia osiągnięć sportowych.

13.

Technologie przyszłości:

13.1.

półprzewodniki, diody, tranzystory i inne elementy współczesnej elektroniki, np. ciekłe kryształy lub nadprzewodniki;

13.2.

polimery przewodzące prąd elektryczny; fulereny i nanorurki węglowe jako elementy konstrukcyjne nanotechnologii;

13.3.

nowoczesne biopolimery - rozkładające się plastiki; fotoogniwa wykorzystujące barwniki fotosyntetyczne; mikromacierze;

13.4.

przemysły zaawansowanej technologii (high-tech) - najnowsze osiągnięcia.

14.

Współczesna diagnostyka i medycyna:

14.1.

ultrasonografia; radio- i laseroterapia; tomografia komputerowa; rezonans magnetyczny;

14.2.

chemiczne podstawy analizy tkanek i płynów ustrojowych; „części zamienne”, czyli materiały, z których wykonuje się implanty;

14.3.

molekularne i immunologiczne metody wykrywania patogenów; wykrywanie mutacji genowych; medycyna molekularna;

14.4.

czy choroby cywilizacyjne mogą zagrozić światu?; jak się przed nimi ustrzec?

15.

Ochrona przyrody i środowiska:

15.1.

efekt cieplarniany od strony fizycznej - kontrowersje wokół wpływu człowieka na jego pogłębianie się;

15.2.

DDT i inne chemiczne środki zwalczania szkodników; nawozy sztuczne - znaczenie dla roślin i możliwe negatywne konsekwencje dla środowiska; freony - ich natura chemiczna i wpływ na warstwę ozonową; reakcje rodnikowe; gazy cieplarniane - charakter, źródła i możliwości ograniczenia emisji;

15.3.

metody genetyczne w ochronie zagrożonych gatunków; zmodyfikowane bakterie w utylizacji szkodliwych zanieczyszczeń; GMO a ochrona przyrody i środowiska;

15.4.

zrównoważony rozwój jedyną alternatywą dla przyszłości świata.

16.

Nauka i sztuka:

16.1.

metody datowania: izotopowa (np. ¹⁴C), termoluminescencja itd.; inny obraz dzieła sztuki - rentgenografia, termografia itd.;

16.2.

wykorzystanie spektroskopowych metod badania składu substancji wykorzystywanych do tworzenia dziel sztuki; chemia dawnego malarstwa - minerały używane do przygotowywania barwników;

16.3.

identyfikacja materiałów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego używanych przez dawnych artystów; symbolika przedstawień roślin i zwierząt na obrazach; sztuka a epidemiologia (choroby ludzi, zwierząt i roślin utrwalone w dawnej sztuce);

16.4.

kataklizmy w dziejach ludzkości przedstawiane w dziełach sztuki; czy Atlantyda istniała naprawdę?; ślizgawki w Holandii - zmiany klimatyczne na obrazach.

17.

Uczenie się:

17.1.

formy zapisu informacji; sieci neuronowe;

17.2.

budowanie wiedzy, czyli konstruktywistyczne podejście do uczenia się; modelowanie w kształceniu chemicznym;

17.3.

formy uczenia się zwierząt; połączenia nerwowe i ich rola w procesie uczenia się-skojarzenia i „ścieżki informacyjne”; rodzaje pamięci; zapamiętywanie i odtwarzanie wiadomości; odruchy warunkowe a proces uczenia się; mnemotechniki; nielinearna praca mózgu - słowa klucze i mapy myśli;

17.4.

bezpośrednie poznawanie świata - od szczegółu do ogółu; jakie możliwości uczenia się dają nam współczesne osiągnięcia techniczne?; „globalizacja wiedzy”.

18.

Barwy i zapachy świata:

18.1.

barwy i ich składanie; system zapisu barw RGB oraz CMYK; rozchodzenie się zapachów w powietrzu;

18.2.

wykorzystanie barwników w dziejach ludzkości; barwniki naturalne i sztuczne; trwałość barw; barwy na talerzu; chemia zapachów;

18.3.

receptory światła i zapachu u zwierząt; jaką informację niosą barwy i zapachy?; barwa i zapach kwiatu a biologia zapylania; barwy i zapachy w rozmnażaniu płciowym zwierząt (barwy godowe, feromony);

18.4.

barwne i jednolite krajobrazy; nadmiar wilgoci i brak wody; dni i noce w różnych częściach Ziemi.

19.

Cykle, rytmy i czas:

19.1.

zjawiska okresowe w przyrodzie; kalendarze; zegary i standard czasu;

19.2.

jak spowalniamy procesy, które nam nie sprzyjają (korozja, psucie się artykułów spożywczych, starzenie się skóry)?;

19.3.

rytm dobowy w życiu organizmów; szyszynka i melatonina; fenologia; wędrówki zwierząt; fotoperiodyzm roślin; sezonowość aktywności zwierząt; rytm dobowy aktywności człowieka - sen i czuwanie, wydzielanie hormonów; cykl miesiączkowy;

19.4.

pory roku a krajobrazy; cykle przyrodnicze i geologiczne.

20.

Śmiech i płacz:

20.1.

fizyczna charakterystyka odgłosów śmiechu i płaczu (rytm, barwa dźwięku itp.); naśladowanie śmiechu, płaczu (i innych dźwięków związanych z wyrażaniem emocji) za pomocą instrumentów muzycznych;

20.2.

chemiczne aspekty stresu; skład chemiczny łez;

20.3.

biologiczna funkcja śmiechu i płaczu; śmiech i płacz wśród zwierząt; funkcja gruczołów łzowych;

20.4.

różnice cywilizacyjne w wyrażaniu uczuć przez człowieka.

21.

Zdrowie:

21.1.

fizyka kręgosłupa -jak unikać przeciążeń; wymiana cieplna - przegrzanie i wychłodzenie a właściwy ubiór;

21.2.

chemiczne podłoże przemiany materii; cholesterol, tłuszcze, błonnik; chemia skutecznego odchudzania; leki - czy zawsze pomagają (terminy ważności, interakcje, dawkowanie, alergie, efekt placebo)?; sport i rekreacja a procesy chemiczne (odżywki, doping, nowe technologie produkcji sprzętu i odzieży sportowej, procesy chemiczne zachodzące podczas wysiłku fizycznego);

21.3.

biologiczne aspekty zdrowia; wewnętrzne i zewnętrzne czynniki wpływające na stan zdrowia;

21.4.

zagrożenia cywilizacyjne; co każdy turysta wiedzieć powinien, wyjeżdżając do odległych państw.

22.

Piękno i uroda:

22.1.

historyczna koncepcja harmonii sfer jako motywacja poznawania Wszechświata - od Pitagorasa do Einsteina;

22.2.

kosmetyki (skład, działanie na organizm, produkcja, trwałość); negatywne skutki używania niektórych dezodorantów; farbowanie włosów;

22.3.

fizjologia zmysłów a kanony piękna; czy atawistycznie lubimy otwarty krajobraz?; biologiczne podłoże kanonów urody (proporcje ciała, symetria twarzy itp.); produkty pochodzenia roślinnego i zwierzęcego w kosmetyce;

22.4.

krajobrazy naturalne i antropogeniczne; czy „urbanozaury” są kanonem współczesnego piękna świata?

23.

Woda - cud natury:

23.1.

fizyczne właściwości wody i jej rola w kształtowaniu klimatu;

23.2.

co pływa w wodzie, czyli tajemnice roztworów; co i dlaczego można rozpuścić w wodzie?; skala pH i jej zakres, wpływ odczynu roztworu na procesy fizjologiczne, rolnictwo, procesy przemysłowe; dlaczego nie wszystkie jony dobrze czują się w wodzie?;

23.3.

niezwykłe właściwości wody a jej rola w życiu organizmów; gospodarka wodna roślin; grupy ekologiczne roślin; bilans wodny zwierząt żyjących w różnych środowiskach; życie w wodzie - możliwości i ograniczenia;

23.4.

zasoby wody na Ziemi a potrzeby człowieka; racjonalne gospodarowanie wodą wyzwaniem dla każdego.

24.

Największe i najmniejsze:

24.1.

największe i najmniejsze odległości; najkrótsze i najdłuższe czasy; największe prędkości;

24.2.

nie wszystko, co małe można zaniedbać - atomy i ich składniki; największe i najmniejsze cząsteczki; jak zobaczyć to, co niewidzialne (dostosowanie metody obserwacji ciał do ich wielkości)?;

24.3.

rekordy w świecie roślin i zwierząt; co ogranicza wielkość organizmów?;

24.4.

rekordy Ziemi.

Cele kształcenia - wymagania ogólne

Rozumienie metody naukowej, polegającej na stawianiu hipotez i ich weryfikowaniu za pomocą obserwacji i eksperymentów.

Treści nauczania - wymagania szczegółowe

A.

Nauka i świat

Prezentacja danej dyscypliny naukowej pod kątem specyfiki metod, roli, jaką odgrywa w wyjaśnianiu świata, problemów etycznych i społecznych.

1.

Metoda naukowa i wyjaśnianie świata. Uczeń:

1)

podaje różnicę pomiędzy obserwacją a eksperymentem (w fizyce, chemii, biologii);

2)

opisuje warunki prawidłowego prowadzenia i dokumentowania obserwacji;

3)

opisuje warunki prawidłowego planowania i przeprowadzania eksperymentów (jeden badany parametr, powtórzenia, próby kontrolne, standaryzacja warunków eksperymentu) oraz sposób dokumentowania ich wyników;

4)

planuje i przeprowadza wybrane obserwacje i eksperymenty;

5)

wymienia przykłady zjawisk fizycznych przewidzianych przez teorię, a odkrytych później (np. fale elektromagnetyczne);

6)

przedstawia powiązania chemii z fizyką i biologią, a zwłaszcza rolę fizyki w wyjaśnianiu zjawisk chemicznych oraz rolę chemii w wyjaśnianiu zjawisk biologicznych;

7)

omawia założenia teorii ewolucji oraz wyjaśnia, dlaczego jest ona centralną teorią biologii;

8)

przedstawia różne teorie dotyczące rozwoju Wszechświata, korzystając z wiedzy z różnych źródeł informacji.

2.

Historia myśli naukowej. Uczeń:

1)

omawia rozwój danej nauki (fizyki, chemii, biologii) od starożytności po współczesność, podaje przykłady najważniejszych osiągnięć w poszczególnych okresach;

2)

ocenia znaczenie obserwacji i eksperymentów w rozwoju danej nauki;

3)

wyjaśnia, dlaczego obiekty i zjawiska odkryte przez Galileusza nie były znane wcześniej;

4)

przedstawia hierarchiczną budowę Wszechświata, wskazując na różnice skal wielkości i wzajemnej odległości obiektów astronomicznych;

5)

przedstawia ewolucję poglądów na budowę Wszechświata;

6)

określa różnice między alchemią a chemią;

7)

wyszukuje informacje o sprzęcie i odczynnikach stosowanych przez alchemików i współczesnych chemików;

8)

przedstawia znaczenie, jakie miało dla chemii opracowanie układu okresowego pierwiastków;

9)

wyjaśnia różnicę pomiędzy poglądami kreacjonistów i ewolucjonistów;

10)

ocenia znaczenie systematyki dla rozwoju biologii, a zwłaszcza teorii ewolucji;

11)

przedstawia historię myśli ewolucyjnej - od Lamarcka po współczesność;

12)

analizuje zmiany w podejściu do gospodarowania zasobami środowiska naturalnego.

3.

Wielcy rewolucjoniści nauki. Uczeń:

1)

przedstawia dokonania wybranych uczonych na tle okresu historycznego, w którym żyli i pracowali;

2)

na wybranych przykładach pokazuje, w jaki sposób uczeni dokonali swoich najważniejszych odkryć;

3)

wykazuje przełomowe znaczenie tych odkryć dla rozwoju danej dziedziny nauki;

4)

przedstawia przełom pojęciowy wprowadzony przez twórców mechaniki kwantowej (na przykład rolę determinizmu i indeterminizmu);

5)

przedstawia znaczenie podróży Darwina na okręcie „Beagle” dla powstania teorii ewolucji na drodze doboru naturalnego i wyjaśnia, dlaczego jego dzieło O powstawaniu gatunków jest zaliczane do książek, które wstrząsnęły światem;

6)

podaje kluczowe wydarzenia związane z eksploracją regionów świata oraz wskazuje zmiany społeczne i gospodarcze, jakie miały miejsce po kolejnych odkryciach geograficznych.

4.

Dylematy moralne w nauce. Uczeń:

1)

przedstawia osiągnięcia naukowe, które mogą być wykorzystane zarówno dla dobra człowieka, jak i przeciw niemu (np. jako broń);

2)

omawia dylematy moralne, przed jakimi stanęli twórcy niektórych odkryć i wynalazków;

3)

formułuje opinię na temat poruszanych problemów moralnych;

4)

omawia historię prac nad bronią jądrową i przedstawia rozterki moralne jej twórców;

5)

omawia wynalezienie dynamitu przez Nobla i przedstawia znaczenie nagrody Nobla;

6)

wyjaśnia, czym zajmuje się socjobiologia, i przedstawia kontrowersje jej towarzyszące;

7)

omawia biologiczne i społeczne podłoże różnych form nietolerancji i przedstawia propozycje, jak jej przeciwdziałać;

8)

przedstawia swoje stanowisko wobec GMO, klonowania reprodukcyjnego, klonowania terapeutycznego, zapłodnienia in vitro, badań prenatalnych, badania genomu człowieka, dostępności informacji na temat indywidualnych cech genetycznych człowieka i innych problemów etycznych związanych z postępem genetyki, biotechnologii i współczesnej medycyny;

9)

przedstawia problemy związane z eksploatacją zasobów naturalnych, wskazując przykłady niszczącej działalności człowieka.

5.

Nauka i pseudonauka. Uczeń:

1)

posługuje się naukowymi metodami weryfikowania informacji (np. źródło informacji, analiza danych, analiza wyników i wniosków pod kątem zgodności z aktualną wiedzą naukową);

2)

ocenia informacje i argumenty pod kątem naukowym, odróżnia rzetelne informacje naukowe od pseudonaukowych;

3)

wskazuje na niekonsekwencje w wybranych tekstach pseudonaukowych;

4)

formułuje i uzasadnia własne opinie na temat homeopatii i „szkodliwej chemii”;

5)

wykazuje, że „teoria inteligentnego projektu” nie spełnia kryteriów teorii naukowej;

6)

wyjaśnia, w jaki sposób nauka odtwarza historię geologiczną Ziemi.

6.

Nauka w mediach. Uczeń:

1)

ocenia krytycznie informacje medialne pod kątem ich zgodności z aktualnym stanem wiedzy naukowej;

2)

wskazuje błędy w informacjach medialnych oraz podaje prawidłową treść informacji;

3)

analizuje informacje reklamowe pod kątem ich prawdziwości naukowej, wskazuje informacje niepełne, nierzetelne, nieprawdziwe;

4)

analizuje wpływ na zdrowie reklamowanych produktów, w szczególności żywnościowych, farmaceutycznych, kosmetycznych (np. rzeczywista kaloryczność produktów typu light, „ekologiczność” produktów, zawartość witamin w produktach a dobowe zapotrzebowanie, niekontrolowane stosowanie leków dostępnych bez recepty);

5)

analizuje materiały prasowe oraz z innych środków przekazu, wskazując różne aspekty wybranych problemów globalnych (energetyka, ocieplanie się klimatu, itp.).

7.

Nauka w komputerze. Uczeń:

1)

omawia przykłady wykorzystania narzędzi informatycznych w fizyce, chemii, biologii i geografii;

2)

wyszukuje w Internecie i omawia przykłady modelowania zjawisk i procesów fizycznych, chemicznych, biologicznych i geograficznych;

3)

wykorzystuje dostępne programy użytkowe do modelowania wybranych zjawisk biologicznych;

4)

interpretuje obiekty astronomiczne na symulacjach komputerowych;

5)

wyszukuje w Internecie przykłady modelowania cząsteczek chemicznych i przedstawia ich znaczenie dla współczesnej chemii;

6)

wyjaśnia, czym zajmuje się bioinformatyka, i przedstawia jej perspektywy;

7)

wyszukuje w Internecie i opracowuje informacje na wybrany temat (np. aktualnych wydarzeń społecznych i gospodarczych lub zagadnień przyrodniczych - w kraju, na kontynencie, na świecie).

8.

Polscy badacze i ich odkrycia. Uczeń:

1)

omawia wkład polskich badaczy w rozwój fizyki, chemii, biologii i geografii;

2)

ocenia znaczenie (naukowe, społeczne, gospodarcze, historyczno-polityczne) dokonanych przez nich odkryć;

3)

omawia uwarunkowania (polityczne, społeczne, kulturowe) okresu historycznego, w którym żyli i dokonali swoich odkryć.

B.

analizuje przyczyny ograniczające wielkość organizmów;

6)

wyszukuje i przedstawia przykłady ekstremalnych cech środowiska, rekordowych wielkości - czyli ziemskie „naj...” w skali lokalnej, regionalnej i globalnej.

Przedmiot uzupełniający: ZAJĘCIA TECHNICZNE

III etap edukacyjny

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Rozpoznawanie urządzeń technicznych i rozumienie zasad ich działania.

II.

Opracowywanie koncepcji rozwiązań typowych problemów technicznych oraz przykładowych rozwiązań konstrukcyjnych.

III.

Planowanie pracy o różnym stopniu złożoności, przy różnych formach organizacyjnych pracy.

IV.

Bezpieczne posługiwanie się narzędziami i przyrządami.

kształcenie sprawności posługiwania się różnymi gatunkami wypowiedzi ustnej i pisemnej, które będą uczniowi potrzebne w dalszej edukacji, a także w dorosłym życiu;

7)

kształtowanie samodzielności w docieraniu do informacji, krytycznego podejścia do nich, umiejętności ich selekcjonowania.

Nauczyciel na III etapie edukacyjnym odwołuje się do umiejętności i wiedzy, które uczeń zdobył w szkole podstawowej. Wprowadzając nowe treści nauczania, powinien wykorzystywać m.in. metody aktywizujące, np. dyskusja i debata, drama, projekt edukacyjny, happening. Samodzielne, aktywne i świadome wykonywanie zadań pomoże uczniom przyjąć poznawane treści jako własne.

Uwzględniając zróżnicowane potrzeby edukacyjne uczniów, szkoła organizuje zajęcia zwiększające szanse edukacyjne dla uczniów mających trudności w nauce języka polskiego oraz dla uczniów, którzy mają szczególne zdolności -językowe, literackie, kulturowe.

IV etap edukacyjny (szkoła ponadgimnazjalna) to czas wchodzenia młodego człowieka w dorosłe życie. Dojrzewa wtedy osobowość ucznia, zarówno pod względem intelektualnym, jak i emocjonalnym, krystalizują się jego zainteresowania, wyraźnie zarysowują cele, do których dąży. Uczeń tworzy fundamenty swojego światopoglądu, uwewnętrznia hierarchię wartości, samodzielnie analizuje i porządkuje rzeczywistość. Staje się świadomym odbiorcą kultury, potrafi systematyzować swoją wiedzę o języku, tradycji i współczesności. Jego lektura w znacznie większym stopniu niż wcześniej służy refleksji o świecie, prowadzi do stawiania pytań egzystencjalnych i poszukiwania odpowiedzi na nie. Doskonalona przez wszystkie etapy edukacji umiejętność porozumiewania się z innymi, wzbogacona o refleksję nad językiem, pozwala na odbieranie i tworzenie rozbudowanych i złożonych wypowiedzi.

Zadania nauczyciela języka polskiego na IV etapie edukacyjnym to przede wszystkim:

1)

stymulowanie i rozwijanie zainteresowań humanistycznych ucznia;

2)

wprowadzanie ucznia w świat różnych kręgów tradycji - polskiej, europejskiej, światowej;

3)

zapoznanie z najważniejszymi tendencjami w kulturze współczesnej;

4)

nauczenie kompetentnej, wnikliwej lektury tekstu;

5)

inspirowanie refleksji o szczególnie istotnych problemach świata, człowieka, cywilizacji, kultury;

6)

pogłębianie świadomości językowej i komunikacyjnej ucznia;

7)

rozwijanie jego sprawności wypowiadania się w złożonych formach;

8)

stymulowanie umiejętności samokształcenia ucznia.

W przypadku realizacji języka polskiego w zakresie rozszerzonym zadaniem nauczyciela jest ponadto:

1)

pogłębianie wiedzy ogólnokulturowej ucznia;

2)

inspirowanie ucznia do samodzielnego poszukiwania źródeł wiedzy;

3)

wspomaganie ucznia w rozwoju jego indywidualnej erudycji;

4)

doskonalenie umiejętności ucznia w tworzeniu złożonych wypowiedzi ustnych i pisemnych;

5)

wprowadzanie ucznia w świat pojęć z zakresu humanistyki.

Nauczyciel w szkole ponadgimnazjalnej odwołuje się do wiedzy i umiejętności, które uczeń nabył na wcześniejszych etapach edukacyjnych. Wprowadza go w świat kultury wysokiej, uczy poważnej, kompetentnej, otwartej na różne sensy lektury tekstów. Inspiruje do dojrzałej refleksji wypływającej z poznawania dzieł. Zwraca uwagę na kulturę współczesną, popularną, nowoczesne środki przekazywania informacji w kontekście tradycji. Stwarza warunki do rozwoju niezależności umysłowej ucznia poprzez stawianie mu zadań wymagających samodzielności w docieraniu do źródeł informacji i zachęca do lektury utworów spoza szkolnego wykazu.

Języki obce nowożytne

Znajomość języków obcych nowożytnych jest warunkiem pełnego, aktywnego uczestnictwa młodych Polaków w życiu społeczności europejskiej i globalnej. Promowanie różnorodności językowej jest jednym z priorytetów Unii Europejskiej.

Za podstawowy cel kształcenia w nauczaniu języków obcych nowożytnych przyjęto skuteczne porozumiewanie się w języku obcym, w mowie i w piśmie. Priorytetem jest zatem umiejętność osiągania przez ucznia różnych celów komunikacyjnych, a poprawność językowa, choć odgrywa istotną rolę, nie jest nadrzędnym celem dydaktycznym.

Oprócz umiejętności językowych szkoła, poprzez nauczanie języka obcego, kształtuje postawy ciekawości, tolerancji i otwartości wobec innych kultur.

Warunkiem rozwijania umiejętności językowych na III etapie edukacyjnym jest zapewnienie uczniom kontynuacji nauki języka obcego nowożytnego nauczanego w szkole podstawowej. Nauczyciele powinni właściwie określić i wykorzystać zdobyte przez uczniów w szkole podstawowej umiejętności językowe.

W tym celu konieczne jest przeprowadzenie testów, które pozwolą na zakwalifikowanie uczniów do odpowiednich grup zaawansowania.

Na III etapie edukacyjnym określono dwa poziomy nauczania języków obcych nowożytnych: poziom III.0 - dla początkujących i poziom III.1 - dla kontynuujących naukę, który ma wymagania zbliżone do poziomu A2, w sześciostopniowej skali poziomów biegłości w zakresie poszczególnych umiejętności językowych (A1, A2 - poziom podstawowy; B1, B2 - poziom samodzielności; C1, C2 - poziom biegłości), zdefiniowanej przez Radę Europy.

Warunkiem rozwijania umiejętności językowych na IV etapie edukacyjnym jest zapewnienie uczniowi kontynuacji nauki języka obcego nowożytnego nauczanego na poprzednim etapie edukacyjnym. Nauczyciele powinni właściwie określić i wykorzystać umiejętności uczniów zdobyte na wcześniejszych etapach edukacyjnych.

Warunkiem skutecznego nauczania języka obcego nowożytnego i osiągnięcia wskazanych wymagań jest nauka w grupach o zbliżonym poziomie zaawansowania językowego uczniów.

Na IV etapie edukacyjnym określono wymagania na poziomie IV.0 - dla początkujących, na poziomie IV.1 - dla kontynuujących naukę: w zakresie podstawowym - wymagania odpowiadają poziomowi B1 w sześciostopniowej skali poziomów biegłości w zakresie poszczególnych umiejętności językowych, a w zakresie rozszerzonym poziomowi B2.

Dla IV etapu edukacyjnego określa się ponadto poziom IV.2, który odpowiada poziomowi C1 w sześciostopniowej skali poziomów biegłości w zakresie poszczególnych umiejętności językowych. Jest to poziom przewidziany dla uczniów oddziałów dwujęzycznych, dla których język obcy nowożytny jest drugim językiem nauczania.

Za podstawowy cel kształcenia w nauczaniu języków obcych nowożytnych w oddziałach dwujęzycznych przyjęto swobodne porozumiewanie się w języku obcym, w mowie i w piśmie. Oczekuje się, ze uczeń osiągnie poziom biegłości zbliżony do C1 w sześciostopniowej skali poziomów biegłości w zakresie poszczególnych umiejętności językowych, co zakłada nie tylko wysoką skuteczność w komunikacji, ale i poprawność językową.

Ponadto, zadaniem nauczyciela w oddziałach dwujęzycznych jest rozbudzenie w uczniach zainteresowania dorobkiem kulturowym i cywilizacyjnym danego obszaru językowego, w kontekście dorobku kraju ojczystego, oraz rozwijanie postaw ciekawości i tolerancji wobec innych kultur. Oczekuje się, że uczeń opanuje pewien zasób wiedzy na temat danego obszaru językowego z zakresu takich dziedzin, jak: literatura, sztuka, historia, geografia, polityka. Warunkiem osiągnięcia wymagań określonych w podstawie programowej jest zapewnienie uczniom kontaktu z autentycznym językiem poprzez stały dostęp do autentycznych materiałów (filmy, gazety, czasopisma, Internet, literatura piękna, publikacje popularno-naukowe, itp.), regularny kontakt z rodzimymi użytkownikami języka oraz uczestnictwo w projektach i programach współpracy i wymiany międzynarodowej.

Zajęcia z języka obcego nowożytnego powinny być prowadzone w odpowiednio wyposażonej sali. Wśród niezbędnych pomocy powinny znaleźć się słowniki, pomoce wizualne, odtwarzacz płyt CD, komplet płyt do nauczania. Zalecany jest też dostęp do komputerów z łączem internetowym.

Wiedza o kulturze

fonotekę i wideotekę (zbiory konieczne do realizacji przedmiotu);

3)

podręczną bibliotekę (encyklopedie muzyczne, podręczniki, nuty);

4)

komputer z dostępem do Internetu.

Szkoła pomaga w organizacji udziału uczniów w koncertach i spektaklach muzycznych.

Plastyka

Nauczyciel w realizacji przedmiotu powinien dążyć do rozwijania myślenia twórczego uczniów i poprzez uczestnictwo w zajęciach przygotować ich do świadomego udziału w kulturze oraz do stosowania nabytej wiedzy w innych dziedzinach życia.

Szkoła powinna stwarzać możliwości czynnego uczestnictwa uczniów w kulturze poprzez ich udział w wystawach stałych i czasowych organizowanych przez muzea i instytucje kulturalne, uczestnictwo w ważnych wydarzeniach artystycznych organizowanych w szkole i poza szkołą oraz stwarzać warunki do prezentacji ich własnej twórczości i do upowszechniania kultury plastycznej.

Szkoła powinna stwarzać warunki do realizacji zajęć poprzez odpowiednie wyposażenie pracowni w środki dydaktyczne, takie jak: reprodukcje dzieł sztuki na różnych nośnikach oraz zestawy narzędzi medialnych z oprogramowaniem.

Nauczyciel powinien uwzględniać możliwości uczniów i dostosować do nich wymagania edukacyjne.

Język łaciński i kultura antyczna

Nauczyciel w realizacji przedmiotu powinien zwrócić uwagę na ścisłe powiązanie treści językowych z kulturowymi. Należy wskazywać na treści odwołujące się do wiedzy o korzeniach cywilizacji europejskiej i jej śródziemnomorskim rodowodzie oraz ukazujące na tym tle kulturę polską, która od X w. rozwija się w nurcie dziedzictwa Zachodu. Dlatego w szkole należy uwzględnić zajęcia, na których uczniowie na podstawie znajomości języka łacińskiego i kultury antycznej:

1)

interpretują teksty kultury (wykorzystanie wiedzy o języku łacińskim i kulturze antycznej do czytania i interpretacji tekstu literackiego, w szczególności lektur szkolnych np. Homer w Panu Tadeuszu, topografia Rzymu w Quo vadis, mitologia grecko-rzymska jako klucz do rozumienia rzeczywistości, toposy antyczne w literaturze, odczytywanie symboliki antycznej w konkretnych dziełach malarstwa, rzeźby, architektury);

2)

poszukują śladów tradycji antycznej we współczesności (np. święta, obyczaje, kalendarz, polityka, szkoła, rozrywka: Matronalia - Dzień Matki, Sol Invictus - Boże Narodzenie, amfiteatr - stadion, termy - aqua park, kampania wyborcza, plakaty, reklama, graffiti, koncepcje urbanistyczne).

Filozofia

Prezentacja wymagań ujęta została w podstawie programowej w porządku historyczno-problemowym. Nie oznacza to jednak, że zalecane jest nauczenie historii filozofii. Historyczno-problemowe ujęcie treści nauczania ma jedynie ułatwić nauczycielowi zarówno nawiązanie do kontekstu historycznego i kulturowego przy prezentacji określonych idei filozoficznych, jak i zestawianie określonych poglądów filozoficznych z innymi w ramach tej samej dyscypliny filozoficznej (epistemologii, ontologii, etyki, filozofii człowieka czy filozofii polityki). Nauczyciel może realizować podstawę programową zarówno prezentując problematykę filozoficzną w porządku historycznym: filozofia starożytna i średniowieczna, filozofia nowożytna i filozofia współczesna, jak też problemowo, prezentując kolejno problematykę poszczególnych dyscyplin filozoficznych od starożytności po współczesność. Podstawa programowa zostawia w tej kwestii pełną swobodę nauczycielom.

Nauczyciel powinien dążyć przede wszystkim do ukazania filozofii jako toczącego się od setek lat dialogu na temat właściwego rozumienia świata, samego siebie, relacji międzyludzkich, na temat metod i granic dostępnego poznania. Uczeń powinien zostać zachęcony do włączenia się w ten dialog poprzez formułowanie własnych poglądów w określonych kwestiach, wysuwanie argumentów i kontrargumentów, dowodzenie swoich racji.

Nauczyciel powinien więc szukać okazji do ćwiczeń w stosowaniu przez uczniów poznanych tez i argumentów filozoficznych, do rozwiązywania samodzielnie wybranych, aktualnych problemów. Mogą to być dyskusje o problemach społecznych, politycznych, a także o problemach z życia szkolnego i o problemach indywidualnych uczniów. Inspiracją do prowadzenia tego typu dyskusji może być literatura, teatr, film, publicystyka prasowa i telewizyjna, a także bieżące wydarzenia publiczne i szkolne. Nauczyciel powinien przy tym nawiązywać do wiedzy uczniów zdobytej podczas innych zajęć. Ważne jednak, by zwracał uwagę na specyfikę wypowiedzi filozoficznej oraz wskazywał na różnice między filozofią a religią, nauką, sztuką i ideologią.

Omawianie argumentów filozoficznych powinno być okazją do kształcenia umiejętności logicznych. W tym celu należy starannie oddzielać od siebie tezy, argumenty i założenia (w tym milczące założenia) przyjęte na użytek argumentacji. Ponadto należy zwracać uwagę na różnice między argumentami rzeczowymi i logicznymi a chwytami erystycznymi i tropami retorycznymi. Nauczyciel powinien zwracać uwagę na błędy kategorialne, frazeologiczne i logiczne popełniane przez uczniów.

Ucząc krytycznego i rzetelnego myślenia, a przeciwdziałając tworzeniu się u uczniów postaw dogmatycznych, nauczyciel powinien podkreślać, że rozwiązania problemów filozoficznych nie są ostateczne, że doskonalą się w wyniku dyskusji. Powinien w tym celu wskazywać na rozwój historyczny określonych stanowisk filozoficznych, zwłaszcza na rozwój pod wpływem krytyki ze strony stanowisk odmiennych.

Wiedza o społeczeństwie

Zajęcia z wiedzy o społeczeństwie kształtują u uczniów następujące postawy:

1)

zaangażowanie w działania obywatelskie - uczeń angażuje się w działania społeczne i obywatelskie;

2)

wrażliwość społeczna - uczeń dostrzega przejawy niesprawiedliwości i reaguje na nie;

3)

odpowiedzialność - uczeń podejmuje odpowiedzialne działania w swojej społeczności, konstruktywnie zachowuje się w sytuacjach konfliktowych;

4)

poczucie więzi - uczeń odczuwa więź ze wspólnotą lokalną, narodową, europejską i globalną; rozumie, na czym polega otwarty patriotyzm obywatelski;

5)

tolerancja - uczeń szanuje prawo innych do odmiennego zdania, sposobu zachowania, obyczajów i przekonań, jeżeli nie stanowią one zagrożenia dla innych ludzi; przeciwstawia się przejawom dyskryminacji.

Aby to umożliwić, szkoła powinna zapewnić takie warunki, by uczniowie:

1)

mieli dostęp do różnych źródeł informacji i różnych punktów widzenia;

2)

wykorzystywali zdobywane wiadomości i umiejętności obywatelskie w życiu codziennym;

3)

uczyli się planować i realizować uczniowskie projekty edukacyjne;

4)

Koncepcja wymagań na III etapie edukacyjnym opiera się na odejściu od dominacji geografii ogólnej: fizycznej i społeczno-ekonomicznej, na rzecz geografii regionalnej (łatwiejszej i bardziej interesującej dla ucznia na tym etapie edukacyjnym). Na podstawie wybranych regionów, uczeń będzie poznawał podstawy geografii ogólnej, zróżnicowanie środowiska przyrodniczego, zróżnicowanie społeczno-kulturowego regionów oraz sposoby gospodarowania człowieka w świecie.

Nauczyciel powinien zdecydować, czy uczeń powinien wcześniej poznać geografię Polski czy geografię świata. Argumentem przemawiającym za wcześniejszym wprowadzeniem geografii Polski są niewątpliwe walory zasady „od bliższego do dalszego” (zasady należącej do tradycji polskiej edukacji geograficznej, a obecnie konsekwentnie stosowanej w edukacji geograficznej w Europie Zachodniej) oraz możliwość porównywania, odnoszenia do Polski (a tym samym utrwalenia) istotnych cech środowiska, społeczeństwa, gospodarki innych poznawanych państw i regionów w świecie.

Wskazane jest w znacznie większym zakresie korzystanie z obserwacji bezpośrednich, dokonywanych przez uczniów w trakcie zajęć w terenie i wycieczek, oraz jak najczęstsze nawiązywanie do regionu, w którym uczeń mieszka.

Koncepcja wymagań na IV etapie edukacyjnym, w zakresie podstawowym, opiera się na założeniu, że uczeń powinien poznać zagadnienia społeczne i gospodarcze oraz problemy środowiska przyrodniczego współczesnego świata. Wybór tematów ilustrujących te zagadnienia powinien ulegać zmianie w zależności od wagi i aktualności problemów, które pojawiają się we współczesnym świecie. Ich występowanie, zasięg terytorialny i wpływ na rozwój państw i regionów jest tak duży, że zmieniają one sytuację społeczną, gospodarczą polityczną kulturową oraz stan środowiska naturalnego miejsc i regionów. Zakłada się, że poznając zjawiska w skali globalnej uczeń powinien wykorzystać wiedzę dotyczącą poszczególnych państw i regionów, zdobytą na wcześniejszych etapach edukacyjnych.

W podstawie programowej połączono treści z zakresu geografii fizycznej i społeczno-gospodarczej oraz położono większy nacisk na kształtowanie umiejętności i szukanie relacji między środowiskiem przyrodniczym a działalnością człowieka na Ziemi. Nauczyciel może rozszerzyć podstawowy zakres treści na temat środowiska przyrodniczego o zagadnienia, które uzna za niezbędne dla wyjaśnienia procesów globalnych. W każdym przypadku, wybór i układ omawianych tematów powinien być dostosowany do potrzeb i zdolności uczniów.

Podczas zajęć z geografii w zakresie rozszerzonym, z powodu rozdzielenia w podstawie programowej zagadnień geografii świata od geografii Polski, wskazane jest poświęcenie przynajmniej 1/3 czasu na edukację w zakresie geografii Polski.

Biologia

W ramach przedmiotu biologia, realizowanego w zakresie rozszerzonym, w ciągu całego cyklu kształcenia, powinny się odbyć:

1)

co najmniej dwie wycieczki (zajęcia terenowe) umożliwiające poglądową realizację takich działów, jak ekologia i różnorodność organizmów;

2)

wycieczki do muzeum przyrodniczego, ogrodu botanicznego lub ogrodu zoologicznego wspomagające realizację materiału z botaniki i zoologii.

Chemia

W nauczaniu chemii na III etapie edukacyjnym nauczyciele powinni wygospodarować czas na eksperymentowanie, metody aktywizujące i realizowanie projektów edukacyjnych oraz wycieczki dydaktyczne.

Na zajęciach uczeń powinien mieć szanse obserwowania, badania, dociekania, odkrywania praw i zależności, osiągania satysfakcji i radości z samodzielnego zdobywania wiedzy. Aby edukacja w zakresie chemii była skuteczna, zalecane jest prowadzenie zajęć w niezbyt licznych grupach, w salach wyposażonych w niezbędne sprzęty i odczynniki chemiczne. Nauczyciele powinni w doświadczeniach wykorzystywać substancje z życia codziennego (np. esencję herbacianą, sok z czerwonej kapusty, ocet, mąkę, cukier).

Na IV etapie edukacyjnym uczeń uzupełnia podstawowe wiadomości i umiejętności o zagadnienia dotyczące obecności chemii w naszym życiu codziennym. Dobór treści pozwala na rozbudzenie zainteresowania chemią nawet tych uczniów, dla których do tej pory była ona dziedziną trudną, nieprzydatną, oderwaną od rzeczywistości.

Zakres treści nauczania stwarza wiele możliwości pracy metodą projektu edukacyjnego (szczególnie o charakterze badawczym), metodą eksperymentu chemicznego lub innymi metodami aktywizującymi, co pozwoli uczniom na pozyskiwanie i przetwarzanie informacji na różne sposoby i z różnych źródeł. Samodzielna obserwacja ucznia jest podstawą do przeżywania, wnioskowania, analizowania i uogólniania zjawisk, stąd bardzo duża rola eksperymentu w realizacji powyższych treści.

Fizyka

Nauczanie fizyki na III etapie edukacyjnym należy rozpocząć od wyrobienia intuicyjnego rozumienia zjawisk, kładąc nacisk na opis jakościowy. Na tym etapie nie wymaga się ścisłych definicji wielkości fizycznych, kładąc nacisk na ich intuicyjne zrozumienie i poprawne posługiwanie się nimi. Wielkości wektorowe należy ilustrować graficznie, nie wprowadzając definicji wektora. Nie wymaga się wprowadzania pojęcia pola elektrycznego, magnetycznego i grawitacyjnego do opisu zjawisk elektrycznych, magnetycznych i grawitacyjnych. Wszędzie, gdzie tylko jest to możliwe, należy ilustrować omawiane zagadnienia realnymi przykładami (w postaci np. opisu, filmu, pokazu, demonstracji).

Należy wykonywać jak najwięcej doświadczeń i pomiarów, posługując się możliwie prostymi i tanimi środkami (w tym przedmiotami użytku codziennego). Aby fizyka mogła być uczona jako powiązany z rzeczywistością przedmiot doświadczalny, wskazane jest, żeby jak najwięcej doświadczeń było wykonywanych bezpośrednio przez uczniów. Należy uczyć starannego opracowania wyników pomiaru (tworzenie wykresów, obliczanie średniej), wykorzystując przy tym, w miarę możliwości, narzędzia technologii informacyjno-komunikacyjnych.

Nauczyciel powinien kształtować u uczniów umiejętność sprawnego wykonywania prostych obliczeń i szacunków ilościowych, zwracając uwagę na krytyczną analizę realności otrzymywanych wyników. Formuły matematyczne wprowadzane są jako podsumowanie poznanych zależności między wielkościami fizycznymi. W klasie I i II gimnazjum nie kształci się umiejętności przekształcania wzorów - uczniowie opanują ją na zajęciach matematyki. Wymagana jest umiejętność sprawnego posługiwania się zależnościami wprost proporcjonalnymi.

Nauczanie fizyki w zakresie podstawowym na IV etapie edukacyjnym stanowi dokończenie edukacji realizowanej w gimnazjum, dlatego wszystkie zalecenia dotyczące realizacji tego przedmiotu na III etapie edukacyjnym dotyczą również etapu IV. Omawianie zarówno grawitacji z astronomią, jak i fizyki jądrowej, powinno w maksymalnym stopniu wykorzystać tkwiącą w omawianych zagadnieniach możliwość licznych i ciekawych odwołań do rzeczywistości, co powinno skutkować zachęceniem uczniów do kontynuacji nauki fizyki w zakresie rozszerzonym.

Podczas zajęć fizyki realizowanych w zakresie rozszerzonym należy położyć nacisk na pogłębioną analizę zjawisk, staranne wykonanie doświadczeń i pomiarów, obliczanie i szacowanie wartości liczbowych oraz utrwalanie materiału. Możliwe jest zwiększenie poziomu stosowanej matematyki pod kątem zdolności i zainteresowań uczniów. Należy jednak pamiętać, że nie oznacza to możliwości swobodnego wykorzystywania pojęć nieznanych jeszcze uczniom z zajęć matematyki (pochodne, całki).

Ze względu na duże trudności w jasnym i prostym przedstawieniu najnowszych odkryć, w podstawie programowej nie ma zagadnień związanych z fizyką współczesną. Warto jednak wprowadzać jej elementy, wykorzystując zalecenia dotyczące nabycia przez uczniów umiejętności rozumienia i streszczania tez artykułów popularnonaukowych.

Ze względu na szybkość zmian technologicznych przykłady zastosowań konkretnych zjawisk należy dobierać adekwatnie do aktualnej sytuacji.

W trakcie nauki uczeń obserwuje, opisuje i wykonuje jak najwięcej doświadczeń. Nie mniej niż połowa doświadczeń wymienionych w podstawie programowej dla przedmiotu fizyka w zakresie rozszerzonym powinna zostać wykonana samodzielnie przez uczniów w grupach; pozostałe jako pokaz dla wszystkich uczniów, w miarę możliwości wykonany przez wybranych uczniów pod kontrolą nauczyciela.

Matematyka

Uwzględniając zróżnicowane potrzeby edukacyjne uczniów, szkoła organizuje zajęcia zwiększające szanse edukacyjne dla uczniów mających trudności w nauce matematyki oraz dla uczniów, którzy mają szczególne zdolności matematyczne.

W przypadku uczniów zdolnych, można wymagać większego zakresu umiejętności, jednakże wskazane jest podwyższanie stopnia trudności zadań, a nie poszerzanie tematyki.

Informatyka

Na III etapie edukacyjnym dopuszcza się wprowadzenie języka programowania, takiego jak Logo lub Pascal, które mają duże walory edukacyjne i mogą służyć kształceniu pojęć informatycznych.

Podczas prac nad projektami (indywidualnymi lub zespołowymi) uczniowie powinni mieć możliwość korzystania z komputerów w zależności od potrzeb wynikających z charakteru zajęć i realizowanych tematów i celów.

Zaleca się, aby podczas zajęć, uczeń miał do swojej dyspozycji osobny komputer z dostępem do Internetu.

Wychowanie fizyczne

Wymagania szczegółowe odnoszą się do zajęć prowadzonych w systemie klasowo-lekcyjnym, w ramach następujących bloków tematycznych:

1)

diagnoza sprawności i aktywności fizycznej oraz rozwoju fizycznego;

2)

trening zdrowotny;

3)

sporty całego życia i wypoczynek;

4)

bezpieczna aktywność fizyczna i higiena osobista;

5)

sport;

6)

taniec (dotyczy tylko III etapu edukacyjnego);

7)

edukacja zdrowotna.

Szkoła, uwzględniając wymagania określone w podstawie programowej, powinna rozwijać własną ofertę programową w odniesieniu do zajęć wychowania fizycznego, w tym zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych. W realizacji zajęć należy odwoływać się do wiedzy dotyczącej biologii człowieka, zapobiegania chorobom oraz umiejętności psychospołecznych, uzyskanych na innych zajęciach, a zwłaszcza biologii, wiedzy o społeczeństwie, wychowaniu do życia w rodzinie, edukacji dla bezpieczeństwa i przedsiębiorczości.

Szkoła zapewnia warunki realizacji określonych w podstawie programowej wymagań szczegółowych, które należy traktować jako wskaźniki rozwoju dyspozycji osobowych niezbędnych do:

1)

uczestniczenia w kulturze fizycznej w okresie nauki szkolnej, a także po jej zakończeniu;

2)

inicjowania i współorganizowania aktywności fizycznej;

3)

dokonywania wyboru form aktywności fizycznej przez całe życie;

4)

kształtowania prozdrowotnego stylu życia oraz dbałości o zdrowie.

Oprócz uczestnictwa w aktywności fizycznej, uczeń powinien w czasie zajęć również pełnić rolę inicjatora i organizatora ćwiczeń, zabaw i gier ruchowych. Każdy uczeń powinien co najmniej raz w roku samodzielnie poprowadzić rozgrzewkę według ustalonego toku i po konsultacjach z nauczycielem.

Uczeń powinien nauczyć się dokonywania samooceny sprawności fizycznej. W czasie zajęć należy stwarzać atmosferę sprzyjającą rzetelności samooceny sprawności.

Zajęcia wychowania fizycznego w zakresie edukacji zdrowotnej powinny być dostosowane do potrzeb uczniów (po przeprowadzeniu diagnozy tych potrzeb).Uczniowie powinni aktywnie uczestniczyć w planowaniu, realizacji i ewaluacji zajęć. Zajęcia powinny być wspierane przez realizację treści z zakresu edukacji zdrowotnej w ramach innych przedmiotów, w tym zwłaszcza: biologii, wychowania do życia w rodzinie, wiedzy o społeczeństwie, edukacji dla bezpieczeństwa, przedsiębiorczości, religii, etyki. Wymaga to koordynacji i współdziałania nauczycieli różnych przedmiotów oraz współpracy z pielęgniarką albo higienistką szkolną. Niezbędne jest także skoordynowanie tych zajęć z programami edukacyjnymi dotyczącymi zdrowia i profilaktyki zachowań ryzykownych lub chorób, oferowanymi szkołom przez różne podmioty. Warunkiem skuteczności zajęć edukacji zdrowotnej jest:

1)

prowadzenie zajęć z wykorzystaniem różnorodnych metod i technik aktywizujących oraz interaktywnych, w tym szczególnie metody projektu i portfolio;

2)

współpraca z rodzicami uczniów w planowaniu i realizacji zajęć;

3)

dokonywanie ewaluacji przebiegu zajęć (ewaluacji procesu), z udziałem uczniów i ich rodziców oraz wprowadzanie na tej podstawie modyfikacji ich treści i organizacji.

Edukacja dla bezpieczeństwa

W ramach przedmiotu edukacja dla bezpieczeństwa uczniowie odbywają przysposobienie obronne i zdobywają umiejętności z zakresu zachowania się w sytuacjach kryzysowych.

Zadaniem nauczyciela jest wyrabianie u uczniów nawyków oraz opanowanie zasad działania ratowniczego, szczególnie z zakresu udzielania pierwszej pomocy podczas wypadku lub innych zagrożeń.

Podczas zajęć edukacyjnych obejmujących ćwiczenia w zakresie udzielania pierwszej pomocy i ratownictwa, w oddziałach liczących więcej niż 30 uczniów wskazany jest podział na grupy.

W czasie ferii letnich mogą być organizowane specjalistyczne obozy szkoleniowo-wypoczynkowe z zakresu edukacji dla bezpieczeństwa.

Na IV etapie edukacyjnym, po zrealizowaniu treści nauczania z zakresu „Ochrona ludności i obrona cywilna” celowe jest sprawdzenie umiejętności uczniów w praktycznej ewakuacji z budynku szkoły.

Wychowanie do życia w rodzinie

Na III etapie edukacyjnym, do zadań szkoły należy w szczególności:

1)

stymulowanie procesu samowychowania;

2)

współpraca z rodzicami w zakresie prawidłowych relacji między nimi a dzieckiem;

3)

pomoc we właściwym przeżywaniu okresu dojrzewania;

4)

wzmacnianie procesu identyfikacji z własną płcią;

5)

wspieranie rozwoju moralnego i kształtowania hierarchii wartości;

6)

promowanie integralnej wizji seksualności człowieka; ukazanie jedności pomiędzy aktywnością seksualną a miłością i odpowiedzialnością;

7)

tworzenie klimatu dla koleżeństwa, przyjaźni oraz szacunku dla człowieka;

8)

pomoc w poszukiwaniu odpowiedzi na podstawowe pytania egzystencjalne;

9)

informowanie o możliwościach pomocy system poradnictwa dla dzieci i młodzieży.

Na IV etapie edukacyjnym, do zadań szkoły należy w szczególności:

1)

wspieranie wychowawczej roli rodziny; integrowanie działań szkoły i rodziców;

2)

5)

pomoc w kształtowaniu relacji z otoczeniem opartych na właściwej hierarchii wartości;

6)

tworzenie warunków do refleksji nad przykładami naruszania norm i wartości demokratycznych w życiu publicznym.

W przypadku niewielkiej liczby uczniów wybierających etykę, zalecane są rozwiązania organizacyjne umożliwiające prowadzenie zajęć w grupach różnowiekowych, łączących uczniów z całego etapu edukacyjnego. W takim przypadku treści nauczania powinny być podzielone na trzy moduły, nadające się do realizowania w dowolnej kolejności, bez uszczerbku dla zrealizowania całości. Takie rozwiązanie pozwala organizacyjnie skonstruować ofertę w każdej szkole, nawet wtedy, gdy liczba uczniów wybierających etykę jest niewielka.

W przypadku większej liczby uczniów wybierających etykę szkoła może realizować zajęcia z etyki w grupach łączących uczniów np. tylko z jednego rocznika.

Język regionalny - język kaszubski

Ważne jest wprowadzenie historii, geografii, przyrody i kultury regionu w obręb treści nauczanych na języku kaszubskim, co powinno być realizowane głównie poprzez uczestnictwo w życiu kulturalnym Kaszub oraz na podstawie literatury. Oprócz tego nauczyciel, w miarę posiadanego czasu, powinien korzystać z prasy w języku kaszubskim, wydawnictw biograficznych poświęconych twórcom kaszubskim, wydawnictw encyklopedycznych, słowników, zbiorów pieśni i pojawiających się współczesnych utworów literackich - należy zadbać o to, by dobierane teksty były zapisane w standaryzowanej pisowni kaszubskiej.

Zajęcia artystyczne

Szkoła opracowuje i przedstawia uczniom ofertę zajęć artystycznych. Rodzaj zajęć oraz realizowany program powinny być dostosowane do zainteresowań uczniów. Zajęcia mogą być realizowane w trybie regularnych, cotygodniowych spotkań lub w trybie projektu wskazanego przez nauczyciela lub zaproponowanego przez uczniów, także w korelacji z pracą nad projektami z innych zajęć edukacyjnych. Przygotowując konkretną ofertę zajęć artystycznych, nauczyciel precyzuje wymagania szczegółowe wynikające z wybranego zakresu i formy zajęć.

Zajęcia artystyczne oferowane przez szkołę mogą stanowić podstawę do stworzenia lokalnej (gminnej, powiatowej, dzielnicowej) oferty, z której uczniowie mogą wybrać interesujące ich zajęcia.

Należy stwarzać możliwości publicznego prezentowania efektów pracy uczniów w ramach zajęć artystycznych, włączając odpowiednie prezentacje w organizację szkolnych i środowiskowych uroczystości i imprez, oraz stymulować ucznia do udziału w koncertach, przeglądach i konkursach.

Historia i społeczeństwo

Zajęcia historia i społeczeństwo służą poszukiwaniu dziedzictwa epok, zatem mają zarówno charakter poznawczy, jak i wychowawczy. Ich celem jest utrwalenie pozytywnej postawy wobec przeszłości - gotowości do podjęcia dziedzictwa. Treści nauczania wydobywają poszczególne wątki dziedzictwa kulturowego, ważne z perspektywy współczesnej, nawet takie, które są drugorzędne z perspektywy epoki, do której przynależą. Szczególnie zalecane jest szerokie uwzględnianie problematyki ojczystej i regionalnej.

Zajęcia powinny mieć charakter interdyscyplinarny, a poszczególne wątki mogą być realizowane przez nauczycieli różnych specjalności (np. historia, wiedza o kulturze, filologia klasyczna, filozofia).

Zajęcia powinny być prowadzone z wykorzystaniem bogatego spektrum tekstów kultury: piśmiennictwa, nagrań muzycznych, ikonografii, filmoteki, ze szczególnym uwzględnieniem dorobku kultury polskiej oraz własnego regionu.

Ekonomia w praktyce

Przedmiot ekonomia w praktyce stanowi przedmiot uzupełniający, będący kontynuacją przedmiotu podstawy przedsiębiorczości. Uczniów, którzy go wybiorą wprowadza w realia funkcjonowania gospodarki, przygotowując ich do wejścia na rynek pracy.

Przedmiot ma na celu wykorzystanie wiedzy uczniów dotyczącej zagadnień ekonomicznych w praktycznych działaniach podejmowanych w szkole i poza szkołą. Uczniowie mogą prowadzić np. firmę uczniowską brać udział w symulacyjnych grach ekonomicznych (również z wykorzystaniem technologii informatycznych), przeprowadzać analizę wybranego rynku lub podejmować inne projekty o charakterze ekonomicznym. Zalecaną metodą pracy jest projekt, gdyż metoda ta sprzyja wszechstronnemu rozwojowi osobowości ucznia. Należy stworzyć uczniowi sytuacje, w których samodzielnie podejmuje decyzje dotyczące rodzaju i zakresu przedsięwzięć o charakterze ekonomicznym. Nauczyciel powinien ukierunkowywać jego działania, np. prezentując ofertę instytucji i organizacji ekonomicznych skierowaną do szkół. Praktyczne podejście do zagadnień ekonomicznych umożliwia uczniowi samodzielne zdobywanie wiedzy i nabywanie umiejętności sprzyjających postawom przedsiębiorczym. Ponadto uczy ono współpracy i współdziałania, integrując zespoły uczniowskie.

Przyroda

Zajęcia przyroda służą utrwaleniu postawy naukowej wobec świata przyrody, zaciekawienia jego bogactwem i dostrzegania holistycznego charakteru nauk przyrodniczych. Treści nauczania wydobywają poszczególne wątki wiedzy przyrodniczej odnoszące się do ważnych zagadnień naszej cywilizacji.

Zajęcia powinny mieć charakter interdyscyplinarny, a poszczególne wątki mogą być realizowane przez nauczycieli różnych specjalności (fizyka, chemia, biologia, geografia).

Zajęcia powinny być prowadzone z wykorzystaniem bogatego zaplecza doświadczalnego w zakresie każdej ze składowych dziedzin nauki.

Zajęcia techniczne

Szkoła opracowuje i przedstawia uczniom ofertę zajęć technicznych. Rodzaj zajęć oraz realizowany program powinny być dostosowane do zainteresowań uczniów. Zajęcia mogą być realizowane w trybie regularnych, cotygodniowych spotkań lub w trybie projektu wskazanego przez nauczyciela lub zaproponowanego przez uczniów, także w korelacji z pracą nad projektami z innych zajęć edukacyjnych. Przygotowując konkretną ofertę zajęć technicznych, nauczyciel, uwzględniając wymagania ogólne, precyzuje wymagania szczegółowe wynikające z wybranego zakresu i formy zajęć.

Istnieje możliwość realizowania różnych zajęć technicznych, np. elektronicznych, krawieckich, nauki jazdy na motorowerze lub związanych z rękodziełem regionalnym (np. hafciarstwo, plecionkarstwo). Można je także skojarzyć z programem preorientacji zawodowej.

Zajęcia techniczne oferowane przez szkołę mogą stanowić podstawę do stworzenia lokalnej (gminnej, powiatowej, dzielnicowej) oferty, z której uczniowie mogą wybrać interesujące ich zajęcia.

Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie ustanowienia europejskich ram kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie (2008/C111/01).

Przedmiot język mniejszości narodowej lub etnicznej oraz przedmiot język regionalny -język kaszubski jest realizowany w szkołach (oddziałach) z nauczaniem języka mniejszości narodowych lub etnicznych oraz języka regionalnego - języka kaszubskiego, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 listopada 2007 r. w sprawie warunków i sposobu wykonywania przez przedszkola, szkoły i placówki publiczne zadań umożliwiających podtrzymywanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej i językowej uczniów należących do mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym (Dz. U. Nr 214, poz. 1579, z 2010 r. Nr 109, poz. 712 oraz z 2012 r. poz. 393).

3a)

Europejski System Opisu Kształcenia Językowego: uczenie się, nauczanie, ocenianie (Common European Framework of Reference for Languages: Learning, teaching, assessment).

Załącznik nr 5 - Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla zasadniczych szkół zawodowych

Celem edukacji w zasadniczej szkole zawodowej jest przygotowanie uczniów do uzyskania kwalifikacji zawodowych, a także, jak w przypadku innych typów szkól, do pracy i życia w warunkach współczesnego świata. Poza kształceniem zawodowym, zasadnicza szkoła zawodowa ma za zadanie wyposażyć uczniów w odpowiedni zasób wiedzy ogólnej, która stanowi fundament wykształcenia, umożliwiający zdobycie podczas dalszej nauki zróżnicowanych kwalifikacji zawodowych, a następnie ich późniejsze doskonalenie lub modyfikowanie. Kształcenie ogólne w gimnazjum i w szkole ponadgimnazjalnej, w tym także w zasadniczej szkole zawodowej, otwiera proces kształcenia się przez całe życie.

Celem kształcenia ogólnego w zasadniczej szkole zawodowej jest:

1)

przyswojenie przez uczniów określonego zasobu wiadomości na temat faktów, zasad, teorii i praktyk;

2)

zdobycie przez uczniów umiejętności wykorzystania posiadanych wiadomości podczas wykonywania zadań i rozwiązywania problemów;

3)

kształtowanie postaw uczniów warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym świecie.

Do najważniejszych umiejętności zdobywanych w trakcie kształcenia ogólnego w zasadniczej szkole zawodowej należą:

1)

czytanie - umiejętność zrozumienia, wykorzystania i refleksyjnego przetworzenia tekstów, w tym tekstów kultury, prowadząca do osiągnięcia własnych celów, rozwoju osobowego oraz aktywnego uczestnictwa w życiu społeczeństwa;

2)

myślenie matematyczne - umiejętność wykorzystania narzędzi matematyki w życiu codziennym oraz formułowania sądów opartych na rozumowaniu matematycznym;

3)

4)

umiejętność komunikowania się w języku ojczystym i w językach obcych;

5)

umiejętność sprawnego posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjnymi i komunikacyjnymi;

6)

umiejętność wyszukiwania, selekcjonowania i krytycznej analizy informacji;

7)

umiejętność rozpoznawania własnych potrzeb edukacyjnych oraz uczenia się;

8)

4)

wiedza o społeczeństwie;

5)

podstawy przedsiębiorczości;

6)

geografia;

7)

biologia;

8)

chemia;

9)

fizyka;

10)

matematyka;

11)

informatyka;

12)

wychowanie fizyczne;

13)

edukacja dla bezpieczeństwa;

14)

wychowanie do życia w rodzinie;

15)

etyka;

16)

język mniejszości narodowej lub etnicznej^3);

17)

język regionalny - język kaszubski.

JĘZYK POLSKI

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji

Uczeń rozumie teksty słowne i pisemne o skomplikowanej budowie; dostrzega sensy zawarte w strukturze głębokiej tekstu; dostrzega w wypowiedzi trudniejsze zabiegi językowe; ma świadomość kryteriów poprawności językowej.

II.

Analiza i interpretacja tekstów kultury

Świadomość językowa. Uczeń operuje podstawowym słownictwem z kręgów tematycznych: Polska, Europa, świat - współczesność i przeszłość; kultura, cywilizacja, polityka.

Spis tekstów kultury ustala nauczyciel, dostosowując go do potrzeb, możliwości, zainteresowań uczniów (punktem wyjścia może być wykaz lektur dla szkół ponadgimnazjalnych, których ukończenie umożliwia przystąpienie do egzaminu maturalnego w zakresie podstawowym). Należy zrealizować nie mniej niż cztery pozycje książkowe w roku szkolnym.

JĘZYK OBCY NOWOŻYTNY

Obowiązuje podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół ponadgimnazjalnych, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego, dla przedmiotu język obcy nowożytny, na poziomach IV.0 i IV.1 w zakresie podstawowym.

HISTORIA

Obowiązuje podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół ponadgimnazjalnych, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego, dla przedmiotu historia dla IV etapu edukacyjnego, w zakresie podstawowym.

WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE

Obowiązuje podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół ponadgimnazjalnych, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego, dla przedmiotu wiedza o społeczeństwie dla IV etapu edukacyjnego, w zakresie podstawowym.

PODSTAWY PRZEDSIĘBIORCZOŚCI

Obowiązuje podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół ponadgimnazjalnych, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego, dla przedmiotu podstawy przedsiębiorczości dla IV etapu edukacyjnego.

GEOGRAFIA

Obowiązuje podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół ponadgimnazjalnych, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego, dla przedmiotu geografia dla IV etapu edukacyjnego, w zakresie podstawowym.

BIOLOGIA

Obowiązuje podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół ponadgimnazjalnych, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego, dla przedmiotu biologia dla IV etapu edukacyjnego, w zakresie podstawowym.

CHEMIA

Obowiązuje podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół ponadgimnazjalnych, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego, dla przedmiotu chemia dla IV etapu edukacyjnego, w zakresie podstawowym.

FIZYKA

Obowiązuje podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół ponadgimnazjalnych, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego, dla przedmiotu fizyka dla IV etapu edukacyjnego, w zakresie podstawowym.

MATEMATYKA

Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Wykorzystanie informacji.

Uczeń interpretuje tekst matematyczny. Po rozwiązaniu zadania interpretuje otrzymany wynik.

II.

Wykorzystanie i interpretowanie reprezentacji.

Uczeń używa prostych, dobrze znanych obiektów matematycznych.

III.

Modelowanie matematyczne.

Uczeń dobiera model matematyczny do prostej sytuacji i krytycznie ocenia trafność modelu.

IV.

Użycie i tworzenie strategii.

stosuje proste zależności między funkcjami trygonometrycznymi:

sin α + cos α = 1, tgα =sinα/cosα oraz sin(90° - α) = cos α.

5.

Planimetria. Uczeń:

1)

stosuje zależności między kątem środkowym i kątem wpisanym;

2)

korzysta z własności funkcji trygonometrycznych w obliczeniach geometrycznych.

6.

Stereometria. Uczeń:

1)

rozpoznaje w graniasto słupach i ostrosłupach kąty między odcinkami (np. krawędziami, krawędziami i przekątnymi), oblicza miary tych kątów;

2)

rozpoznaje w graniastosłupach i ostrosłupach kąt między odcinkami i płaszczyznami (między krawędziami i ścianami, przekątnymi i ścianami), oblicza miary tych kątów;

3)

rozpoznaje w walcach i w stożkach kąt między odcinkami oraz kąt między odcinkami i płaszczyznami (np. kąt między tworzącymi stożka, kąt między tworzącą a podstawą), oblicza miary tych kątów;

4)

rozpoznaje w graniastosłupach i ostrosłupach kąty między ścianami;

5)

wyznacza przekroje prostopadłościanów płaszczyzną;

6)

stosuje trygonometrię do obliczeń długości odcinków, miar kątów, pól powierzchni i objętości.

7.

Elementy statystyki opisowej. Uczeń:

1)

oblicza średnią arytmetyczną, średnią ważoną i medianę (także w przypadku danych pogrupowanych);

2)

odczytuje i interpretuje dane przedstawione w postaci diagramów, wykresów i tabel.

INFORMATYKA

Obowiązuje podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół ponadgimnazjalnych, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego, dla przedmiotu informatyka dla IV etapu edukacyjnego, w zakresie podstawowym.

WYCHOWANIE FIZYCZNE

EDUKACJA DLA BEZPIECZEŃSTWA

Obowiązuje podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół ponadgimnazjalnych, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego, dla przedmiotu edukacja dla bezpieczeństwa dla IV etapu edukacyjnego.

WYCHOWANIE DO ŻYCIA W RODZINIE

Obowiązuje podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół ponadgimnazjalnych, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego, dla przedmiotu wychowanie do życia w rodzinie dla IV etapu edukacyjnego.

ETYKA

JĘZYK MNIEJSZOŚCI NARODOWEJ LUB ETNICZNEJ

Obowiązuje podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół ponadgimnazjalnych, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego, dla przedmiotu język mniejszości narodowej lub etnicznej - dla IV etapu edukacyjnego, w zakresie podstawowym.

JĘZYK REGIONALNY - JĘZYK KASZUBSKI

Obowiązuje podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół ponadgimnazjalnych, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego, dla przedmiotu język regionalny - język kaszubski - dla IV etapu edukacyjnego w zakresie podstawowym.

Zalecane warunki i sposób realizacji

Język polski

Szkoła ponadgimnazjalna, w tym także zasadnicza szkoła zawodowa, to czas wchodzenia młodego człowieka w dorosłe życie. Dojrzewa wtedy osobowość ucznia, zarówno pod względem intelektualnym, jak i emocjonalnym, krystalizują się jego zainteresowania, wyraźnie zarysowują cele, do których dąży. Uczeń tworzy fundamenty swojego światopoglądu, uzewnętrznia hierarchię wartości, samodzielnie analizuje i porządkuje rzeczywistość.

Zadania nauczyciela języka polskiego na etapie zasadniczej szkoły zawodowej to przede wszystkim:

1)

stymulowanie i rozwijanie zainteresowań ucznia;

2)

wprowadzanie go w świat różnych kręgów tradycji - polskiej, europejskiej, światowej;

3)

wyrobienie przyzwyczajeń w zakresie lektury tekstu;

4)

inspirowanie refleksji na różne tematy;

5)

pogłębianie świadomości językowej i komunikacyjnej ucznia;

6)

rozwijanie jego sprawności wypowiadania się w różnych formach;

7)

stymulowanie umiejętności samokształcenia ucznia.

Nauczyciel w zasadniczej szkole zawodowej odwołuje się do wiedzy i umiejętności, które uczeń nabył na wcześniejszych etapach edukacyjnych. Wprowadza ucznia w świat kultury, inspiruje do refleksji wypływającej z poznawania dzieł. Zwraca uwagę na kulturę współczesną, popularną, nowoczesne środki przekazywania informacji w kontekście tradycji.

Matematyka

Nauczyciel powinien sprawdzić, jakie wiadomości i umiejętności posiada uczeń rozpoczynający naukę w zasadniczej szkole zawodowej.

Przy wykonywaniu obliczeń uczeń powinien umieć w razie potrzeby posługiwać się kalkulatorem. Powinien też umieć przy obliczeniach praktycznych podać rozsądne zaokrąglenia obliczonych wielkości.

Przed omówieniem interpretacji geometrycznej układu równań pierwszego stopnia z dwiema niewiadomymi należy przypomnieć algebraiczne metody rozwiązywania takich układów.

Korzystając z własności funkcji kwadratowej, uczeń powinien na przykład umieć rozstrzygnąć proste zagadnienia optymalizacyjne.

Znaczna część lekcji geometrii powinna być poświęcona utrwaleniu umiejętności obliczania pól i obwodów wielokątów i kół.

Pozostałe przedmioty

Dla pozostałych przedmiotów mają zastosowanie zalecenia dotyczące warunków i sposobu realizacji, opisane w podstawie programowej kształcenia ogólnego dla szkół ponadgimnazjalnych, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego, dla IV etapu edukacyjnego, w zakresie podstawowym.

Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie ustanowienia europejskich ram kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie (2008/C111/01).

Przedmiot język mniejszości narodowej lub etnicznej oraz przedmiot język regionalny -język kaszubski jest realizowany w szkołach (oddziałach) z nauczaniem języka mniejszości narodowych lub etnicznych oraz języka regionalnego -języka kaszubskiego, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 listopada 2007 r. w sprawie warunków i sposobu wykonywania przez przedszkola, szkoły i placówki publiczne zadań umożliwiających podtrzymywanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej i językowej uczniów należących do mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym (Dz. U. Nr 214, poz. 1579, z 2010 r. Nr 109, poz. 712 oraz z 2012 r. poz. 393).

Załącznik nr 6 - Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół policealnych

WYCHOWANIE FIZYCZNE

Cele edukacyjne

1.

Wykształcenie umiejętności dbania o zdrowie i sprawność fizyczną.

2.

Kształtowanie aktywnych postaw moralnych i społecznych przez wartości odnajdywane w sporcie, rekreacji i turystyce, w szczególności wytrwałość, systematyczność, odpowiedzialność, samodyscyplina, równość szans, szacunek dla przeciwnika, „czysta gra”, umiejętność właściwego zachowania się w sytuacji zwycięstwa i porażki.

Zadania szkoły

1.

Utrwalenie wiedzy uczniów niezbędnej dla podejmowania świadomej, systematycznej aktywności fizycznej jako warunku zdrowego stylu życia i racjonalnej troski o witalną gotowość organizmu do przeciwstawiania się negatywnym skutkom cywilizacji.

2.

Wdrażanie do samodzielnych działań na rzecz harmonijnego rozwoju fizycznego oraz dbałości o należyty poziom sprawności fizycznej.

3.

Organizowanie zajęć z zakresu różnych form aktywności fizycznej.

Treści nauczania

1.

Ćwiczenia siły mięśniowej - dbałość o prawidłową sylwetkę, zapobieganie otyłości.

2.

5.

Poznanie mechanizmów funkcjonowania gospodarki rynkowej.

6.

Rozwijanie zainteresowania podejmowaniem i prowadzeniem działalności gospodarczej. Poznanie podstawowych zasad podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej w różnych formach, w tym zasad etycznych.

7.

Poznanie roli państwa i prawa w gospodarce rynkowej. Rola państwa w tworzeniu norm prawnych przeciwdziałających korupcji.

8.

Poznanie zasad funkcjonowania gospodarki europejskiej i światowej.

Zadania szkoły

1.

Zapewnienie uczniom możliwości uzyskania wiedzy, umiejętności i kształtowania postaw przedsiębiorczych, warunkujących aktywne uczestnictwo w życiu gospodarczym, z uwzględnieniem zasad etycznych.

2.

Pomoc w rozwijaniu u uczniów umiejętności samokształcenia i samodoskonalenia oraz indywidualnych zainteresowań prowadzeniem działalności gospodarczej.

3.

Tworzenie sprzyjającej atmosfery dla współpracy szkoły z przedstawicielami życia gospodarczego w regionie.

4.

Wspomaganie uczniów w wyborze kierunku dalszego kształcenia.

5.

Umożliwienie poznania specyfiki lokalnego rynku pracy.

Treści nauczania

1.

Postawa przedsiębiorczości. Mocne i słabe strony własnej osobowości, samoakceptacja, asertywność, inicjatywność, odpowiedzialność.

2.

Organizacja pracy. Zasady pracy zespołowej. Kierowanie i podejmowanie decyzji, z uwzględnieniem zasad etycznych obowiązujących w działalności gospodarczej oraz etyki pracy.

3.

Mobbing w miejscu pracy, sposoby przeciwdziałania.

4.

Zależność między zyskiem a ryzykiem.

5.

Motywy aktywności zawodowej i gospodarczej człowieka. Rodzaje potrzeb. Zdolność do wyznaczania sobie celów i zadań.

6.

Funkcjonowanie rynku i gospodarki rynkowej. Rola norm etycznych w funkcjonowaniu rynku („kreatywna księgowość”, korupcja).

7.

Funkcjonowanie giełdy papierów wartościowych.

8.

Gospodarstwa domowe - dochody i wydatki, inwestowanie własnych pieniędzy. Ochrona praw konsumentów,

9.

System zabezpieczenia emerytalnego. Ubezpieczenie zdrowotne i ubezpieczenia majątkowe.

10.

Przedsiębiorstwo w gospodarce - różnorodność form organizacyjno-prawnych i ich rola w rozwoju gospodarki.

11.

Majątek przedsiębiorstwa. Koszty i przychody oraz zasady rozliczeń finansowych przedsiębiorstwa.

12.

Formy pozyskiwania kapitału i jego inwestowania.

13.

Planowanie procedury podjęcia działalności gospodarczej.

14.

Nawiązywanie i rozwiązywanie stosunku pracy. Podstawowe prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy.

15.

Rola państwa w gospodarce rynkowej. Podstawowe funkcje ekonomiczne państwa.

16.

Wzrost gospodarczy i jego mierniki.

17.

Pieniądz i banki - bank centralny, banki komercyjne, bankowe i pozabankowe usługi finansowe. Inflacja.

18.

Budżet państwa, budżety jednostek samorządu terytorialnego - funkcje, źródła wpływów, kierunki wydatków.

19.

Rynek pracy i bezrobocie.

20.

Metody aktywnego poszukiwania pracy. Instytucje wspomagające aktywne poszukiwanie pracy.

21.

Współpraca gospodarcza Polski z zagranicą. Integracja z Unią Europejską.

22.

Proces globalizacji gospodarki i jego konsekwencje dla Polski.

23.

Etyka biznesu.

Osiągnięcia

1.

Dokonanie trafnej samooceny oraz umiejętność autoprezentacji.

2.

Umiejętność stosowania podstawowych zasad pracy w zespole i prowadzenia negocjacji.

3.

Planowanie budżetu gospodarstwa domowego.

4.

Rozróżnianie form inwestowania.

5.

Umiejętność przewidywania opłacalności przedsięwzięcia gospodarczego w kontekście wydatków i przychodów, zysku i ryzyka.

6.

Identyfikowanie podstawowych form własności oraz form organizacyjno-prawnych przedsiębiorstw.

7.

Przygotowanie dokumentów do założenia i prowadzenia przedsiębiorstwa oraz stosowanie wymaganych procedur w celu podjęcia działalności gospodarczej przez osobę fizyczną.

8.

Obliczanie prostych przykładów dotyczących wyniku finansowego przedsiębiorstwa.

9.

Przygotowanie podstawowych dokumentów niezbędnych do ubiegania się o pracę oraz prowadzenie rozmowy kwalifikacyjnej z pracodawcą w warunkach symulowanych.

10.

Znajomość podstawowych przepisów prawa dotyczących zatrudnienia oraz praw i obowiązków pracownika i pracodawcy.

11.

Odróżnianie zachowań etycznych i nieetycznych w roli pracodawcy i pracownika.

12.

Identyfikowanie podstawowych wskaźników makroekonomicznych (PKB, PNB - nominalny i realny oraz w przeliczeniu na jednego mieszkańca, inflacja, bezrobocie).

13.

Rozumienie wpływu polityki fiskalnej i monetarnej na życie gospodarcze kraju.

14.

Wskazywanie korzyści i zagrożeń wynikających ze współpracy międzynarodowej, w tym z integracji Polski z Unią Europejską oraz globalizacji gospodarki.

Załącznik nr 7 - Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół specjalnych przysposabiających do pracy dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym oraz dla uczniów z niepełnosprawnościami sprzężonymi

Wskazania ogólne

1.

Szkoła specjalna przysposabiająca do pracy dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym oraz dla uczniów z niepełnosprawnościami sprzężonymi przygotowuje młodzież do pełnienia różnych ról społecznych oraz autonomicznego (na miarę ich możliwości rozwojowych) i aktywnego dorosłego życia.

2.

Edukacja uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym oraz uczniów z niepełnosprawnościami sprzężonymi polega na całościowej i jednoczesnej realizacji funkcji dydaktycznej, wychowawczej, opiekuńczej i profilaktycznej szkoły, z uwzględnieniem specyficznych form i metod pracy oraz zasad nauczania, opisanych przez współczesne nauki społeczno-pedagogiczne.

3.

Kształcenie uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym oraz uczniów z niepełnosprawnościami sprzężonymi jest dostosowane do potrzeb edukacyjnych i możliwości psychofizycznych uczniów. Kształcenie obejmuje:

1)

kształcenie ogólne umożliwiające utrwalenie i poszerzenie zakresu posiadanej wiedzy i nabywanie nowych umiejętności;

2)

przysposobienie do pracy rozumiane jako: kształtowanie właściwych postaw wobec pracy, przyswajanie podstawowej wiedzy o pracy i poznawanie typowych sytuacji związanych z pracą, uczenie wykonywania różnych prac, w tym porządkowych i pomocniczych oraz opanowanie podstawowych umiejętności i czynności pracy, a także przygotowanie do podjęcia samodzielnej lub wspomaganej pracy na określonym stanowisku na wolnym lub chronionym rynku pracy.

Edukacja uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym oraz uczniów z niepełnosprawnościami sprzężonymi opiera się na indywidualnych programach edukacyjnych, opracowanych przez nauczycieli i specjalistów pracujących z uczniami na podstawie odrębnych przepisów.

4.

W procesie kształcenia uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym oraz uczniów z niepełnosprawnościami sprzężonymi nauczyciele współpracują z rodzicami (prawnymi opiekunami) uczniów, ustalając kierunki oddziaływań wychowawczo-edukacyjnych i konsultując z nimi sposoby rozwiązywania problemów ucznia respektujące wyznawane przez rodzinę wartości.

5.

W procesie kształcenia uczniów wyodrębnia się:

1)

zajęcia edukacyjne:

a)

funkcjonowanie osobiste i społeczne,

b)

wychowanie fizyczne,

c)

przysposobienie do pracy,

d)

etyka;

2)

zajęcia rewalidacyjne;

3)

zajęcia sportowe;

4)

zajęcia kształtujące kreatywność, w szczególności muzyka, plastyka, zajęcia rozwijające zainteresowania, zajęcia kształtujące umiejętność spędzania wolnego czasu.

Ze względu na integralny, całościowy charakter kształcenia uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym oraz uczniów z niepełnosprawnościami sprzężonymi podstawa programowa nie wyróżnia odrębnych celów, zadań ani treści nauczania dla poszczególnych zajęć edukacyjnych.

6.

Działalność edukacyjna szkoły jest określona przez:

1)

indywidualne programy edukacyjne;

2)

program wychowawczy szkoły, który opisuje w sposób całościowy wszystkie treści i działania o charakterze wychowawczym i jest realizowany przez wszystkich nauczycieli;

3)

program profilaktyki dostosowany do potrzeb rozwojowych uczniów oraz potrzeb danego środowiska, który opisuje w sposób całościowy wszystkie treści i działania szkoły zapobiegające zjawisku przemocy, patologiom życia społecznego oraz wspierające promocję zdrowia i wychowanie do życia w rodzinie, a także inne zagadnienia, ważne dla osoby dorosłej, niepełnosprawnej intelektualnie, które wynikają z potrzeb uczniów;

4)

program przysposobienia do pracy opracowany dla danego oddziału, który opisuje wszystkie działania szkoły przygotowujące ucznia do wykonywania pracy.

7.

W celu nabywania praktycznych umiejętności związanych z pracą szkoła zapewnia uczniowi zajęcia przysposobienia do pracy oraz - zgodnie z jego predyspozycjami i zainteresowaniami - zajęcia praktyczne w pracowniach szkolnych i poza szkołą.

Cele edukacyjne

Celem edukacji uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym oraz uczniów z niepełnosprawnościami sprzężonymi jest utrwalanie i poszerzanie zakresu posiadanej wiedzy, kształcenie kompetencji społecznych, zdolności adaptacyjnych i nabywanie nowych umiejętności umożliwiających samodzielne, niezależne funkcjonowanie tych uczniów przez:

1)

wspomaganie wszechstronnego i harmonijnego rozwoju ucznia;

2)

rozbudzanie motywacji i rozwijanie zdolności dostrzegania związków funkcjonalnych, czasowych i przestrzennych oraz ich praktycznego wykorzystania;

3)

kształtowanie zainteresowań i ujawnianie zdolności, w szczególności zdolności muzycznych, plastycznych i sportowych;

4)

rozwijanie w uczniach postawy ciekawości, otwartości i poszanowania innych;

5)

utrwalanie wiadomości i umiejętności zdobytych przez uczniów na wcześniejszych etapach edukacyjnych;

6)

przyswajanie prostego języka matematyki, dostrzeganie oraz formułowanie różnic pomiędzy zjawiskami, czynnościami i liczbami, rozwijanie wyobraźni przestrzennej;

7)

poznawanie różnorodności świata przyrody, poznawanie i rozumienie podstawowych procesów życiowych organizmów, kształtowanie zachowań ukierunkowanych na ochronę środowiska;

8)

rozwijanie wiedzy o kulturze własnego regionu i jej związku z kulturą Polski;

9)

umożliwianie kontaktu ze środowiskiem lokalnym i zrozumienia przynależności człowieka do tego środowiska;

10)

osiągnięcie maksymalnej zaradności i niezależności na miarę indywidualnych możliwości uczniów;

11)

kształtowanie prawidłowej postawy uczniów wobec pracy, w aspekcie motywacji, kompetencji i wykonania;

12)

przygotowanie do wykonywania, indywidualnie i zespołowo, różnych prac mających na celu zaspokojenie potrzeb własnych i otoczenia;

13)

kształtowanie umiejętności posługiwania się narzędziami, maszynami i urządzeniami oraz opanowanie prostych umiejętności i czynności pracy;

14)

kształtowanie umiejętności związanych z poszukiwaniem pracy, w tym korzystania z różnych źródeł informacji;

15)

przygotowanie do aktywnego uczestnictwa w różnych formach życia społecznego na równi z innymi członkami danej zbiorowości, pełnienia ról społecznych oraz przygotowanie do załatwiania różnych spraw osobistych w urzędach i innych instytucjach;

16)

kształtowanie poczucia odpowiedzialności za samodzielnie dokonywane wybory i podejmowane decyzje;

17)

kształtowanie umiejętności samodzielnego organizowania wypoczynku i czasu wolnego;

18)

rozwijanie kreatywności uczniów oraz ich uzdolnień i zainteresowań;

19)

doskonalenie sprawności i wydolności fizycznej uczniów oraz działania prozdrowotne.

Zadania szkoły

1.

Tworzenie warunków niezbędnych do zapewnienia uczniowi komfortu psychicznego i poczucia bezpieczeństwa emocjonalnego oraz warunków i sytuacji sprzyjających i doskonalących jego zaradność życiową oraz niezależność w czynnościach samoobsługowych.

2.

Przygotowanie ucznia do odróżniania fikcji od rzeczywistości przekazywanej za pośrednictwem środków masowego przekazu.

3.

Podtrzymywanie i rozwijanie umiejętności komunikowania się, w tym - jeżeli jest to konieczne - wspomagających sposobów porozumiewania się, a także umiejętności czytania i pisania (w miarę możliwości ucznia) oraz umiejętności matematycznych, przydatnych w dorosłym życiu.

4.

Umożliwienie prowadzenia obserwacji zjawisk przyrodniczych i prowadzenie ćwiczeń kształtujących umiejętność orientowania się w terenie.

5.

Tworzenie warunków do poznawania przyrody, wychowania do życia w harmonii z przyrodą, kształtowania postawy proekologicznej.

6.

Ukazywanie znaczenia zasad moralnych dla rozwoju osobistego człowieka, kształtowania się relacji między ludźmi oraz życia społecznego, gospodarczego i politycznego. Uczenie rozumienia swoich praw i umiejętności ich egzekwowania.

7.

Tworzenie warunków do kształtowania zachowań sprzyjających zdrowiu i bezpieczeństwu.

8.

Dokonywanie wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania ucznia i na jej podstawie opracowywanie i modyfikowanie indywidualnego programu edukacyjnego.

9.

Tworzenie warunków umożliwiających uczniom dokonywanie właściwego wyboru kierunków przyszłej pracy przez przygotowanie bazy umożliwiającej uczniom zapoznanie się z różnymi czynnościami pracy, wytworami pracy oraz dokonanie samooceny własnych umiejętności i możliwości (po praktycznym poznaniu wybranych czynności pracy i niezbędnych do ich wykonywania umiejętności).

10.

Organizowanie w szkole pracowni umożliwiających realizację przysposobienia do pracy oraz wykorzystanie opanowanych umiejętności praktycznych w typowych i nowych sytuacjach.

11.

Nawiązywanie kontaktu z pracodawcami, w tym pracodawcami będącymi osobami fizycznymi, u których uczniowie mogliby realizować zajęcia praktyczne lub po zakończeniu edukacji uzyskać zatrudnienie.

12.

Tworzenie warunków sprzyjających podejmowaniu przez uczniów samodzielnych inicjatyw i odpowiedzialnych decyzji.

13.

Kształtowanie pozytywnego wizerunku ucznia w środowisku społecznym jako potencjalnego pracownika, klienta i użytkownika.

14.

Nawiązywanie kontaktu z lokalnymi ośrodkami wsparcia oraz instytucjami promującymi rehabilitację społeczną osób niepełnosprawnych.

15.

Umożliwianie uczniom udziału w aktualnych wydarzeniach społecznych i kulturalnych oraz zapewnienie możliwości korzystania z różnych form spędzania wolnego czasu (turystyka, krajoznawstwo, rekreacja, imprezy sportowe i kulturalne). Rozwijanie zainteresowań i kreatywności ucznia.

16.

Tworzenie warunków do rozwijania kondycji fizycznej i troski o własne zdrowie jako warunku niezbędnego do wykonywania pracy.

17.

Przybliżanie tradycji i obyczajów lokalnych, narodowych, rozbudzanie poczucia przynależności do społeczności lokalnej, regionu i kraju.

18.

Zapoznawanie uczniów z prawami człowieka i zasadą, że niepełnosprawność intelektualna nie może być przyczyną dyskryminacji.

19.

Nawiązywanie kontaktu z instytucjami i organizacjami pozarządowymi działającymi na rzecz osób niepełnosprawnych intelektualnie.

20.

Zapewnienie uczniowi udziału w różnych zajęciach rewalidacyjnych, sportowych oraz kształtujących kreatywność uczniów. Zajęcia te mają wpływ na możliwości kształcenia ogólnego oraz kształcenia w zakresie przysposobienia do pracy, a także realizację treści podstawy programowej. Zajęcia te są prowadzone w celu:

1)

wspomagania rozwój u ucznia;

2)

rozwijania psychofizycznej sprawności ucznia oraz zdolności do odniesienia sukcesu;

3)

rozwijania zainteresowań (w szczególności muzycznych, teatralnych, tanecznych, śpiewu i sportowych), sprawności manualnej oraz zdolności plastycznych;

4)

usprawniania funkcjonowania ucznia oraz jego kondycji fizycznej;

5)

rozbudzania postawy kreatywnej ucznia w procesie zdobywania umiejętności i gromadzenia wiedzy ogólnej oraz wiedzy z zakresu przysposobienia do pracy, w tym o poszczególnych stanowiskach pracy;

6)

wspomagania samodzielności społecznej;

7)

wdrażania do aktywności ruchowej i kształtowania umiejętności samodzielnego organizowania wypoczynku i rekreacji.

Zajęcia rewalidacyjne, sportowe oraz kształtujące kreatywność ucznia są ustalane na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego.

Treści nauczania

Zakres treści nauczania i wychowania wynika z poziomu indywidualnego rozwoju i tempa przyswajania wiedzy przez ucznia. Przy realizacji treści nauczania i wychowania oraz wyborze kierunku przygotowania do pracy należy wykorzystać możliwości, jakie stwarza środowisko społeczno-kulturowe ucznia i lokalny rynek pracy (możliwość zatrudnienia w zakładach pracy chronionej, w zakładach aktywizacji zawodowej lub u pracodawców będących osobami fizycznymi) oraz baza materialno-dydaktyczna szkoły.

Zdobyta przez uczniów wiedza, umiejętności i ukształtowane wartości, wzorce osobowe, zachowania i motywacje powinny ułatwiać im umiejętne pełnienie ról społecznych.

1.

Rozwijanie i utrwalanie (na miarę możliwości ucznia) umiejętności pisania i czytania oraz ich praktycznego wykorzystania do formułowania krótkich wypowiedzi, tworzenia i przekazywania informacji z zastosowaniem form gramatycznych odpowiednich do wyrażania teraźniejszości, przeszłości i przyszłości (w szczególności tekstów kierowanych do różnych adresatów i w różnych celach, pisania na temat własnych doznań).

2.

Przekazywanie, odbiór i wykorzystywanie różnych informacji, w tym docieranie do informacji, korzystanie z informacji, tworzenie informacji, przetwarzanie informacji za pomocą różnych środków (również z wykorzystaniem komputera).

3.

Doskonalenie umiejętności porównywania, segregowania, klasyfikowania oraz posługiwania się pieniędzmi, a także wykonywania prostych działań matematycznych przydatnych w codziennym życiu.

4.

Zauważanie stosunków przestrzennych, czasowych, ilościowych i wielkościowych.

5.

Kształtowanie umiejętności niezbędnych w autonomicznym, dorosłym życiu:

1)

świadomości własnej tożsamości, akceptacji siebie jako osoby niepełnosprawnej;

2)

rozróżniania koleżeństwa, przyjaźni, miłości, wolności osobistej oraz przewidywania konsekwencji własnych działań;

3)

ustalania hierarchii potrzeb i podejmowania samodzielnych decyzji, poczucia obowiązków;

4)

ustalania celów dalekich i bliskich, planowania dnia i organizowania czasu wolnego;

5)

dokonywania wyborów w różnych sytuacjach życiowych;

6)

nawiązywania pozytywnych relacji z ludźmi (współdziałania i współpracy, rozwiązywania problemów i sytuacji konfliktowych, umiejętności odmawiania, nawiązywania i podtrzymywania przyjaźni, dbania o przyjaciół i znajomych);

7)

posługiwania się dowodem osobistym i innymi dokumentami;

8)

urządzania miejsca zamieszkania i planowania wydatków;

9)

korzystania z usług pocztowych, bankowych;

10)

samodzielnego lub wspieranego dokonywania zakupów w różnych rodzajach sklepów.

6.

Kształtowanie i utrwalanie zachowań i nawyków ogólnie akceptowanych w świecie ludzi dorosłych w zakresie higieny i wyglądu zewnętrznego.

7.

Umiejętność dbania o własne zdrowie, korzystania z pomocy lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, umiejętność udzielania pierwszej pomocy, korzystania z pogotowia ratunkowego. Poznawanie czynników zagrażających zdrowiu oraz sposobów unikania zagrożeń.

8.

Znajomość i rozumienie swoich praw obywatelskich, umiejętność dbania o ich przestrzeganie; uprawnienia osób z niepełnosprawnościami do korzystania z systemu wsparcia społecznego.

9.

Poznawanie własnego regionu, kultury, tradycji regionalnych, organizacji i instytucji działających na danym terenie.

10.

Wychowanie do życia w rodzinie, którego celem jest:

1)

wzmacnianie prawidłowych relacji między osobami przeciwnej płci oraz aktywnego udziału w życiu rodziny;

2)

ukazywanie wartości rodziny w życiu człowieka;

3)

pomoc w zaakceptowaniu i poszanowaniu własnego ciała;

4)

zapoznanie ucznia z prawem do ochrony intymności.

11.

Przygotowanie ucznia (zgodnie z jego możliwościami) do podejmowania pracy, w szczególności w następujących dziedzinach:

1)

wytwarzanie przedmiotów dekoracyjnych i pamiątkarskich (w szczególności z drewna, metalu, modeliny, gliny, drutu, sznurka);

2)

gospodarstwo domowe (pranie, prasowanie, sprzątanie);

3)

prace poligraficzno-introligatorskie;

4)

prace ogrodnicze;

5)

zadania kurierskie, prace biurowe, w tym obsługa kserokopiarki, faksu, bindownicy, przyjmowanie telefonów;

6)

pomoc osobom starszym;

7)

zabawy z dziećmi w różnych placówkach;

8)

elementy bukieciarstwa;

9)

elementy sadownictwa;

10)

elementy tkactwa, elementy szycia ręcznego, maszynowego;

11)

sporządzanie i wydawanie posiłków;

12)

hodowla zwierząt;

13)

prace stolarskie;

14)

prace w szatni;

15)

mycie szyb samochodowych i samochodów;

16)

pakowanie różnych przedmiotów;

17)

elementy dziewiarstwa;

18)

ceramika.

W ramach przygotowania do pracy i zajęć praktycznych uczeń może:

1)

malować meble, ściany, naprawiać sprzęt w szkole;

2)

opiekować się boiskiem szkolnym i terenem wokół szkoły;

3)

pracować w kawiarence szkolnej, sklepiku szkolnym.

12.

W trakcie trwania zajęć przysposobienia do pracy są realizowane następujące zagadnienia:

1)

praca i jej znaczenie w życiu człowieka, prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy;

2)

poszukiwanie zatrudnienia i poznanie sposobu dopełniania formalności związanych z zatrudnianiem;

3)

rodzaje pracy i specyficzne zachowania zawodowe;

4)

organizacja i środowisko pracy; umiejętność pracy w zespole;

5)

podstawowa wiedza o narzędziach, urządzeniach i materiałach stosowanych podczas wykonywania prac (budowa narzędzi, korzystanie z nich i konserwowanie, sprawdzanie jakości materiału, postępowanie w przypadku stwierdzenia wady narzędzi lub złej jakości materiału);

6)

bezpieczeństwo i higiena pracy oraz przepisy przeciwpożarowe;

7)

posługiwanie się narzędziami i urządzeniami charakterystycznymi dla różnych prac; obsługa maszyn i urządzeń technicznych; montaż i demontaż;

8)

przygotowanie teoretyczne i praktyczne do wykonywania czynności pracy w zakresie:

a)

zasad organizacji miejsca pracy,

b)

przygotowywania narzędzi i materiałów (jakościowa i ilościowa kontrola ich stanu),

c)

opanowania koniecznych ruchów oraz ich rytmu podczas wykonywania konkretnych czynności; umiejętności planowania przerw w pracy,

d)

opanowania prawidłowego trzymania narzędzi,

e)

zasad łączenia różnych materiałów (w szczególności przy składaniu, wiązaniu, zsuwaniu, nitowaniu, lutowaniu, zbijaniu, skręcaniu, zgrzewaniu),

f)

sposobów kontroli przebiegu i rezultatów pracy;

9)

najczęściej popełniane błędy i sposoby ich eliminowania.

13.

Doskonalenie umiejętności porozumiewania się z otoczeniem, w tym -jeżeli jest to konieczne - z wykorzystaniem wspomagających metod komunikowania się.

14.

Rozwijanie umiejętności wypowiadania się, słuchania i zadawania pytań.

15.

Doskonalenie sprawności manualnej, zdolności percepcyjnych oraz procesów pamięci i uwagi; doskonalenie integracji sensorycznej.

16.

Doskonalenie sprawności fizycznej, kondycyjnej i koordynacyjnej.

17.

Kształtowanie zdolności do empatii oraz umiejętności udzielania i korzystania ze wsparcia emocjonalnego.

18.

Rozeznanie w organizacji życia społecznego, podstawowe zasady funkcjonowania państwa.

19.

Poznanie osób i instytucji, do których można zwracać się o pomoc w rozwiązywaniu różnych spraw oraz trybu zwracania się o pomoc.

20.

Kształtowanie postaw proekologicznych w kontaktach z przyrodą.

Osiągnięcia

Ze względu na specyficzny charakter edukacji uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym oraz uczniów z niepełnosprawnościami sprzężonymi, a także indywidualne tempo i zakres nauki każdego ucznia, osiągnięcia w poszczególnych sferach oddziaływań pedagogicznych i rewalidacyjnych są planowane indywidualnie. Dokonywana okresowo przez nauczycieli i specjalistów wielospecjalistyczna ocena poziomu funkcjonowania ucznia umożliwia modyfikowanie indywidualnego programu edukacyjnego i dostosowanie poziomu oczekiwanych osiągnięć ucznia do jego możliwości.

Planując osiągnięcia uczniów w zakresie kształcenia ogólnego i przysposobienia do pracy, należy brać pod uwagę w szczególności:

1)

przekazywanie wiadomości teoretycznych możliwych do opanowania przez ucznia;

2)

umiejętność łączenia teorii z praktyką;

3)

przestrzeganie dyscypliny pracy;

4)

jakość wykonywanej pracy;

5)

umiejętność kontrolowania przebiegu pracy oraz jej rezultatów, eliminowania błędów;

6)

prawidłowość postawy ucznia podczas pracy;

7)

poszanowanie mienia i dbałość o sprzęt;

8)

przestrzeganie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy;

9)

samodzielność i własną inicjatywę ucznia;

10)

sposób i czas wykonywania zadania;

11)

organizację stanowiska pracy;

12)

dokładność i systematyczność;

13)

umiejętność współdziałania w zespole i rozwiązywania konfliktów interpersonalnych;

14)

poszanowanie pracy własnej i innych;

15)

estetyczny wygląd i higienę osobistą.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowejz dnia 27 sierpnia 2012 r.w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół

Spis treści

Treść rozporządzenia

§ 1.

1)

2)

a)

b)

c)

d)

e)

f)

§ 2.

§ 3.

1.

2.

§ 4.

1.

2.

3.

§ 5.

1.

2.

3.

§ 6.

1.

2.

§ 7.

Załącznik nr 1 - Podstawa programowa wychowania przedszkolnego dla przedszkoli, oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych oraz innych form wychowania przedszkolnego

1)

2)

3)

4)

5)

6)

7)

8)

9)

10)

1.

1)

2)

3)

4)

5)

2.

1)

2)

3)

4)

5)

3.

1)

2)

3)

4)

4.

1)

2)

3)

5.

1)

2)

3)

4)

6.

1)

2)

3)

4)

5)

7.

1)

2)

8.

1)

2)

3)

4)

9.