Rozporządzenie Ministra Edukacjiz dnia 28 czerwca 2024 r.zmieniające rozporządzenie w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego, technikum oraz branżowej szkoły II stopnia 1)Minister Edukacji kieruje działem administracji rządowej - oświata i wychowanie, na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 18 grudnia 2023 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra Edukacji (Dz. U. poz. 2717).

Spis treści

Treść rozporządzenia

Na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 1 lit. c, d i g ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe   (Dz. U. z 2024 r. poz. 737 i 854) zarządza się, co następuje:

§ 1.

W rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 stycznia 2018 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego, technikum oraz branżowej szkoły II stopnia   (Dz. U. poz. 467, z późn. zm.2)Zmiany wymienionego rozporządzenia zostały ogłoszone w Dz. U. z 2020 r. poz. 1248, z 2021 r. poz. 1537, z 2022 r. poz. 622 i 1705 oraz z 2023 r. poz. 314 i 1755.) wprowadza się następujące zmiany:

1)

w § 1:

a)

pkt 1 otrzymuje brzmienie:
„ 

1)

liceum ogólnokształcącego i technikum, stanowiącą załącznik nr 1 do rozporządzenia;
 ”
 ,

b)

dotychczasową treść oznacza się jako ust. 1 i dodaje się ust. 2 i 3 w brzmieniu:
„ 

2.

Określa się podstawę programową kształcenia ogólnego w zakresie przedmiotów: historia i wiedza o społeczeństwie, dla uczniów liceum ogólnokształcącego i technikum oraz słuchaczy liceum ogólnokształcącego dla dorosłych, którzy rozpoczęli kształcenie przed dniem 1 września 2022 r., stanowiącą załącznik nr 4 do rozporządzenia.

3.

Określa się podstawę programową kształcenia ogólnego w zakresie przedmiotu historia i teraźniejszość dla uczniów liceum ogólnokształcącego i technikum oraz słuchaczy liceum ogólnokształcącego dla dorosłych, którzy rozpoczęli kształcenie przed dniem 1 września 2024 r., stanowiącą załącznik nr 5 do rozporządzenia.
 ”
 ;

2)

załącznik nr 1 do rozporządzenia otrzymuje brzmienie określone w załączniku nr 1 do niniejszego rozporządzenia;

3)

załącznik nr 3 do rozporządzenia otrzymuje brzmienie określone w załączniku nr 2 do niniejszego rozporządzenia;

4)

dodaje się załączniki nr 4 i 5 w brzmieniu określonym odpowiednio w załączniku nr 3 i 4 do niniejszego rozporządzenia.

§ 2.

Podstawę programową kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego i technikum, stanowiącą załącznik nr 1 do rozporządzenia zmienianego w § 1, w brzmieniu nadanym niniejszym rozporządzeniem, stosuje się od roku szkolnego 2024/2025 w stosunku do uczniów liceum ogólnokształcącego i technikum oraz słuchaczy liceum ogólnokształcącego dla dorosłych, z zastrzeżeniem § 3-6.

§ 3.

Podstawę programową kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego i technikum, stanowiącą załącznik nr 1 do rozporządzenia zmienianego w § 1, w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 września 2023 r., w zakresie przedmiotu podstawy przedsiębiorczości, stosuje się w roku szkolnym 2024/2025 w klasie III liceum ogólnokształcącego i klasie III technikum.

§ 4.

Podstawę programową kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego i technikum, stanowiącą załącznik nr 1 do rozporządzenia zmienianego w § 1, w brzmieniu nadanym niniejszym rozporządzeniem, w zakresie przedmiotów: język łaciński i historia tańca, stosuje się w roku szkolnym 2024/2025 w klasach I i II liceum ogólnokształcącego oraz klasach I i II technikum, a w latach następnych również w kolejnych klasach tych szkół.

§ 5.

Podstawę programową kształcenia ogólnego w zakresie przedmiotów: historia i wiedza o społeczeństwie, dla uczniów liceum ogólnokształcącego i technikum oraz słuchaczy liceum ogólnokształcącego dla dorosłych, którzy rozpoczęli kształcenie przed dniem 1 września 2022 r., stanowiącą załącznik nr 4 do rozporządzenia zmienianego w § 1, w brzmieniu nadanym niniejszym rozporządzeniem, stosuje się w roku szkolnym:

1)

2024/2025 w:

a)

klasie III liceum ogólnokształcącego dla dorosłych, do której uczęszczają słuchacze, którzy rozpoczęli kształcenie w klasie I z dniem 1 lutego 2022 r.,

b)

klasie IV liceum ogólnokształcącego, w tym liceum ogólnokształcącego dla dorosłych, oraz w klasach IV i V technikum;

2)

2025/2026 w:

a)

klasie IV liceum ogólnokształcącego dla dorosłych będącej kontynuacją klasy, o której mowa w pkt 1 lit. a,

b)

klasie V technikum.

§ 6.

Podstawę programową kształcenia ogólnego w zakresie przedmiotu historia i teraźniejszość dla uczniów liceum ogólnokształcącego i technikum oraz słuchaczy liceum ogólnokształcącego dla dorosłych, którzy rozpoczęli kształcenie przed dniem 1 września 2024 r., stanowiącą załącznik nr 5 do rozporządzenia zmienianego w § 1, w brzmieniu nadanym niniejszym rozporządzeniem, stosuje się w roku szkolnym:

1)

2024/2025 - w klasie II liceum ogólnokształcącego, klasach II i III technikum oraz klasie I liceum ogólnokształcącego dla dorosłych, do której uczęszczają słuchacze, którzy rozpoczęli kształcenie z dniem 1 lutego 2024 r.;

2)

2025/2026 - w klasie II liceum ogólnokształcącego dla dorosłych, będącej kontynuacją klasy I tego liceum, o której mowa w pkt 1, oraz w klasie III technikum.

§ 7.

Rozporządzenie wchodzi w życie z dniem 1 września 2024 r.
1)
Minister Edukacji kieruje działem administracji rządowej - oświata i wychowanie, na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 18 grudnia 2023 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra Edukacji (Dz. U. poz. 2717).
2)
Zmiany wymienionego rozporządzenia zostały ogłoszone w Dz. U. z 2020 r. poz. 1248, z 2021 r. poz. 1537, z 2022 r. poz. 622 i 1705 oraz z 2023 r. poz. 314 i 1755.
nullnull

Załącznik nr 3   -   Podstawa programowa kształcenia ogólnego w zakresie przedmiotów: historia i wiedza o społeczeństwie, dla uczniów liceum ogólnokształcącego i technikum oraz słuchaczy liceum ogólnokształcącego dla dorosłych, którzy rozpoczęli kształcenie przed dniem 1 września 2022 r.

Historia
Celem edukacji historycznej jest zmierzanie do poznania prawdy o przeszłości Polski oraz świata. Szkoła powinna zadbać o to, aby uczniowie, nie gubiąc się w szczegółach, poznawali najważniejsze z wydarzeń i procesów i na tej podstawie starali się wyjaśnić łączące je związki: polityczne, społeczne, gospodarcze, kulturowe.
Takie podejście do wykładu dziejów ma pomóc uczniom w rozumieniu współczesności. Chodzi również o to, aby uczniowie w dorosłym życiu świadomie i odpowiedzialnie współtworzyli europejską i polską wspólnotę wartości, z uwzględnieniem szczególnie bliskiej Polkom i Polakom idei wolności.
Celem edukacji historycznej jest także poznanie przez uczniów polskiego dziedzictwa nie jako rzeczy zewnętrznej wobec nas, ale jako kształtującego nas dobra. Przy czym nie wystarczy tylko znać to dziedzictwo, lecz także brać odpowiedzialność za współczesność przez nie kształtowaną, to jest rozwijać je i twórczo wzbogacać na miarę aktualnych wyzwań.
Kształcenie historyczne umożliwiać ma w szczególności:

1)

pogłębianie wiedzy o ważnych wydarzeniach z dziejów narodu polskiego i dziejów powszechnych, aby móc krytycznie odnosić się do przeszłości, lepiej rozumieć teraźniejszość i odpowiedzialnie budować przyszłość;

2)

rozwijanie myślenia historycznego oraz wrażliwości moralnej i estetycznej;

3)

kształtowanie zdolności humanistycznych, sprawności językowej, umiejętności samodzielnego poszukiwania wiedzy i korzystania z różnorodnych źródeł informacji, krytycznego formułowania i wypowiadania własnych opinii;

4)

kształtowanie więzi z krajem ojczystym, świadomości obywatelskiej, postawy szacunku i odpowiedzialności za własne państwo; utrwalanie poczucia godności i dumy narodowej; budowanie szacunku dla innych ludzi oraz dokonań innych narodów i państw;

5)

kształtowanie szacunku dla dziedzictwa narodowego; wyrabianie poczucia troski o pamiątki i zabytki historyczne;

6)

rozbudzanie zainteresowań własną przeszłością, przeszłością swojej rodziny oraz historią lokalną i regionalną.
W szkole podstawowej uczniowie poznawali przede wszystkim dzieje ojczyste. W podstawie programowej kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego i technikum historia państwa i narodu została wpisana w historię powszechną, choć nadal wątek dziejów ojczystych pozostaje najważniejszy.
Wiedza o społeczeństwie
Wiedza o społeczeństwie to przedmiot interdyscyplinarny korzystający, w przypadku zakresu podstawowego realizowanego w liceum ogólnokształcącym i technikum, z dorobku nauk społecznych (socjologii, nauk o polityce i administracji, nauk prawnych, nauk o stosunkach międzynarodowych oraz elementów nauk: o komunikacji społecznej i mediach oraz psychologii), zaś w przypadku zakresu rozszerzonego - także z dorobku nauk humanistycznych (etnologii i antropologii oraz nauk o kulturze i religii).
Przedmiot wiedza o społeczeństwie w zakresie podstawowym jest z założenia kontynuacją - w tym nabudowywaniem i rozszerzaniem - nauczania tego przedmiotu w szkole podstawowej, zaś w zakresie rozszerzonym - nauczania przedmiotu w zakresie podstawowym w liceum ogólnokształcącym i technikum. Przedmiot w zakresie podstawowym bazuje także na wiedzy i umiejętnościach z zakresu innych przedmiotów szkolnych, m.in.: języka polskiego, historii i geografii, zaś w zakresie rozszerzonym - również np. edukacji dla bezpieczeństwa.
Cele kształcenia - wymagania ogólne przedmiotu zostały sformułowane dla czterech obszarów: wiedza i rozumienie; wykorzystanie i tworzenie informacji; rozumienie siebie oraz rozpoznawanie i rozwiązywanie problemów; komunikowanie i współdziałanie. Treści nauczania - wymagania szczegółowe zakresu podstawowego podzielono na 7 działów, zaś zakresu rozszerzonego - na 16 działów. Ich realizacja ma służyć głównie wzmacnianiu postaw obywatelskich oraz kompetencji społecznych i kognitywnych uczniów.
HISTORIA
ZAKRES PODSTAWOWY I ROZSZERZONY
Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Chronologia historyczna. Uczeń:

1)

porządkuje i synchronizuje wydarzenia z historii powszechnej oraz dziejów ojczystych;

2)

dostrzega zmienność i dynamikę wydarzeń w dziejach, a także ciągłość procesów historycznych i cywilizacyjnych.

II.

Analiza i interpretacja historyczna. Uczeń:

1)

analizuje wydarzenia, zjawiska i procesy historyczne w kontekście epok i dostrzega zależności pomiędzy różnymi dziedzinami życia społecznego;

2)

rozpoznaje rodzaje źródeł, ocenia przydatność źródła do wyjaśnienia problemu historycznego;

3)

dostrzega mnogość perspektyw badawczych oraz różnorakie interpretacje historii i ich przyczyny;

4)

ugruntowuje potrzebę poznawania przeszłości dla rozumienia współczesnych mechanizmów społecznych i kulturowych.

III.

Tworzenie narracji historycznej. Uczeń:

1)

tworzy narrację historyczną w ujęciu przekrojowym, jak i problemowym;

2)

dostrzega problem i buduje argumentację, uwzględniając różne aspekty procesu historycznego;

3)

dokonuje selekcji i hierarchizacji oraz integruje informacje pozyskane z różnych źródeł wiedzy.
Treści nauczania - wymagania szczegółowe
ZAKRES PODSTAWOWY
ZAKRES ROZSZERZONY
I. Historia jako nauka. Uczeń:
1) definiuje podstawowe pojęcia (prehistoria, historia, historiografia, źródło historyczne);
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego.
2) przedstawia periodyzację dziejów powszechnych i ojczystych.
  
II. Pradzieje i historia starożytnego Wschodu. Uczeń:
1) porównuje uwarunkowania geograficzne rozwoju cywilizacji na Bliskim Wschodzie;
2) rozpoznaje najważniejsze osiągnięcia kulturowe starożytnych cywilizacji Bliskiego Wschodu;
3) charakteryzuje wierzenia ludów tworzących cywilizacje starożytnego Bliskiego Wschodu, z uwzględnieniem judaizmu.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) wyjaśnia zagadnienie rewolucji neolitycznej;
2) charakteryzuje organizację państw i strukturę społeczeństw w cywilizacjach starożytnego Dalekiego Wschodu.
III. Świat starożytnych Greków. Uczeń:
1) porównuje organizację społeczeństwa Aten i Sparty oraz formy ustrojowe greckich poleis,;
2) opisuje różne formy ekspansji w świecie greckim (wojny grecko-perskie i ekspansję Aleksandra Macedońskiego);
3) charakteryzuje religię starożytnych Greków;
4) rozpoznaje osiągnięcia kulturowe starożytnych Greków.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) porównuje geograficzne uwarunkowania narodzin cywilizacji starożytnego Wschodu i Grecji;
2) opisuje kolonizację grecką;
3) ocenia funkcjonowanie demokracji w Atenach czasów Peryklesa;
4) wyjaśnia specyfikę kultury hellenistycznej.
IV. Społeczeństwo, życie polityczne i kultura starożytnego Rzymu. Uczeń:
1) charakteryzuje przemiany ustrojowe i społeczne (w tym problem niewolnictwa) w państwie rzymskim doby republiki oraz cesarstwa, z uwzględnieniem roli Juliusza Cezara i Oktawiana Augusta;
2) omawia charakter ekspansji rzymskiej i wyjaśnia ideę imperium rzymskiego;
3) charakteryzuje wierzenia religijne starożytnych Rzymian;
4) wyjaśnia genezę chrześcijaństwa i zmiany sytuacji chrześcijan w państwie rzymskim;
5) wyjaśnia wewnętrzne i zewnętrzne przyczyny upadku imperium rzymskiego i cesarstwa zachodniorzymskiego;
6) rozpoznaje osiągnięcia kulturowe starożytnych Rzymian.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) omawia początki Rzymu;
2) charakteryzuje etapy ekspansji rzymskiej;
3) wyjaśnia pojęcia obywatel i obywatelstwo w polis ateńskiej i republikańskim Rzymie oraz wyjaśnia recepcję antycznego pojęcia obywatela w późniejszych epokach.
V. Bizancjum i świat islamu. Uczeń:
1) lokalizuje w czasie i przestrzeni cesarstwo bizantyjskie i charakteryzuje jego osiągnięcia w zakresie kultury;
2) wyjaśnia genezę islamu i charakteryzuje główne zasady tej religii;
3) przedstawia główne kierunki ekspansji arabskiej;
4) opisuje charakterystyczne cechy kultury arabskiej.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) charakteryzuje etapy ekspansji Arabów i ocenia ich politykę wobec ludności podbitej;
2) wyjaśnia wpływ cywilizacji islamskiej na cywilizację łacińską i bizantyjską.
VI. Europa wczesnego średniowiecza. Uczeń:
1) opisuje zasięg terytorialny, organizację władzy, gospodarkę i kulturę państwa Franków, ze szczególnym uwzględnieniem polityki Karola Wielkiego;
2) charakteryzuje ideę cesarstwa karolińskiego i porównuje ją z ideą cesarstwa Ottonów;
3) opisuje proces tworzenia się państw w Europie, z uwzględnieniem ich chrystianizacji.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) opisuje wierzenia i organizację społeczną Słowian;
2) opisuje proces powstawania pierwszych państw w Europie Środkowo-Wschodniej;
3) ocenia znaczenie renesansu karolińskiego dla rozwoju kultury europejskiej.
VII. Europa w okresie krucjat. Uczeń:
1) wyjaśnia przyczyny rywalizacji papiestwa z cesarstwem o zwierzchnictwo nad średniowieczną Europą;
2) charakteryzuje uwarunkowania wypraw krzyżowych do Ziemi Świętej oraz przedstawia ich skutki.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) charakteryzuje i ocenia rolę zakonów w średniowiecznej Europie;
2) charakteryzuje uwarunkowania rekonkwisty i przedstawia jej skutki.
VIII. Gospodarcze i społeczne realia średniowiecznej Europy. Uczeń:
1) charakteryzuje funkcjonowanie władzy, struktur społecznych i gospodarki w systemie feudalnym;
2) opisuje charakterystyczne przejawy ożywienia społeczno-gospodarczego w Europie XI-XIII w.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) opisuje formy produkcji i handlu w średniowieczu;
2) charakteryzuje genezę, rozwój i rolę średniowiecznych miast, z uwzględnieniem miejskich republik kupieckich.
IX. Polska w okresie wczesnopiastowskim. Uczeń:
1) wyjaśnia uwarunkowania powstania państwa polskiego i jego chrystianizacji, z uwzględnieniem roli Mieszka I i Bolesława Chrobrego;
2) opisuje zmiany terytorialne państwa polskiego w X-XII w.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) charakteryzuje organizację państwa wczesnopiastowskiego;
2) dokonuje bilansu panowania władców piastowskich (do 1138 r.).
X. Polska w okresie rozbicia dzielnicowego. Uczeń:
1) wyjaśnia przyczyny polityczne i społeczno-gospodarcze oraz następstwa rozbicia dzielnicowego;
2) opisuje przemiany społeczno-gospodarcze na ziemiach polskich oraz ocenia społeczno-kulturowe skutki kolonizacji na prawie niemieckim;
3) charakteryzuje proces przezwyciężenia rozbicia politycznego ziem polskich, ze wskazaniem na rolę władców i Kościoła.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) charakteryzuje przebieg walk o tron senioralny w kontekście postanowień tzw. testamentu Bolesława Krzywoustego;
2) przedstawia nowe zagrożenia zewnętrzne (Marchia Brandenburska, zakon krzyżacki, Mongołowie);
3) charakteryzuje zasady kolonizacji na prawie niemieckim;
4) charakteryzuje proces formowania się społeczeństwa stanowego w Polsce.
XI. Europa późnego średniowiecza. Uczeń:
1) charakteryzuje przemiany społeczne i gospodarcze w Europie w późnym średniowieczu;
2) charakteryzuje następstwa upadku cesarstwa bizantyjskiego i ekspansji tureckiej dla Europy.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) wyjaśnia przyczyny kryzysu idei władzy uniwersalnej w Europie późnego średniowiecza;
2) charakteryzuje kryzysy polityczne, społeczne i religijne późnego średniowiecza;
3) wyjaśnia proces powstawania monarchii stanowych w Europie.
XII. Polska w XIV i XV w. Uczeń:
1) opisuje proces zjednoczeniowy i zmiany terytorialne państwa polskiego w XIV i XV w.;
2) charakteryzuje rozwój monarchii stanowej w Polsce, uwzględniając strukturę społeczeństwa polskiego w późnym średniowieczu i rozwój przywilejów szlacheckich;
3) wyjaśnia międzynarodowe i wewnętrzne uwarunkowania związków Polski z Węgrami i Litwą w XIV i XV w;
4) charakteryzuje i ocenia stosunki polsko-krzyżackie na płaszczyźnie politycznej, gospodarczej i kulturowej.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) ocenia znaczenie unii polsko-litewskiej z perspektywy obu narodów;
2) rozpoznaje przejawy wielokulturowości na ziemiach polskich w XIV i XV w.;
3) wyjaśnia wpływ rozwoju przywilejów szlacheckich na sytuację gospodarczą państwa;
4) dokonuje bilansu panowania władców panujących w Polsce w XIV i XV w.;
5) ocenia politykę dynastyczną Jagiellonów w XV w.
XIII. Kultura średniowiecza. Uczeń:
1) wyjaśnia uniwersalny charakter kultury średniowiecza, wskazując na wyjątkową rolę chrześcijaństwa;
2) rozpoznaje dokonania okresu średniowiecza w dziedzinie kultury, z uwzględnieniem dorobku polskiego średniowiecza;
3) określa znaczenie chrześcijaństwa w obrządku łacińskim dla rozwoju kultury polskiej;
4) charakteryzuje sztukę romańską i gotycką.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) opisuje rolę uniwersytetów i ich organizację oraz wyjaśnia przyczyny trwałości idei uniwersyteckiej;
2) charakteryzuje przemiany życia religijnego w okresie średniowiecza.
XIV. Odkrycia geograficzne i europejski kolonializm doby nowożytnej. Uczeń:
1) charakteryzuje przyczyny i przebieg wypraw odkrywczych;
2) wyjaśnia wpływ wielkich odkryć geograficznych na społeczeństwo, gospodarkę i kulturę Europy oraz obszarów pozaeuropejskich.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) charakteryzuje cywilizacje prekolumbijskie;
2) przedstawia proces rozrostu posiadłości kolonialnych państw europejskich w XVI-XVIII w.
XV. Czasy renesansu. Uczeń:
1) charakteryzuje główne prądy ideowe epoki;
2) rozpoznaje dokonania twórców renesansowych w dziedzinie kultury;
3) charakteryzuje sztukę renesansową.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego.
XVI. Reformacja i jej skutki. Uczeń:
1) wyjaśnia religijne, polityczne, gospodarcze, społeczne, kulturowe uwarunkowania i następstwa reformacji, opisując jej główne nurty i postaci;
2) wyjaśnia rolę soboru trydenckiego i opisuje różne aspekty reformy Kościoła katolickiego;
3) opisuje mapę wyznaniową Europy w XVI w.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) porównuje główne zasady luteranizmu, kalwinizmu, anglikanizmu;
2) ocenia kontrreformacyjne działania Kościoła katolickiego;
3) wyjaśnia wpływ reformacji i kontrreformacji na kulturę;
4) charakteryzuje najważniejsze wojny religijne.
XVII. Europa w XVI i XVII w Uczeń:
1) przedstawia drogę do nowego modelu monarchii europejskich w epoce nowożytnej, z uwzględnieniem charakterystyki i oceny absolutyzmu francuskiego;
2) wyjaśnia znaczenie wojny trzydziestoletniej;
3) wyjaśnia genezę i opisuje następstwa rewolucji angielskich;
4) opisuje przemiany w kulturze europejskiej w XVII w.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) opisuje proces kształtowania się państwa moskiewskiego/rosyjskiego w XVI i XVII w.;
2) charakteryzuj e konflikty polityczne w Europie, z uwzględnieniem ekspansji tureckiej i charakteru wojny trzydziestoletniej;
3) porównuje ewolucję ustroju Francji i Anglii w XVII w.;
4) charakteryzuje przemiany kapitalistyczne w życiu gospodarczym Europy Zachodniej XVI i XVII w.;
5) charakteryzuje sztukę barokową.
XVIII. Państwo polsko-litewskie w czasach ostatnich Jagiellonów. Uczeń:
1) opisuje zmiany terytorialne państwa polsko-litewskiego i charakteryzuje jego stosunki z sąsiadami w XVI w.;
2) ocenia funkcjonowanie najważniejszych instytucji życia politycznego w XVI w. w Polsce;
3) omawia polską specyfikę w zakresie rozwiązań ustrojowych, struktury społecznej i modelu życia gospodarczego (gospodarka folwarczno-pańszczyźniana) na tle europejskim;
4) przedstawia sytuację wyznaniową na ziemiach państwa polsko-litewskiego w XVI w.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) ocenia rozwiązanie problemu państw zakonnych w Prusach i Inflantach;
2) charakteryzuje ruch egzekucyjny szlachty i ocenia jego znaczenie dla rozwoju parlamentaryzmu w państwie polsko-litewskim;
3) charakteryzuje główne nurty reformacji w państwie polsko-litewskim.
XIX. Powstanie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Uczeń:
1) wyjaśnia przyczyny, okoliczności i następstwa zawarcia unii realnej pomiędzy Koroną a Litwą;
2) charakteryzuje ustrój Rzeczypospolitej Obojga Narodów w świetle postanowień unii lubelskiej;
3) opisuje strukturę terytorialną i ludnościową Rzeczypospolitej Obojga Narodów;
4) wyjaśnia prawne i kulturowe podstawy tolerancji religijnej na ziemiach Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVI w.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego.
XX. Pierwsze wolne elekcje i ich następstwa. Uczeń:
1) opisuje okoliczności, zasady, przebieg i następstwa pierwszych wolnych elekcji;
2) charakteryzuje działania Stefana Batorego w zakresie polityki wewnętrznej i zagranicznej.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto charakteryzuje sytuację wewnętrzną i międzynarodową Rzeczypospolitej na początku panowania Zygmunta III Wazy.
XXI. Renesans w Polsce. Uczeń:
1) ocenia dorobek polskiej myśli politycznej doby renesansu;
2) rozpoznaje dokonania twórców polskiego odrodzenia w dziedzinie kultury.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto ocenia wpływ reformacji i kontrreformacji na rozwój kultury w Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
XXII. Polityka wewnętrzna i zagraniczna Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVII w.
Uczeń:
1) omawia konflikty wewnętrzne i zewnętrzne w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVII w;
2) ocenia znaczenie bitwy pod Wiedniem dla losów Rzeczypospolitej Obojga Narodów i Europy;
3) charakteryzuje zmiany granic Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVII w.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) wyjaśnia wewnętrzne i międzynarodowe uwarunkowania XVII-wiecznych konfliktów Rzeczypospolitej Obojga Narodów;
2) przedstawia przebieg wojen toczonych przez Rzeczpospolitą Obojga Narodów w XVII w, z uwzględnieniem roli wybitnych dowódców i polityków, w tym: Stanisława Żółkiewskiego, Jana Karola Chodkiewicza, Stefana Czarnieckiego i Jana III Sobieskiego.
XXIII. Ustrój, społeczeństwo i kultura Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVII w.
Uczeń:
1) opisuje proces oligarchizacji życia politycznego Rzeczypospolitej Obojga Narodów, uwzględniając wpływy obce, liberum veto i rokosze;
2) wyjaśnia przyczyny kryzysów wewnętrznych oraz załamania gospodarczego Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVII w;
3) rozpoznaje dokonania twórców epoki baroku powstałe na terytorium Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) charakteryzuje udział poszczególnych stanów w życiu gospodarczym Rzeczypospolitej Obojga Narodów;
2) opisuje i ocenia projekty wzmocnienia władzy królewskiej w Rzeczypospolitej Obojga Narodów;
3) charakteryzuje sarmatyzm.
XXIV. Europa w dobie oświecenia. Uczeń:
1) charakteryzuje postęp techniczny i przemiany kapitalistyczne w Europie Zachodniej;
2) wyjaśnia główne idee oświecenia i rozpoznaje dokonania epoki w dziedzinie kultury;
3) charakteryzuje procesy modernizacyjne w państwach sąsiadujących z Rzecząpospolitą Obojga Narodów.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) opisuje rozwój parlamentaryzmu i rewolucję przemysłową w Anglii;
2) charakteryzuje sztukę klasycystyczną;
3) charakteryzuje najważniejsze konflikty polityczne w Europie i na świecie w XVIII w.
XXV. Rewolucje XVIII w. Uczeń:
1) wyjaśnia genezę i skutki rewolucji amerykańskiej;
2) charakteryzuje ustrój Stanów Zjednoczonych w świetle założeń konstytucji amerykańskiej;
3) wyjaśnia przyczyny i opisuje skutki rewolucji francuskiej;
4) przedstawia wkład Polaków w walkę o niepodległość Stanów Zjednoczonych.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) charakteryzuje etapy rewolucji francuskiej i wyjaśnia specyfikę okresu jakobińskiego;
2) ocenia znaczenie rewolucji amerykańskiej i francuskiej z perspektywy politycznej, gospodarczej i społecznej.
XXVI. Rzeczpospolita w XVIII w. (od czasów saskich do Konstytucji 3 maja). Uczeń:
1) opisuje i ocenia sytuację wewnętrzną i międzynarodową Rzeczypospolitej w czasach saskich;
2) charakteryzuje politykę Rosji, Prus i Austrii wobec Rzeczypospolitej ze wskazaniem przejawów osłabienia suwerenności państwa polskiego;
3) przedstawia reformy z pierwszych lat panowania Stanisława Augusta;
4) wyjaśnia przyczyny i przedstawia zasięg terytorialny pierwszego rozbioru Rzeczypospolitej;
5) wyjaśnia okoliczności zwołania Sejmu Wielkiego i przedstawia jego reformy, ze szczególnym uwzględnieniem postanowień Konstytucji 3 maja.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) charakteryzuje i ocenia projekty naprawy Rzeczypospolitej w I poł. XVIII w.;
2) wyjaśnia znaczenie konfederacji barskiej;
3) charakteryzuje położenie międzynarodowe i sytuację wewnętrzną Rzeczypospolitej po pierwszym rozbiorze;
4) porównuje polskie rozwiązania konstytucyjne z amerykańskimi i francuskimi.
XXVII. Upadek Rzeczypospolitej (wojna z Rosją i powstanie kościuszkowskie). Uczeń:
1) wyjaśnia wpływ konfederacji targowickiej na wybuch wojny z Rosją;
2) charakteryzuje przebieg powstania kościuszkowskiego, z uwzględnieniem roli jego przywódców;
3) opisuje zasięg terytorialny drugiego i trzeciego rozbioru Rzeczypospolitej;
4) przedstawia przyczyny upadku Rzeczypospolitej w XVIII w.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) przedstawia przebieg wojny w obronie Konstytucji 3 maja;
2) ocenia postać Tadeusza Kościuszki jako pierwszego polskiego nowożytnego bohatera narodowego;
3) charakteryzuje wewnętrzne i zewnętrzne przyczyny upadku Rzeczypospolitej w XVIII w.
XXVIII. Kultura doby oświecenia w Rzeczypospolitej. Uczeń:
1) rozpoznaje dokonania polskiego oświecenia w dziedzinie kultury;
2) omawia rolę instytucji oświeceniowych (Komisja Edukacji Narodowej, Biblioteka Załuskich).
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) wyjaśnia związki oświecenia polskiego z europejskim;
2) omawia rolę Stanisława Augusta jako mecenasa sztuki.
XXIX. Epoka napoleońska. Uczeń:
1) charakteryzuje walkę Francji o dominację w Europie;
2) przedstawia przykłady zaangażowania się Polaków po stronie Napoleona, z uwzględnieniem Legionów Polskich we Włoszech;
3) charakteryzuje genezę, ustrój i dzieje Księstwa Warszawskiego;
4) ocenia znaczenie epoki napoleońskiej dla losów Francji i Europy.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) przedstawia sukcesy i porażki wewnętrznej polityki Napoleona;
2) ocenia stosunek Napoleona do sprawy polskiej.
XXX. Europa i świat po kongresie wiedeńskim. Uczeń:
1) przedstawia decyzje kongresu wiedeńskiego w odniesieniu do Europy i świata, z uwzględnieniem podziału ziem polskich;
2) przedstawia przebieg rewolucji przemysłowej oraz wskazuje jej najważniejsze konsekwencje społeczno-gospodarcze;
3) omawia najważniejsze prądy kulturowe oraz nurty ideowe I połowy XIX w.;
4) wyjaśnia genezę i skutki Wiosny Ludów;
5) wyjaśnia znaczenie wojny krymskiej.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) ocenia rolę Świętego Przymierza;
2) opisuje funkcjonowanie systemu wiedeńskiego i charakteryzuje próby jego podważenia;
3) charakteryzuje ruchy społeczne i niepodległościowe w I połowie XIX w. w Europie i Ameryce Łacińskiej;
4) wyjaśnia założenia doktryny Monroego;
5) charakteryzuje przebieg Wiosny Ludów w Europie, uwzględniając udział Polaków.
XXXI. Ziemie polskie i ich mieszkańcy w latach 1815-1848. Uczeń:
1) charakteryzuje sytuację polityczną,
społeczno-gospodarczą i kulturową Królestwa Polskiego, ziem zabranych, zaboru pruskiego i austriackiego;
2) wyjaśnia genezę powstania listopadowego i opisuje jego następstwa;
3) opisuje działania władz powstańczych, charakter toczonych walk oraz międzynarodową reakcję na powstanie listopadowe;
4) wyjaśnia okoliczności, w jakich doszło do rabacji galicyjskiej;
5) rozpoznaje i charakteryzuje dorobek kultury polskiej I połowy XIX w.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) porównuje programy głównych obozów Wielkiej Emigracji i rozpoznaje ich przedstawicieli;
2) wyjaśnia okoliczności wybuchu powstania krakowskiego i opisuje jego skutki;
3) opisuje następstwa Wiosny Ludów na ziemiach polskich.
XXXII. Powstanie styczniowe i jego następstwa. Uczeń:
1) wyjaśnia genezę powstania styczniowego i opisuje jego następstwa;
2) opisuje działania władz powstańczych, charakter toczonych walk oraz międzynarodową reakcję na powstanie;
3) charakteryzuje organizację polskiego państwa podziemnego w okresie powstania styczniowego oraz rolę jego przywódców;
4) przedstawia problem uwłaszczenia chłopów w zaborze rosyjskim oraz porównuje z procesem uwłaszczeniowym w pozostałych zaborach.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) ocenia znaczenie powstania styczniowego dla kształtowania się nowoczesnego narodu polskiego;
2) opisuje przykłady działalności Polaków w czasie zesłania na Syberii.
XXXIII. Europa i świat w II połowie XIX i na początku XX w. Uczeń:
1) porównuje procesy zjednoczeniowe Włoch i Niemiec w XIX w.;
2) wyjaśnia przyczyny i skutki wojny secesyjnej w Stanach Zjednoczonych;
3) omawia przyczyny, zasięg i następstwa ekspansji kolonialnej państw europejskich, Stanów Zjednoczonych i Japonii.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) charakteryzuje podział polityczny świata u schyłku XIX w;
2) przedstawia reformy wewnętrzne w państwach zaborczych w II połowie XIX i na początku XX w;
3) charakteryzuje proces modernizacji Japonii.
XXXIV. Przemiany gospodarcze i społeczne. Nowe prądy ideowe. Uczeń:
1) przedstawia przemiany gospodarcze w Europie i na świecie, wymienia najważniejsze odkrycia naukowe i dokonania techniczne; charakteryzuje procesy migracyjne;
2) charakteryzuje nowe prądy ideowe i kulturowe, ruch emancypacyjny kobiet, przemiany obyczajowe i początki kultury masowej;
3) wyjaśnia procesy demokratyzacji ustrojów państw Europy Zachodniej;
4) charakteryzuje różne formy zorganizowanej działalności robotników.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) rozpoznaje wybitnych teoretyków i działaczy nowych ideologii; opisuje ich dokonania;
2) wyjaśnia związki ideologii z ruchami narodowowyzwoleńczymi i zjednoczeniowymi, z działalnością partii politycznych oraz związków zawodowych.
XXXV. Ziemie polskie pod zaborami w II połowie XIX i na początku XX w. Uczeń:
1) wyjaśnia cele i porównuje metody polityki zaborców wobec mieszkańców ziem dawnej Rzeczypospolitej (w tym ziem zabranych) - rusyfikacja, germanizacja, autonomia galicyjska;
2) porównuje zmiany zachodzące w sytuacji społeczno-gospodarczej w trzech zaborach;
3) charakteryzuje postawy społeczeństwa polskiego w stosunku do zaborców;
4) charakteryzuje proces formowania się nowoczesnej świadomości narodowej Polaków i innych grup narodowych zamieszkujących tereny dawnej Rzeczypospolitej;
5) przedstawia genezę nowoczesnych ruchów politycznych (socjalizm, ruch ludowy, ruch narodowy), z uwzględnieniem ich przedstawicieli, w tym: Wincentego Witosa, Ignacego Daszyńskiego, Romana Dmowskiego, Józefa Piłsudskiego i Wojciecha Korfantego;
6) wyjaśnia genezę, charakter i skutki rewolucji w latach 1905-1907 w Królestwie Polskim.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) charakteryzuje rozwój przemysłowy ziem polskich, z uwzględnieniem urbanizacji;
2) charakteryzuje nowe klasy i warstwy społeczne;
3) porównuje programy nowoczesnych ruchów politycznych; charakteryzuje dokonania najważniejszych przedstawicieli tych ruchów;
4) rozpoznaje przejawy odradzania się polskości na Górnym Śląsku;
5) porównuje przyczyny i przebieg rewolucji w latach 1905-1907 w Rosji i Królestwie Polskim;
6) przedstawia rezultaty wystąpień rewolucyjnych i ocenia ich znaczenie.
XXXVI. Kultura i nauka polska w II połowie XIX i na początku XX w. Uczeń:
1) wyjaśnia specyfikę polskiego pozytywizmu;
2) rozpoznaje dorobek kultury polskiej doby pozytywizmu i Młodej Polski;
3) rozpoznaje najważniejszych ludzi nauki oraz omawia ich dokonania.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) charakteryzuje podstawy ideowe i program polskiego pozytywizmu;
2) charakteryzuje różne nurty w sztuce na przełomie XIX i XX w.;
3) ocenia rolę kultury polskiej w dziele zachowania tożsamości narodowej przez Polaków w dobie rusyfikacji i germanizacji.
XXXVII. I wojna światowa. Uczeń:
1) wyjaśnia pośrednie i bezpośrednie przyczyny wybuchu wojny;
2) opisuje charakter działań wojennych na różnych frontach;
3) wyjaśnia okoliczności przystąpienia USA do wojny i ich rolę w konflikcie;
4) przedstawia przyczyny i skutki rewolucji lutowej i październikowej w Rosji;
5) wyjaśnia przyczyny klęski państw centralnych i Rosji.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) omawia najważniejsze konflikty polityczne i militarne poprzedzające I wojnę światową, z uwzględnieniem sytuacji na Bałkanach;
2) przedstawia przebieg działań wojennych na najważniejszych frontach, dostrzegając zależności między nimi;
3) charakteryzuje sytuację ludności cywilnej, z uwzględnieniem przykładów eksterminacji.
XXXVIII. Sprawa polska w przededniu i podczas I wojny światowej. Uczeń:
1) omawia stosunek państw zaborczych do sprawy polskiej w przededniu i po wybuchu wojny;
2) przedstawia koncepcje polskich ugrupowań politycznych wobec nadciągającego konfliktu światowego;
3) analizuje umiędzynarodowienie sprawy polskiej;
4) charakteryzuje przykłady zaangażowania militarnego Polaków podczas wojny, ze szczególnym uwzględnieniem losów Legionów.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) opisuje polskie przedsięwzięcia polityczne po stronie państw centralnych i ententy;
2) ocenia skalę zniszczeń wojennych na ziemiach polskich;
3) opisuje losy Polaków wcielonych do armii zaborczych.
XXXIX. Europa i świat po I wojnie światowej. Uczeń:
1) charakteryzuje polityczne, społeczne, gospodarcze i kulturowe następstwa I wojny światowej; ocenia straty wojenne;
2) przedstawia postanowienia traktatu wersalskiego; wskazuje słabe strony ładu wersalskiego;
3) wyjaśnia znaczenie układów z Rapallo i Locarno dla ładu międzynarodowego;
4) charakteryzuje wielki kryzys gospodarczy;
5) rozpoznaje dorobek okresu międzywojennego w dziedzinie kultury i nauki.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) przedstawia postanowienia traktatów pokojowych podpisanych z sojusznikami Niemiec;
2) ocenia funkcjonowanie Ligi Narodów i skutki amerykańskiego izolacjonizmu;
3) wyjaśnia przyczyny wielkiego kryzysu gospodarczego i ocenia skuteczność metod jego zwalczania na świecie;
4) ocenia sytuację Niemiec w latach dwudziestych;
5) charakteryzuje przemiany cywilizacyjne na świecie w okresie międzywojennym.
XL. Narodziny i rozwój totalitaryzmów w okresie międzywojennym. Uczeń:
1) wyjaśnia genezę powstania państwa sowieckiego i charakteryzuje jego politykę wewnętrzną i zagraniczną w okresie międzywojennym;
2) wyjaśnia genezę faszyzmu i charakteryzuje faszystowskie Włochy;
3) charakteryzuje drogę Hitlera do władzy w Niemczech;
4) charakteryzuje politykę wewnętrzną i zagraniczną III Rzeszy w latach trzydziestych;
5) porównuje funkcjonowanie aparatu terroru w ZSRS i III Rzeszy.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) porównuje systemy totalitarne charakteryzując ich imperialne cele;
2) wyjaśnia rolę ideologii w systemach totalitarnych i zjawisko kultu jednostki;
3) wyjaśnia przyczyny i opisuje przejawy kryzysu demokracji w okresie międzywojennym;
4) charakteryzuje państwa autorytarne w Europie i na świecie;
5) ukazuje skalę wewnętrznych represji w ZSRS w latach 30. (w tym tzw. operację polską NKWD 1937-1938).
XLI. Walka o odrodzenie państwa polskiego po I wojnie światowej. Uczeń:
1) analizuje proces formowania się centralnego ośrodka władzy państwowej;
2) przedstawia postanowienia konferencji pokojowej w Paryżu dotyczące Polski;
3) charakteryzuje proces kształtowania się polskiej granicy z Niemcami, z uwzględnieniem powstania wielkopolskiego, powstań śląskich i plebiscytów;
4) charakteryzuje proces kształtowania się polskiej granicy wschodniej, ze szczególnym uwzględnieniem wojny polsko-bolszewickiej;
5) porównuje kształt terytorialny I i II Rzeczypospolitej.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) wyjaśnia wewnętrzne i międzynarodowe uwarunkowania odzyskania niepodległości przez Polskę;
2) opisuje genezę i przebieg wojny polsko-bolszewickiej oraz jej powiązanie z kwestią ukraińską i litewską;
3) ocenia znaczenie bitwy warszawskiej;
4) charakteryzuje proces formowania się granic z Czechosłowacją i Litwą.
XLII. Dzieje polityczne II Rzeczypospolitej. Uczeń:
1) charakteryzuje ustrój polityczny II Rzeczypospolitej na podstawie konstytucji marcowej z 1921 r.,
2) wyjaśnia przyczyny przewrotu majowego, charakteryzuje jego przebieg oraz ocenia skutki ustrojowe (nowela sierpniowa, konstytucja kwietniowa z 1935 r.);
3) charakteryzuje życie polityczne w Polsce w czasie rządów sanacyjnych.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) porównuje ustrój i rzeczywistość polityczną w II Rzeczypospolitej przed i po przewrocie majowym;
2) charakteryzuje politykę zagraniczną II Rzeczypospolitej;
3) ocenia wpływ Józefa Piłsudskiego, Romana Dmowskiego oraz innych polityków na kształt II Rzeczypospolitej; porównuje ich wizje Polski.
XLIII. Społeczeństwo i gospodarka II Rzeczypospolitej. Uczeń:
1) charakteryzuje skalę i skutki wojennych zniszczeń oraz „dziedzictwo” pozaborowe;
2) charakteryzuje strukturę społeczeństwa II Rzeczypospolitej, uwzględniając jego wielonarodowy, wielokulturowy i wieloreligijny charakter;
3) omawia skutki światowego kryzysu gospodarczego na ziemiach polskich;
4) charakteryzuje i ocenia osiągnięcia gospodarcze II Rzeczypospolitej.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) charakteryzuje przemiany społeczne i gospodarcze w II Rzeczypospolitej, z uwzględnieniem problemu reformy rolnej;
2) analizuje stosunki narodowościowe i religijne na obszarze II Rzeczypospolitej;
3) ocenia politykę gospodarczą i społeczną władz II Rzeczypospolitej.
XLIV. Kultura i nauka w okresie II Rzeczypospolitej. Uczeń:
1) rozpoznaje osiągnięcia w dziedzinie kultury i nauki z okresu II Rzeczypospolitej oraz ich twórców.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) opisuje proces upowszechniania oświaty w II Rzeczypospolitej;
2) charakteryzuje przejawy kultury masowej w Polsce międzywojennej.
XLV. Świat na drodze do II wojny światowej. Uczeń:
1) przedstawia ideologiczne, polityczne i gospodarcze przyczyny wybuchu II wojny światowej;
2) wyjaśnia wpływ polityki hitlerowskich Niemiec na rozbijanie systemu wersalskiego;
3) charakteryzuje politykę appeasementu;
4) wyjaśnia genezę paktu Ribbentrop-Mołotow i przedstawia jego postanowienia.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) charakteryzuje proces marginalizowania Ligi Narodów przez państwa niedemokratyczne;
2) charakteryzuje i ocenia ekspansję Włoch oraz wojnę domową w Hiszpanii i jej uwarunkowania.
XLVI. Wojna obronna Polski w 1939 r. Agresja Niemiec (1 września) i Związku Sowieckiego (17 września). Uczeń:
1) charakteryzuje położenie międzynarodowe Polski w przededniu wybuchu II wojny światowej;
2) wyjaśnia cele wojenne hitlerowskich Niemiec i ZSRS;
3) charakteryzuje etapy wojny obronnej, podaje przykłady bohaterstwa obrońców, uwzględniając żołnierzy i ludność cywilną oraz zbrodni wojennych dokonanych przez agresorów, z uwzględnieniem własnego regionu;
4) przedstawia podział ziem polskich między okupantów;
5) wyjaśnia znaczenie powołania polskich władz państwowych i sił zbrojnych na uchodźstwie;
6) wyjaśnia przyczyny przegrania przez Polskę wojny obronnej.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) porównuje potencjał walczących stron;
2) ocenia zachowanie dowódców wojskowych i władz cywilnych podczas wojny obronnej w 1939 r.;
3) charakteryzuje materialne i demograficzne skutki przegranej wojny obronnej;
4) przedstawia i ocenia zachowania aliantów wobec agresji hitlerowskich Niemiec;
5) wskazuje przykłady współpracy między okupantami.
XLVII. II wojna światowa i jej etapy. Uczeń:
1) charakteryzuje etapy agresji i aneksji obu totalitarnych mocarstw;
2) sytuuje w czasie i przestrzeni przełomowe wydarzenia II wojny światowej (polityczne i militarne);
3) charakteryzuje politykę hitlerowskich Niemiec na terenach okupowanej Europy;
4) wyjaśnia przyczyny klęski państw Osi;
5) opisuje uwarunkowania militarne i polityczne konferencji Wielkiej Trójki (Teheran, Jałta, Poczdam) i przedstawia ich ustalenia.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) omawia współpracę hitlerowskich Niemiec i ZSRS w latach 1939- 1941;
2) charakteryzuje przebieg działań wojennych na Dalekim Wschodzie i innych frontach II wojny światowej;
3) omawia narodziny i działalność Wielkiej Koalicji;
4) charakteryzuje sytuację ludności cywilnej oraz jeńców wojennych, z uwzględnieniem przykładów eksterminacji.
XLVIII. Polska pod okupacją niemiecką i sowiecką. Uczeń:
1) przedstawia realia życia codziennego w okupowanej Polsce;
2) wymienia i charakteryzuje przykłady zbrodni niemieckich i sowieckich zarówno tych o wymiarze ogólnokrajowym (np. zbrodnia katyńska,
Auschwitz-Birkenau), jak i regionalnym (np. Palmiry, Piaśnica, Ponary);
3) porównuje system sowieckich i niemieckich obozów pracy, obozów koncentracyjnych oraz obozów zagłady; omawia kwestie deportacji i wysiedleń ludności;
4) wyjaśnia przyczyny i znaczenie konfliktu polsko-ukraińskiego, w tym ludobójstwa ludności polskiej na Wołyniu i w Małopolsce Wschodniej;
5) charakteryzuje różne postawy polskiego społeczeństwa wobec polityki okupantów, wymienia przykłady heroizmu Polaków;
6) omawia sposoby upamiętnienia zbrodni obu okupantów oraz heroizmu Polaków na przykładzie:
a) Muzeum Powstania Warszawskiego,
b) Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu,
c) Polskiego Cmentarza Wojennego w Katyniu.
spełnia wymagania dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) przedstawia decyzje władz okupacyjnych dotyczące terytorium Rzeczypospolitej i jej ludności;
2) wyjaśnia rolę okupantów w zaognianiu trudnych relacji polsko-litewskich i polsko-ukraińskich;
3) porównuje i ocenia założenia i metody polityki III Rzeszy i Związku Sowieckiego w okupowanej Polsce.
XLIX. Niemiecka polityka eksterminacji. Uczeń:
1) przedstawia ideologiczne podstawy eksterminacji Żydów oraz innych grup etnicznych i społecznych przez Niemcy hitlerowskie;
2) charakteryzuje etapy eksterminacji Żydów (dyskryminacja, stygmatyzacja, izolacja, zagłada);
3) opisuje położenie ludności żydowskiej oraz formy oporu, na przykładzie powstania w getcie warszawskim;
4) charakteryzuje postawy społeczeństwa polskiego i społeczności międzynarodowej wobec Holokaustu, z uwzględnieniem Sprawiedliwych, na przykładzie Ireny Sendlerowej, Antoniny i Jana Żabińskich oraz rodziny Ulmów.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) wyjaśnia religijne, kulturowe i polityczne korzenie rasizmu i antysemityzmu;
2) przedstawia i omawia działania rządu Rzeczypospolitej Polskiej wobec tragedii Zagłady.
L. Działalność władz Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie i w okupowanym kraju.
Uczeń:
1) omawia działalność rządu Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie;
2) ocenia znaczenie układu Sikorski-Majski dla obywateli polskich, znajdujących się pod okupacją sowiecką;
3) przedstawia przykłady bohaterstwa żołnierzy polskich na frontach II wojny światowej;
4) analizuje politykę mocarstw wobec sprawy polskiej w czasie II wojny światowej;
5) charakteryzuje organizację i cele Polskiego Państwa Podziemnego;
6) charakteryzuje polityczną i militarną działalność Armii Krajowej oraz Narodowych Sił Zbrojnych i Batalionów Chłopskich; wskazuje różne formy oporu wobec okupantów;
7) wyjaśnia uwarunkowania akcji „Burza”;
8) charakteryzuje powstanie warszawskie (uwarunkowania polityczne, charakter przebiegu walk, następstwa powstania, postawę aliantów zachodnich i Związku Sowieckiego).
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) opisuje położenie rządu Rzeczypospolitej Polskiej na arenie międzynarodowej;
2) charakteryzuje losy armii gen. Władysława Andersa;
3) charakteryzuje działania polskich formacji wojskowych na różnych frontach II wojny światowej.
LI. Świat po II wojnie światowej. Początek zimnej wojny. Uczeń:
1) charakteryzuje polityczne, społeczne, gospodarcze i kulturowe skutki II wojny światowej;
2) wyjaśnia genezę zimnej wojny, z uwzględnieniem wojny w Korei oraz problemu niemieckiego;
3) omawia proces sowietyzacji państw Europy Środkowo-Wschodniej;
4) wyjaśnia genezę NATO i Układu Warszawskiego i charakteryzuje oba bloki polityczno-wojskowe;
5) charakteryzuje zmiany w ZSRS po śmierci Stalina;
6) opisuje wydarzenia w NRD w 1953 r., na Węgrzech w 1956 r. i Czechosłowacji w 1968 r.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) charakteryzuje zagadnienia związane z osądzeniem zbrodni wojennych popełnionych podczas II wojny światowej;
2) ocenia działalność Organizacji Narodów Zjednoczonych w powojennym świecie;
3) wyjaśnia okoliczności utworzenia państwa Izrael i genezę konfliktu arabsko-izraelskiego;
4) omawia przemiany w Chinach po II wojnie światowej; charakteryzuje system maoistowski;
5) przedstawia przemiany kulturowe i cywilizacyjne na świecie w latach zimnej wojny.
LII. Dekolonizacja, integracja i nowe konflikty. Uczeń:
1) wyjaśnia genezę procesów dekolonizacyjnych w Azji i Afryce,
2) wyjaśnia przyczyny i przedstawia skutki konfliktów zimnowojennych, w tym wojny w Wietnamie, kryzysu kubańskiego oraz wojny w Afganistanie;
3) wyjaśnia charakter konfliktów na Bliskim Wschodzie, ze szczególnym uwzględnieniem konfliktu arabsko-izraelskiego;
4) charakteryzuje genezę i etapy integracji europejskiej.
spełnia wymagania dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) charakteryzuje tzw. rok Afryki;
2) omawia przemiany w Chinach po śmierci Mao Zedonga;
3) wyjaśnia przyczyny i uwarunkowania rozwoju terroryzmu w Europie i na świecie.
LIII. Przemiany cywilizacyjne na świecie. Uczeń:
1) charakteryzuje i wyjaśnia znaczenie najważniejszych przemian naukowo-technicznych na świecie po II wojnie światowej;
2) analizuje najważniejsze przemiany kulturowe i społeczne po II wojnie światowej;
3) charakteryzuje zjawisko „rewolucji obyczajowej” i ruchów młodzieżowych, ze szczególnym uwzględnieniem wydarzeń 1968 r.;
4) opisuje rozwój nowych środków komunikacji społecznej i ocenia ich znaczenie.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) charakteryzuje najważniejsze współczesne zagrożenia cywilizacyjne;
2) wyjaśnia znaczenie Soboru Wat ykańskiego II dla działalności Kościoła katolickiego w świecie i idei ekumenizmu;
3) charakteryzuje rolę kultury masowej i sportu we współczesnym świecie.
LIV. Świat na przełomie tysiącleci. Uczeń:
1) charakteryzuje przemiany społeczno-polityczne w Europie Środkowo-Wschodniej w latach 1989-1991;
2) opisuje konflikty na terenie byłej Jugosławii oraz wojny czeczeńskie;
3) przedstawia główne etapy rozwoju Unii Europejskiej.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) porównuje proces obalania komunizmu w krajach Europy Środkowo-Wschodniej i transformacji ustrojowej tych państw;
2) wyjaśnia przyczyny rosnącego znaczenia Chin w świecie współczesnym;
3) charakteryzuje nowe zagrożenia dla ładu międzynarodowego.
LV. Proces przejmowania władzy przez komunistów w Polsce (1944-1948). Uczeń:
1) opisuje straty demograficzne, gospodarcze i kulturowe po II wojnie światowej;
2) porównuje obszar państwa polskiego przed i po II wojnie światowej;
3) charakteryzuje okoliczności i etapy przejmowania władzy w Polsce przez komunistów;
4) omawia przejawy oporu społecznego wobec komunizmu, w tym działalność opozycji legalnej oraz podziemia antykomunistycznego;
5) opisuje represje sowieckiego i polskiego aparatu bezpieczeństwa (w tym obława augustowska);
6) charakteryzuje okres odbudowy oraz ocenia projekt reformy rolnej i nacjonalizacji przemysłu i handlu.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) ocenia następstwa społeczno-gospodarcze zmiany granic państwa polskiego;
2) omawia sytuację polskiej emigracji politycznej.
LVI. Stalinizm w Polsce i jego erozja. Uczeń:
1) przedstawia proces sowietyzacji kraju na płaszczyźnie ustrojowej, gospodarczo-społecznej i kulturowej;
2) omawia i ocenia skutki terroru stalinowskiego w Polsce;
3) wyjaśnia przyczyny i następstwa poznańskiego czerwca oraz znaczenie wydarzeń październikowych 1956 r.;
4) opisuje relacje państwo - Kościół w okresie stalinizmu.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) wyjaśnia założenia propagandy komunistycznej i charakteryzuje cechy sztuki socrealizmu;
2) ocenia efekty społeczne i gospodarcze planu sześcioletniego;
3) charakteryzuje przejawy odwilży popaździernikowej.
LVII. Polska w latach 1957-1981. Uczeń:
1) charakteryzuje system władzy w latach 60. i 70. w PRL i stopień uzależnienia od ZSRS; opisuje proces industrializacji i funkcjonowanie gospodarki planowej;
2) wyjaśnia genezę i następstwa kryzysów społecznych w latach 1968, 1970 i 1976;
3) wyjaśnia społeczno-polityczną rolę Kościoła katolickiego;
4) charakteryzuje i ocenia działalność opozycji politycznej w latach 1976-1980;
5) ocenia rolę papieża Jana Pawła II i jego wpływ na przemiany w Polsce i krajach sąsiednich;
6) wyjaśnia przyczyny i następstwa strajków w 1980 r.;
7) charakteryzuje ruch społeczny „Solidarność” i ocenia jego wpływ na przemiany społeczno-polityczne w Polsce i w Europie.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) opisuje postawy społeczne wobec władzy komunistycznej (od negacji i oporu po przystosowanie i współpracę);
2) wyjaśnia znaczenie obchodów millenijnych w 1966 r., z uwzględnieniem roli prymasa Stefana Wyszyńskiego;
3) rozpoznaje najważniejsze postacie „Solidarności” (z perspektywy ogólnopolskiej i lokalnej).
LVIII. Dekada 1981-1989. Uczeń:
1) wyjaśnia przyczyny wprowadzenia stanu wojennego, opisuje jego specyfikę oraz społeczne, gospodarcze i polityczne skutki;
2) charakteryzuje postawy Polaków wobec stanu wojennego, przedstawia formy oporu społecznego oraz ocenia rolę ks. Jerzego Popiełuszki i omawia okoliczności jego śmierci;
3) wyjaśnia przyczyny zawarcia porozumienia okrągłego stołu, opisuje i ocenia jego skutki;
4) rozpoznaje największe powojenne polskie osiągnięcia w dziedzinie kultury i nauki, z uwzględnieniem twórczości emigracyjnej.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) ocenia międzynarodową reakcję na wprowadzenie stanu wojennego w Polsce;
2) opisuje i ocenia politykę władz PRL względem Kościoła w latach 80.;
3) opisuje wpływ Kościoła katolickiego na ruch społeczny Polaków;
4) charakteryzuje realia życia codziennego w PRL lat 80.
LIX. Narodziny III Rzeczypospolitej i jej miejsce w świecie na przełomie XX i XXI w.
Uczeń:
1) opisuje kluczowe przemiany ustrojowe w latach 1989-1997, wyjaśnia ich międzynarodowe uwarunkowania;
2) wyjaśnia kontrowersje wokół problemu dekomunizacji i lustracji;
3) ocenia proces transformacji ustrojowej i gospodarczej;
4) charakteryzuje i ocenia polską politykę zagraniczną (w tym przystąpienie Polski do NATO i do Unii Europejskiej).
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) charakteryzuje przemiany społeczno-polityczne, gospodarcze i kulturowe lat 90.;
2) charakteryzuje polityczne spory o kształt wolnej Polski;
3) ocenia społeczne koszty transformacji;
4) charakteryzuje stosunki Polski z państwami sąsiednimi.
   

Warunki i sposób realizacji
Zaproponowany układ treści nauczania stwarza możliwość pogłębionej względem szkoły podstawowej refleksji nad dziejami ojczystymi, z uwzględnieniem szerokiego kontekstu uwarunkowań wewnętrznych i międzynarodowych.
Treści z zakresu rozszerzonego są zintegrowane z wymaganiami dla zakresu podstawowego - ich realizacja w oddziałach z rozszerzonym zakresem nauczania historii powinna być zatem prowadzona w sposób spójny. Nauczyciel może swobodnie (w ramach przewidzianej liczby godzin) rozkładać akcenty na różne zagadnienia tematyczne, uwzględniając możliwości i zainteresowania swoich uczennic i uczniów. Wymagania określone w podstawie programowej nie są gotowym programem nauczania i nie mogą być traktowane jako zestaw tematów lekcji. Stanowią rejestr zakładanych umiejętności, które ma opanować absolwent liceum ogólnokształcącego i technikum.
W procesie nauczania i uczenia się nauczyciele i uczniowie powinni wykorzystywać wszelkie dostępne zasoby źródeł i opracowań historycznych, czemu sprzyja postęp technologiczny, który stwarza coraz szersze możliwości docierania do świadectw minionej rzeczywistości.
Dobór metod nauczania i środków dydaktycznych stosowanych w procesie kształcenia powinien być zależny od możliwości i potrzeb uczniów. Repertuar tych metod i środków wyznaczają jedynie wiedza i wyobraźnia nauczycieli oraz entuzjazm uczniów. Swoboda w doborze metod nauczania, a także w zakresie wykorzystania środków dydaktycznych będzie stanowić o jakości nauczania historii i wynikających z niego efektów. Nieocenioną pomoc w misji historycznego edukowania młodzieży szkolnej stanowią niezliczone instytucje publiczne i niepubliczne, których zasoby (w większości dostępne w formie cyfrowej) mogą stanowić źródło inspiracji i wsparcia dla uczniów i nauczycieli.
Dodatkowo ważne jest, aby w procesie nauczania wykorzystywać, w miarę możliwości, takie formy upamiętniania kluczowych wydarzeń historycznych, jak wycieczki do miejsc pamięci i muzeów, w tym znajdujących się w danym regionie.
Treści nauczania obejmują 59 działów tematycznych, w których znajdują się wymagania z zakresu podstawowego i zakresu rozszerzonego. Przyjęty przez nauczyciela podział w realizacji poszczególnych działów tematycznych w danych klasach powinienem zapewnić, odpowiednią do zakresu wymagań, ich realizację w cyklu kształcenia.
WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE
ZAKRES PODSTAWOWY
Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Wiedza i rozumienie. Uczeń:

1)

wyjaśnia i analizuje prawidłowości życia społecznego oraz wybrane współczesne procesy społeczne;

2)

przedstawia znaczenie różnych podmiotów w życiu publicznym; charakteryzuje zasady i formy demokracji oraz wyjaśnia konsekwencje łamania tych zasad;

3)

przedstawia funkcjonowanie systemu politycznego Rzeczypospolitej Polskiej;

4)

wyjaśnia specyfikę praw i wolności człowieka oraz podstawowe mechanizmy ich ochrony;

5)

charakteryzuje instytucje polskiego systemu prawnego;

6)

przedstawia podstawowe kwestie dotyczące stosunków międzynarodowych;

7)

wykorzystuje swą wiedzę do interpretacji wydarzeń życia społecznego, w tym politycznego.

II.

Wykorzystanie i tworzenie informacji. Uczeń:

1)

pozyskuje i wykorzystuje informacje na temat życia społecznego, w tym politycznego;

2)

wykazuje się umiejętnością czytania ze zrozumieniem tekstów publicystycznych i popularnonaukowych oraz interpretacji innych źródeł (np. wykresy i schematy) z zakresu przedmiotu;

3)

wykorzystuje informacje do tworzenia własnej wypowiedzi na temat zjawisk życia społecznego, w tym politycznego, oraz ich oceny.

III.

Rozumienie siebie oraz rozpoznawanie i rozwiązywanie problemów. Uczeń:

1)

analizuje kwestię godności ludzkiej i przedstawia prawa, które mu przysługują, oraz mechanizmy ich dochodzenia;

2)

rozwija w sobie postawy obywatelskie;

3)

ocenia własne decyzje i działania w życiu społecznym;

4)

rozpoznaje przypadki łamania praw człowieka;

5)

diagnozuje problemy społeczno-polityczne na poziomie lokalnym, państwowym, europejskim i globalnym oraz ocenia wybrane rozwiązania tych problemów i diagnozuje możliwość własnego wpływu na ich rozwiązanie;

6)

rozpoznaje różne aspekty, także prawne, problemów życia codziennego i podaje możliwe sposoby ich rozwiązania.

IV.

Komunikowanie i współdziałanie. Uczeń:

1)

rozwija umiejętność dyskutowania - formułuje, uzasadnia i broni własne stanowisko na forum publicznym, szanując odmienne poglądy;

2)

współpracuje w grupie, z uwzględnieniem podziału zadań oraz wartości obowiązujących w życiu społecznym;

3)

korzysta z procedur i możliwości, jakie stwarzają obywatelom instytucje życia publicznego, w tym instytucje prawne - sporządza proste pisma do organów władz.
Treści nauczania - wymagania szczegółowe

I.

Człowiek i społeczeństwo. Uczeń:

1)

wyjaśnia, czym są potrzeby człowieka i ustala ich hierarchię, uwzględniając społecznie akceptowany system aksjologiczny;

2)

charakteryzuje - z wykorzystaniem wyników badań opinii publicznej - współczesne typy rodziny; wyjaśnia problemy związane z realizacją różnych funkcji rodziny w Rzeczypospolitej Polskiej;

3)

charakteryzuje role społeczne człowieka w związku z jego przynależnością do różnych grup społecznych; analizuje zasady wzajemności, zaufania i pomocy;

4)

przedstawia - z wykorzystaniem wyników badań opinii publicznej - katalog wartości afirmowanych w społeczeństwie polskim i dokonuje jego analizy; analizuje rolę wartości w światopoglądzie;

5)

wyjaśnia charakter procesu socjalizacji; podaje przykłady wpływu społecznego w różnych dziedzinach życia; analizuje przypadki oraz przedstawia zalety i wady konformizmu i nonkonformizmu;

6)

odróżnia tolerancję od akceptacji; wyjaśnia, jak tworzą się podziały w społeczeństwie na „swoich” i „obcych”; rozpoznaje przyczyny, przejawy i skutki nietolerancji i stygmatyzacji oraz przedstawia możliwe sposoby przeciwstawiania się tym zjawiskom;

7)

przedstawia podstawowe metody rozwiązywania konfliktów (mediacja, negocjacje, arbitraż) oraz zalety i wady wskazanych rozwiązań;

8)

charakteryzuje współczesne społeczeństwo i analizuje jego cechy (otwarte, postindustrialne, konsumpcyjne, masowe i informacyjne);

9)

rozpoznaje problemy życiowe młodzieży w społeczeństwie polskim i formułuje sądy w tych kwestiach.

II.

Społeczeństwo obywatelskie. Uczeń:

1)

przedstawia rodzaje i przykłady organizacji pozarządowych; charakteryzuje działalność wybranych organizacji tego typu w Rzeczypospolitej Polskiej; znajduje w przepisach prawnych informacje o zakresie niezbędnych uregulowań w statucie stowarzyszenia;

2)

przygotowuje materiał do zamieszczenia w Internecie na temat działań indywidualnych lub grupowych w życiu publicznym (np. w wątku publicznym swojego profilu na portalach społecznościowych lub na blogu);

3)

przedstawia funkcjonujące w Rzeczypospolitej Polskiej kościoły i inne związki wyznaniowe;

4)

przedstawia cechy konstytutywne partii politycznych; wymienia partie polityczne, które w ostatnich wyborach do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej przekroczyły próg niezbędny do uzyskania dotacji budżetowej, i nazwiska ich liderów; przedstawia podstawowe założenia programowe tych ugrupowań;

5)

dokonuje krytycznej analizy materiałów z kampanii wyborczych (np. spoty, memy, ulotki i hasła wyborcze);

6)

przedstawia współczesne media w Rzeczypospolitej Polskiej - wymienia główne dzienniki, tygodniki społeczno-polityczne, stacje telewizyjne i radiowe, portale internetowe; charakteryzuje wybrany tytuł/stację/portal ze względu na specyfikę, formy i treści przekazu;

7)

krytycznie analizuje przekazy medialne i porównuje przekazy różnych mediów dotyczące tych samych wydarzeń czy procesów; formułuje własną opinię w oparciu o poznane fakty; rozpoznaje przejawy nieetycznych zachowań dziennikarzy;

8)

rozpoznaje przejawy patologii życia publicznego i wykazuje ich negatywny wpływ na życie publiczne; przedstawia mechanizmy korupcji i analizuje - z wykorzystaniem materiałów medialnych - jej udowodniony przykład;

9)

interpretuje wyniki badań opinii publicznej; porównuje wyniki sondaży z rzeczywistymi postawami lub zachowaniami (np. sondaży przedwyborczych oraz rezultatów wyborów), formułuje hipotezy dotyczące przyczyn różnic przekraczających wartość błędu statystycznego.

III.

Organy władzy publicznej w Rzeczypospolitej Polskiej. Uczeń:

1)

charakteryzuje zasady ustrojowe zawarte w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (demokratycznego państwa prawnego, unitarnej formy państwa, zwierzchnictwa narodu, gwarancji praw i wolności jednostki, konstytucjonalizmu, podziału i równowagi władz, republikańskiej formy rządu, pluralizmu, decentralizacji, samorządności, społecznej gospodarki rynkowej); analizuje sformułowania preambuły Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

2)

charakteryzuje formy demokracji bezpośredniej; przedstawia specyfikę referendum ogólnokrajowego; wyjaśnia - na wybranym przykładzie - wpływ konsultacji publicznych na kształtowanie prawa w Rzeczypospolitej Polskiej;

3)

wyjaśnia, jak są przeprowadzane powszechne i bezpośrednie wybory organów władzy publicznej w Rzeczypospolitej Polskiej; na przykładzie wyborów do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej porównuje ordynację proporcjonalną i większościową; analizuje potencjalne wady i zalety każdego z tych systemów wyborczych;

4)

przedstawia organizację pracy Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej (kworum, rodzaje większości) oraz status posła i senatora, w tym instytucje mandatu wolnego i immunitetu; wymienia kompetencje Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej oraz Zgromadzenia Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej;

5)

wykazuje znaczenie, jakie dla pozycji ustrojowej Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej ma fakt wyborów powszechnych; przedstawia kompetencje Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej: ceremonialno-reprezentacyjne, w stosunku do rządu, parlamentu i władzy sądowniczej, w polityce zagranicznej oraz bezpieczeństwa państwa; analizuje - z wykorzystaniem wyników badań opinii publicznej - poziom poparcia społecznego władzy prezydenckiej;

6)

przedstawia kompetencje Rady Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej; analizuje przepisy prawne dotyczące podstawowych działów administracji rządowej; wymienia zadania wojewody; wyjaśnia rolę prezesa Rady Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej; przedstawia procedury powoływania i odwoływania Rady Ministrów, używając określeń: wotum zaufania, konstruktywne wotum nieufności, wotum nieufności wobec ministra, dymisja;

7)

przedstawia zakres działania poszczególnych poziomów samorządu terytorialnego (gmina, powiat, województwo) w Rzeczypospolitej Polskiej, z uwzględnieniem struktury głównych kierunków wydatków budżetowych na te działania oraz źródeł ich finansowania;

8)

przedstawia organy stanowiące i wykonawcze samorządu terytorialnego na poziomie gminy i miasta na prawach powiatu oraz powiatu i województwa w Rzeczypospolitej Polskiej; charakteryzuje przykładowe kompetencje tych organów i zależności między nimi;

9)

przedstawia strukturę sądownictwa powszechnego i administracyjnego w Rzeczypospolitej Polskiej oraz zadania Sądu Najwyższego; uzasadnia potrzebę niezależności sądów i niezawisłości sędziów;

10)

przedstawia kompetencje Najwyższej Izby Kontroli, Trybunału Konstytucyjnego, Trybunału Stanu i prokuratury w Rzeczypospolitej Polskiej; uzasadnia znaczenie tych instytucji dla funkcjonowania państwa prawa.

IV.

Prawa człowieka i ich ochrona. Uczeń:

1)

wymienia „zasady ogólne” i katalog praw człowieka określone w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

2)

przedstawia sądowe środki ochrony praw i wolności w Rzeczypospolitej Polskiej oraz sposób działania Rzecznika Praw Obywatelskich; wykazuje znaczenie skargi konstytucyjnej;

3)

uzasadnia znaczenie Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności w kontekście Europejskiego Trybunału Praw Człowieka; przedstawia warunki, jakie muszą zaistnieć, aby rozpatrzył on skargę obywatela; analizuje wybrany wyrok tego trybunału;

4)

przedstawia szczegółowe prawa mniejszości narodowych i etnicznych oraz grupy posługującej się językiem regionalnym w Rzeczypospolitej Polskiej; pozyskuje informacje na temat praw mniejszości polskiej w różnych państwach;

5)

pozyskuje w środkach masowego przekazu (m.in. na stronach organizacji pozarządowych broniących praw człowieka) informacje o przypadkach naruszania praw człowieka w państwach demokratycznych i przygotowuje analizę na ten temat;

6)

wskazuje organizacje pozarządowe zajmujące się ochroną praw człowieka i charakteryzuje działania jednej z nich;

7)

wykazuje różnice w przestrzeganiu praw człowieka w państwie demokratycznym i niedemokratycznym; przedstawia problem łamania praw człowieka w wybranym państwie niedemokratycznym.

V.

Prawo w Rzeczypospolitej Polskiej. Uczeń:

1)

wyjaśnia, czym różnią się normy prawne od innych typów norm; wymienia podstawowe zasady prawa (prawo nie działa wstecz, domniemanie niewinności, nie ma winy bez prawa, nieznajomość prawa szkodzi) i wyjaśnia konsekwencje ich łamania;

2)

przedstawia źródła prawa w Rzeczypospolitej Polskiej - wykazuje szczególne znaczenie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej; przedstawia procedurę ustawodawczą;

3)

rozpoznaje sprawy regulowane przez prawo cywilne, rodzinne, administracyjne i karne; wskazuje, w jakim kodeksie obowiązującym w Rzeczypospolitej Polskiej można znaleźć przepisy dotyczące konkretnej sprawy; interpretuje przepisy prawne;

4)

wyjaśnia podstawowe instytucje prawne części ogólnej prawa cywilnego i prawa zobowiązaniowego w Rzeczypospolitej Polskiej (osoba fizyczna, zdolność prawna a zdolność do czynności prawnych, zobowiązanie);

5)

wyjaśnia podstawowe instytucje prawne prawa rzeczowego i spadkowego w Rzeczypospolitej Polskiej (własność, spadek, dziedziczenie ustawowe i testamentowe);

6)

wyjaśnia podstawowe instytucje prawne prawa rodzinnego w Rzeczypospolitej Polskiej (małżeństwo, wspólnota majątkowa, prawa i obowiązki rodziców oraz dziecka, w tym pełnoletniego, obowiązek alimentacyjny);

7)

przedstawia przebieg postępowania cywilnego w Rzeczypospolitej Polskiej oraz uczestniczące w nim strony; analizuje kazus z zakresu prawa cywilnego lub rodzinnego, w tym pozew w takiej sprawie;

8)

odróżnia akty administracyjne od innego rodzaju dokumentów;

9)

wyjaśnia, jak odwołać się od decyzji organów administracyjnych;

10)

przedstawia przebieg postępowania karnego w Rzeczypospolitej Polskiej oraz uczestniczące w nim strony; wymienia główne prawa, jakie przysługują ofierze, sprawcy i świadkowi przestępstwa;

11)

wskazuje, do jakich organów i instytucji można się zwrócić w Rzeczypospolitej Polskiej o pomoc prawną w konkretnych sytuacjach; przedstawia zadania notariuszy, radców prawnych, adwokatów;

12)

wyjaśnia, jak można korzystać w Rzeczypospolitej Polskiej z dokumentacji gromadzonej w urzędach (ze szczególnym uwzględnieniem e-administracji) i archiwach oraz jakie sprawy można dzięki temu załatwić; pisze wniosek o udzielenie informacji publicznej.

VI.

Wybrane problemy polityki publicznej w Rzeczypospolitej Polskiej. Uczeń:

1)

przedstawia funkcjonowanie systemu obowiązkowych ubezpieczeń społecznych w Rzeczypospolitej Polskiej;

2)

wyjaśnia specyfikę obowiązkowych i dobrowolnych ubezpieczeń zdrowotnych w Rzeczypospolitej Polskiej;

3)

przedstawia działania w celu ograniczenia bezrobocia i wykluczenia społecznego na przykładzie działalności urzędu pracy w swoim powiecie;

4)

przedstawia możliwości kontynuacji edukacji (studia I stopnia i jednolite magisterskie, szkoły kształcące w zawodzie); wyjaśnia, w jaki sposób podnosić swoje kwalifikacje zawodowe.

VII.

Współczesne stosunki międzynarodowe. Uczeń:

1)

przedstawia podmioty prawa międzynarodowego publicznego i podstawowe zasady prawa międzynarodowego (powstrzymania się od groźby użycia siły lub jej użycia, integralności terytorialnej, pokojowego załatwiania sporów, nieingerencji w sprawy wewnętrzne państwa, suwerennej równości, samostanowienia narodów, suwerenności, nienaruszalności granic);

2)

wykazuje złożoność i wielopłaszczyznowość współczesnych stosunków międzynarodowych oraz współzależność państw w środowisku międzynarodowym;

3)

wyjaśnia pojęcie globalizacji i wykazuje jej formy i skutki w sferze polityki, kultury i społeczeństwa; diagnozuje wpływ na ten proces podmiotów prawa międzynarodowego; przedstawia najważniejsze wyzwania związane z procesem globalizacji;

4)

przedstawia przykład konfliktu etnicznego na obszarze państw członkowskich Unii Europejskiej; lokalizuje go, wyjaśnia przyczyny i konsekwencje;

5)

wyjaśnia źródła współczesnego terroryzmu oraz przedstawia różne organizacje terrorystyczne i sposoby oraz przykłady ich działania;

6)

przedstawia, na przykładzie placówek Rzeczypospolitej Polskiej, zadania ambasad i konsulatów;

7)

charakteryzuje cele i najważniejsze organy Organizacji Narodów Zjednoczonych (Zgromadzenie Ogólne, Rada Bezpieczeństwa, Sekretarz Generalny, Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości); przedstawia jej wybrane działania i ocenia ich skuteczność;

8)

wymienia państwa członkowskie Unii Europejskiej; przedstawia podstawowe obszary i zasady działania Unii Europejskiej;

9)

przedstawia najważniejsze instytucje Unii Europejskiej: Komisję, Radę, Parlament, Radę Europejską i Trybunał Sprawiedliwości;

10)

przedstawia prawa obywatela Unii Europejskiej; rozważa kwestię korzyści i kosztów członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej;

11)

przedstawia genezę i cele Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego; ocenia wpływ tej organizacji na utrzymanie pokoju międzynarodowego i na pozycję Stanów Zjednoczonych Ameryki w świecie.
Warunki i sposób realizacji
Celem kształcenia w zakresie wiedzy o społeczeństwie jest kształtowanie postaw obywatelskich i prowspólnotowych uczniów. Konieczna jest taka realizacja treści nauczania przedmiotu, aby uczniowie rozumieli przydatność poszczególnych zagadnień w codziennym życiu człowieka. Kształcenie to ma także prowadzić do ugruntowania postaw szacunku dla dziedzictwa narodowego i ogólnoświatowego oraz ciekawości poznawczej, otwartości i tolerancji. Treści nauczania sformułowano tak, aby uczeń miał świadomość wpływu obywateli na życie publiczne, ale jednocześnie rozumiał konieczność brania odpowiedzialności za własne wybory i decyzje. Musi przy tym mieć świadomość możliwości korzystania ze swoich praw.
Wskazane jest korzystanie z szerokiego spektrum metod dydaktycznych. Nauczyciel powinien stosować nauczanie problemowe i metody kształcące umiejętności społeczne, twórczego myślenia i rozwiązywania problemów (np. burza mózgów, drzewo decyzyjne, metaplan, analiza SWOT, symulacja i odgrywanie ról). Oprócz podręczników istotną rolę w procesie kształcenia powinny odgrywać również teksty źródłowe, słowniki, leksykony, mapy, wykresy, diagramy i zestawienia statystyczne (w tym z wyników badań opinii publicznej).
W celu rozwijania umiejętności komunikacji i współdziałania powinno się stosować różne metody pracy grupowej, w tym uczniowskie projekty edukacyjne (każdy uczeń powinien uczestniczyć w minimum dwóch projektach, np. w realizacji wymagań szczegółowych określonych w: dziale II pkt 1 i 6, dziale IV pkt 7 i dziale VII pkt 4). Należy także wykorzystywać różne formy dyskusji, np. w realizacji wymagań szczegółowych określonych w: dziale I pkt 3, 5, 8 i 9, dziale II pkt 5 czy dziale VII pkt 2.
W kształceniu kompetencji pozyskiwania, gromadzenia, porządkowania, analizy i prezentacji informacji o życiu społecznym, w tym publicznym, powinna być wykorzystywana technologia informacyjno-komunikacyjna. Istotne jest korzystanie ze stron internetowych instytucji publicznych, w tym organów samorządowych, organów władzy publicznej, organizacji społecznych, instytucji międzynarodowych. Niezbędna jest również praca z różnymi typami przekazu, także interaktywnymi.
W miarę możliwości ważne byłoby również pozyskiwanie informacji w toku wycieczki edukacyjnej (w tym wirtualnej, wykorzystując dedykowane aplikacje) do wybranych instytucji, np. do urzędu marszałkowskiego, parlamentu, sądu. Można także realizować niektóre treści nauczania przez lekcje organizowane we współpracy z urzędami administracji rządowej i samorządowej oraz z organizacjami pozarządowymi.
ZAKRES ROZSZERZONY
Cele kształcenia - wymagania ogólne

I.

Wiedza i rozumienie. Uczeń:

1)

wyjaśnia prawidłowości życia społeczno-kulturowego oraz procesy społeczne, w tym etniczne, we współczesnym świecie;

2)

analizuje różnorodne postawy i zachowania społeczno-polityczne oraz działania w ramach społeczeństwa obywatelskiego;

3)

przedstawia różne formy rywalizacji o władzę państwową, jej sprawowania oraz kontroli;

4)

wyjaśnia związki przyczynowo-skutkowe w życiu społeczno-politycznym;

5)

wyjaśnia i analizuje funkcjonowanie polskiego systemu prawnego;

6)

charakteryzuje kwestię praw człowieka i ich międzynarodowej ochrony;

7)

analizuje współczesny ład międzynarodowy i wyjaśnia rolę różnych podmiotów zaangażowanych w jego stabilność lub zmianę w jego funkcjonowaniu;

8)

wykorzystuje swą wiedzę do rozumienia zjawisk społeczno-politycznych, także w perspektywie globalnej i ze wskazaniem na globalne współzależności.

II.

Wykorzystanie i tworzenie informacji. Uczeń:

1)

pozyskuje i wykorzystuje informacje na temat życia społeczno-kulturowego i politycznego, krytycznie je analizuje, samodzielnie wyciąga wnioski i formułuje opinie;

2)

wykazuje się umiejętnością czytania ze zrozumieniem tekstów publicystycznych, a także wybranych tekstów z zakresu nauk społecznych;

3)

potrafi przedstawiać i uzasadniać poglądy odmienne od własnych;

4)

wykorzystuje informacje do tworzenia własnej złożonej wypowiedzi oraz rozważania różnych rozwiązań w obszarze społeczno-politycznym.

III.

Rozumienie siebie oraz rozpoznawanie i rozwiązywanie problemów. Uczeń:

1)

rozwija swoje zainteresowania, planuje dalszą edukację;

2)

rozwija w sobie postawy obywatelskie i postawy ciekawości świata oraz samodzielność poznawczą;

3)

analizuje i wyjaśnia złożone problemy społeczne, polityczne i wyzwania globalne oraz szuka ich rozwiązań i diagnozuje możliwość własnego wpływu na ich rozwiązanie;

4)

dostrzega perspektywy różnych uczestników życia publicznego;

5)

poddaje krytycznej analizie własne opinie;

6)

rozpoznaje przypadki łamania praw człowieka i łamania prawa oraz wybiera odpowiednie mechanizmy dochodzenia tych praw;

7)

formułuje hipotezy dotyczące ważnych problemów społecznych.

IV.

Komunikowanie i współdziałanie. Uczeń:

1)

dyskutuje i bierze udział w debatach z poszanowaniem godności innych ich uczestników;

2)

tworzy strategię argumentowania i przedstawia swoje stanowisko na forum publicznym, szanując odmienne poglądy;

3)

współpracuje w grupie, z uwzględnieniem podziału zadań oraz norm i wartości obowiązujących w życiu społecznym;

4)

współorganizuje działania o charakterze obywatelskim, zgodne z normami i wartościami demokratycznego państwa prawa;

5)

korzysta z procedur i możliwości, jakie stwarzają obywatelom instytucje życia publicznego, w tym instytucje prawne - sporządza pisma do organów władz.
Treści nauczania - wymagania szczegółowe

I.

Człowiek w społeczeństwie. Uczeń:

1)

wyjaśnia kwestię racjonalności, emocji, uczuć, temperamentu i charakteru w postępowaniu człowieka; rozróżnia inteligencję i inteligencję emocjonalną;

2)

wyjaśnia, czym jest postawa oraz przedstawia uwarunkowania procesu kształtowania i zmiany postaw;

3)

charakteryzuje na przykładach różne rodzaje norm społecznych (w tym ich genezę), wyjaśnia mechanizm kontroli społecznej oraz skutki łamania tych norm;

4)

wyjaśnia zjawisko alienacji oraz analizuje jego przyczyny i skutki;

5)

analizuje poznawcze przyczyny stosowania stereotypów i związane z tym niebezpieczeństwa;

6)

przedstawia różnorodne formy komunikowania się; wykazuje znaczenie komunikacji niewerbalnej w porozumiewaniu się;

7)

wyjaśnia mechanizm konfliktów międzygrupowych, w tym ich eskalacji;

8)

przedstawia zasady i metody kreatywnego rozwiązywania problemów; analizuje uwarunkowania prawidłowego procesu decyzyjnego, wspomagające rozwiązywanie problemów osobistych i grupowych.

II.

Różnorodność kulturowa. Uczeń:

1)

charakteryzuje społeczeństwa zbieracko-łowieckie, nomadyczne i rolnicze; charakteryzuje wybraną współczesną społeczność tego typu;

2)

charakteryzuje wiejską społeczność tradycyjną; wskazuje na różnice między społeczeństwem przemysłowym i poprzemysłowym;

3)

porównuje modele socjalizacji charakterystyczne dla własnej grupy wiekowej i pokolenia rodziców; wyjaśnia zjawisko socjalizacji odwróconej;

4)

przedstawia - z wykorzystaniem wyników badań opinii publicznej - wspólność i różnorodność wartości afirmowanych w społeczeństwach europejskich;

5)

analizuje cechy indywidualizmu i kolektywizmu w aspekcie psychospołecznym i instytucjonalnym; wykazuje zróżnicowanie psychokulturowe świata w tych aspektach;

6)

analizuje na przykładach zjawisk kulturowych cechy kultury masowej;

7)

charakteryzuje religię jako zjawisko społeczne; analizuje religijność we współczesnym społeczeństwie polskim i porównuje ją z religijnością w innym społeczeństwie;

8)

wyjaśnia znaczenie obrzędów przejścia i wykazuje ich obecność w polskiej kulturze współczesnej;

9)

wykazuje obecność tradycyjnej obrzędowości dorocznej w polskiej kulturze współczesnej;

10)

przedstawia subkultury; charakteryzuje wizję rzeczywistości jednej z nich oraz analizuje słabe i mocne strony tej wizji;

11)

analizuje i rozważa argumenty stron sporów światopoglądowych (np. na temat: aborcji, eutanazji, modyfikacji genetycznych, in vitro, związków partnerskich);

12)

na podstawie literatury wyjaśnia kwestię deformacji w postrzeganiu innych kultur.

III.

Struktura społeczna i problemy społeczne. Uczeń:

1)

podaje przykłady i wyjaśnia uwarunkowania pionowej i poziomej ruchliwości społecznej;

2)

analizuje sposoby adaptacji klas społecznych do zmiany społeczno-gospodarczej w Rzeczypospolitej Polskiej; wskazuje na przyczyny degradacji i awansu społecznego przedstawicieli tych klas społecznych;

3)

wyjaśnia kwestię dyferencjacji społecznej inteligencji; rozważa zasadność stosowania tej kategorii do analizy współczesnej struktury społecznej w Rzeczypospolitej Polskiej;

4)

przedstawia strukturę warstwową współczesnego społeczeństwa polskiego;

5)

rozważa zasadność teorii „człowieka sowieckiego” (bierność, roszczeniowość wobec państwa), odnosząc się do konkretnych współczesnych przykładów;

6)

analizuje nierówności społeczne w Rzeczypospolitej Polskiej, wyjaśniając związek między nierównościami społecznymi a nierównością szans życiowych;

7)

charakteryzuje wybrany problem życia społecznego w Rzeczypospolitej Polskiej; rozważa różne możliwości jego rozwiązania;

8)

przedstawia przyczyny i skutki konfliktu społeczno-ekonomicznego w wybranym państwie;

9)

charakteryzuje specyfikę procesów migracyjnych do Europy i wewnątrz Europy;

10)

na podstawie literatury analizuje uznane za niekonwencjonalne formy przystosowania się do zmiany systemowej.

IV.

Aspekty etniczne życia społecznego. Uczeń:

1)

przedstawia różne koncepcje narodu (polityczną i etniczno-kulturową); charakteryzuje czynniki narodotwórcze i sprzyjające zachowaniu tożsamości narodowej;

2)

przedstawia - z wykorzystaniem wyników badań opinii publicznej - postawy społeczeństwa polskiego wobec mniejszości narodowych i etnicznych oraz wobec innych narodów (także imigrantów); rozpoznaje przejawy ksenofobii i uzasadnia potrzebę przeciwstawiania się temu zjawisku;

3)

przedstawia elementy dziedzictwa kulturowego etnicznej grupy mniejszościowej w Rzeczypospolitej Polskiej (mniejszości narodowe i etniczne, grupa posługująca się językiem regionalnym, imigranci);

4)

analizuje przyczyny zamieszkiwania Polaków poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej (potoki emigracyjne, zmiana granic i wysiedlenia);

5)

analizuje stan przestrzegania praw mniejszości narodowych i etnicznych w Rzeczypospolitej Polskiej i wybranym państwie;

6)

przedstawia wielowarstwowość tożsamości narodowej na przykładzie społeczeństw europejskich (np. Królestwa Belgii, Królestwa Hiszpanii, Konfederacji Szwajcarskiej lub Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej);

7)

przedstawia i porównuje różne modele polityki wobec imigrantów (unifikacja/asymilacja, integracja, wielokulturowość) w państwach Europy;

8)

przedstawia specyfikę społeczno-kulturową wybranych rdzennych grup autochtonicznych (np. na kontynencie amerykańskim, w Związku Australijskim lub azjatyckiej części Federacji Rosyjskiej) oraz różne modele polityki wobec tych grup;

9)

wyjaśnia kwestię akulturacji i asymilacji grup mniejszościowych, w tym migranckich; wykazuje, że rodzaj stosowanej polityki państwa w różnym stopniu i kierunku wpływa na te zjawiska.

V.

Państwo, myśl polityczna i demokratyzacja. Uczeń:

1)

charakteryzuje władzę jako zjawisko społeczne i rozróżnia rodzaje władzy; wykazuje specyficzne cechy władzy politycznej; charakteryzuje zjawisko legitymizacji władzy państwowej, odnosząc teorię Maxa Webera do współczesnych przykładów;

2)

charakteryzuje atrybuty państwa jako organizacji politycznej (terytorialność, przymusowość, suwerenność zewnętrzna i wewnętrzna); przedstawia cechy władzy państwowej;

3)

przedstawia najważniejsze teorie genezy państwa (Arystotelesa, teistyczna, umowy społecznej, podboju, marksistowska);

4)

przedstawia zasady nabywania obywatelstwa oraz procedury jego uzyskiwania w Rzeczypospolitej Polskiej; wyjaśnia pojęcie bezpaństwowca i kwestię posiadania wielu obywatelstw;

5)

przedstawia różne rozumienia pojęcia polityki; analizuje, na wybranych przykładach, zjawiska konfliktu i kompromisu politycznego;

6)

porównuje założenia myśli liberalnej i konserwatywnej;

7)

porównuje założenia myśli socjaldemokratycznej i katolickiej nauki społecznej;

8)

przedstawia założenia faszyzmu, nazizmu i komunizmu oraz dokonuje ich krytyki z punktu widzenia praw człowieka i demokracji;

9)

przedstawia założenia ideowe ruchów narodowych, regionalnych i separatystycznych oraz myśli propaństwowej;

10)

przedstawia założenia ideowe wybranych ruchów społecznych (np. alterglobalizm, ekologizm, feminizm);

11)

analizuje kwestię pojmowania równości, wolności i sprawiedliwości w różnych nurtach myśli politycznej;

12)

analizuje zjawisko populizmu obecne we współczesnej polityce i jego konsekwencje;

13)

charakteryzuje główne fazy kształtowania się demokracji i upowszechniania praw wyborczych;

14)

przedstawia polskie tradycje demokratyczne na przykładzie podstawowych instytucji ustrojowych artykułów henrykowskich i konstytucji marcowej;

15)

przedstawia niedemokratyczny charakter polskich rozwiązań polityczno-ustrojowych z okresu tzw. Polski Ludowej (monizm, kierownicza rola gremiów decyzyjnych PZPR, system fikcji ustrojowych);

16)

przedstawia - na wybranych przykładach - różne modele demokratyzacji; rozważa, na ile polska demokratyzacja przełomu lat 80. i 90. XX w. miała charakter reformy, a na ile rewolucji;

17)

porównuje różne modele dekomunizacji i lustracji oraz rozważa ich zasadność;

18)

na podstawie literatury analizuje kwestie różnorodności traktowania w pamięci społecznej okresu tzw. Polski Ludowej oraz jego rozliczenia.

VI.

Społeczeństwo obywatelskie i kultura polityczna. Uczeń:

1)

przedstawia idee społeczeństwa obywatelskiego i charakteryzuje jego rozwój w XX w. w państwie polskim;

2)

wyjaśnia - z wykorzystaniem wyników badań społecznych - jak powstaje i jakie znaczenie dla społeczeństwa obywatelskiego ma kapitał społeczny i zaufanie; przedstawia, jak codzienne zachowania sprzyjają budowaniu kapitału społecznego lub go niszczą;

3)

charakteryzuje główne kierunki aktywności organizacji pozarządowych w Rzeczypospolitej Polskiej; przedstawia specyfikę think-tanków;

4)

porównuje status prawny stowarzyszeń, fundacji i organizacji pożytku publicznego w Rzeczypospolitej Polskiej;

5)

charakteryzuje specyfikę spółdzielczości i rodzaje spółdzielni funkcjonujących współcześnie w Rzeczypospolitej Polskiej;

6)

charakteryzuje cele i działania związków zawodowych oraz innych organizacji reprezentujących interesy różnych kategorii społeczno-zawodowych; przedstawia związki zawodowe funkcjonujące współcześnie w Rzeczypospolitej Polskiej;

7)

wyjaśnia, czym jest kultura polityczna społeczeństwa; charakteryzuje jej typy w ujęciu klasycznym;

8)

analizuje - z wykorzystaniem wyników badań opinii publicznej - postawy społeczeństwa polskiego wobec instytucji publicznych i polityków;

9)

analizuje - z wykorzystaniem danych o frekwencji wyborczej - problem absencji wyborczej; wyjaśnia przyczyny tego zjawiska; wyjaśnia, jakie czynniki wpływają na zmianę preferencji politycznych wyborców w Rzeczypospolitej Polskiej;

10)

przedstawia - z wykorzystaniem wyników badań opinii publicznej - formy i poziom niekonwencjonalnej partycypacji politycznej (np. zgromadzenia i petycje) w Rzeczypospolitej Polskiej; rozważa, czy korzystanie z praw i wolności politycznych z nią związanych jest konieczne dla właściwego funkcjonowania demokracji;

11)

wyjaśnia, na czym polega nieposłuszeństwo obywatelskie i jakie niesie ze sobą dylematy; podaje jego historyczne i współczesne przykłady z różnych części świata;

12)

charakteryzuje rolę współczesnych mediów w debacie publicznej; analizuje przebieg debaty publicznej na wybrany temat;

13)

krytycznie analizuje przekazy medialne; wyjaśnia podstawowe mechanizmy manipulacji wykorzystywane w mediach; wskazuje rolę Rady Etyki Mediów w Rzeczypospolitej Polskiej;

14)

określa cechy kampanii społecznych; podaje cele i zadania wybranej kampanii społecznej oraz analizuje jej przebieg i ocenia efektywność;

15)

wykazuje rolę mediów społecznościowych w życiu politycznym we współczesnym świecie.

VII.

Rywalizacja o władzę. Uczeń:

1)

charakteryzuje funkcje partii politycznych;

2)

wyjaśnia związki między partiami politycznymi a społeczeństwem; rozważa na wybranych przykładach zjawisko kryzysu partii politycznych i trafność kategorii „polityki bez ideologii”;

3)

dokonuje charakterystyki partii politycznych działających współcześnie w Rzeczypospolitej Polskiej z punktu widzenia ideologii (np. przez zastosowanie „kompasu politycznego”);

4)

przedstawia systemy partyjne w państwach niedemokratycznych - monopartyjny, partii hegemonicznej; wykazuje, że w państwach tego typu mogą istnieć systemy charakteryzujące się pozornym pluralizmem lub takie, w których partie nie mają realnego znaczenia;

5)

przedstawia na przykładach poszczególnych państw systemy partyjne w państwach demokratycznych: dwupartyjny, dwublokowy, partii dominującej, dwóch partii dominujących, rozbicia wielopartyjnego, kooperacji partii;

6)

charakteryzuje system partyjny w Rzeczypospolitej Polskiej;

7)

przedstawia funkcje wyborów w państwach demokratycznych i niedemokratycznych; analizuje na przykładach przejawy naruszania uczciwości procedur wyborczych;

8)

analizuje argumenty na rzecz większościowego, proporcjonalnego i mieszanego systemu wyborczego; przedstawia rozwiązania prawne w systemie proporcjonalnym sprzyjające personalizacji wyborów i stabilności rządu;

9)

porównuje typy systemów wyborczych i analizuje ich wpływ na systemy partyjne; porównuje systemy wyborcze obowiązujące w wyborach w Rzeczypospolitej Polskiej;

10)

przeprowadza krytyczną analizę elementów programu i innych materiałów wyborczych wybranego komitetu wyborczego z ostatnich wyborów w Rzeczypospolitej Polskiej.

VIII.

Modele sprawowania władzy. Uczeń:

1)

analizuje sposób wyboru i charakteryzuje formę (jednoosobowa lub kolegialna) głowy państwa we współczesnych republikach; odróżnia prerogatywy Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej od innych jego uprawnień;

2)

przedstawia, odwołując się do współczesnych przykładów, typologie współczesnych monarchii ze względu na pozycję głowy państwa (absolutna, konstytucyjna, parlamentarna);

3)

charakteryzuje systemy polityczne oparte na współpracy legislatywy i egzekutywy -parlamentarno-gabinetowy (na przykładzie Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej) i kanclerski (na przykładzie Republiki Federalnej Niemiec); wykazuje, że elementy tych systemów obowiązują w Rzeczypospolitej Polskiej;

4)

charakteryzuje systemy ze szczególną rolą prezydenta - klasyczny prezydencki (na przykładzie Stanów Zjednoczonych Ameryki) i semiprezydencki/parlamentarno-prezydencki (na przykładzie Republiki Francuskiej); wykazuje, że elementy drugiego z tych systemów obowiązują w Rzeczypospolitej Polskiej;

5)

charakteryzuje systemy polityczne z zachwianym podziałem władzy - parlamentarno-komitetowy / rządy konwentu (na przykładzie Konfederacji Szwajcarii) i superprezydencki (na przykładzie Federacji Rosyjskiej); przedstawia instytucjonalne warunki funkcjonowania demokracji w takich systemach;

6)

charakteryzuje funkcje legislatywy: ustrojodawczą, ustawodawczą, kontrolną i kreacyjną; wskazuje kompetencje parlamentu w Rzeczypospolitej Polskiej w ramach poszczególnych funkcji;

7)

przedstawia rodzaje stanów nadzwyczajnych w Rzeczypospolitej Polskiej i warunki ich wprowadzania;

8)

przedstawia zadania służby cywilnej i jej rolę w państwie demokratycznym oraz zasady postępowania urzędnika służby cywilnej w Rzeczypospolitej Polskiej;

9)

przedstawia ustroje terytorialno-prawne we współczesnych państwach demokratycznych - wyjaśnia podział na państwa unitarne i złożone oraz ze względu na stopień decentralizacji; wykazuje różne przyczyny funkcjonowania terytoriów autonomicznych;

10)

analizuje przykłady procesów dezintegracji państw złożonych w Europie;

11)

wyjaśnia, jaki model władzy lokalnej i regionalnej funkcjonuje w Rzeczypospolitej Polskiej;

12)

rozpoznaje przejawy zagrożeń dla funkcjonowania demokracji; porównuje specyfikę państwa autorytarnego i totalitarnego;

13)

na podstawie literatury wykazuje znaczenie klientelizmu w sprawowaniu władzy.

IX.

Sprawowanie władzy w Rzeczypospolitej Polskiej. Uczeń:

1)

wyjaśnia pojęcie „finansów publicznych”; przedstawia modele polityki gospodarczej państwa; wyjaśnia pojęcie i przedstawia rodzaje polityk publicznych;

2)

przedstawia źródła dochodów budżetu centralnego i kierunki wydatków budżetowych w Rzeczypospolitej Polskiej;

3)

wyjaśnia, jakie są w Rzeczypospolitej Polskiej źródła dochodów samorządu terytorialnego (dochody własne, dotacje, subwencje) i kierunki ich wydatków;

4)

znajduje i analizuje informacje na temat dochodów i wydatków własnej gminy oraz powiatu;

5)

przedstawia różne modele polityki rozwoju regionalnego - wsparcia ośrodków wzrostu i wyrównywania różnic międzyregionalnych; wskazuje na założenia dotyczące realizacji tej polityki w Rzeczypospolitej Polskiej;

6)

przedstawia działania państwa na rzecz ochrony środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego w Rzeczypospolitej Polskiej;

7)

przedstawia politykę państwa na rynku pracy w Rzeczypospolitej Polskiej; rozróżnia formy polityki aktywnej oraz świadczeń socjalnych dla bezrobotnych;

8)

przedstawia działania państwa w sferze polityki prorodzinnej w Rzeczypospolitej Polskiej i dokonuje analizy tej polityki;

9)

wykazuje aktualność kwestii „starzenia się społeczeństwa”; przedstawia główne założenia polityki państwa wobec osób starszych; wyjaśnia zasadę solidaryzmu społecznego w ubezpieczeniach społecznych w Rzeczypospolitej Polskiej;

10)

przedstawia działania państwa w zakresie polityki kulturalnej oraz wykazuje znaczenie narodowych instytucji kultury w Rzeczypospolitej Polskiej;

11)

przedstawia modele relacji państwo - Kościół i stosunki Rzeczypospolitej Polskiej z Kościołem katolickim (na podstawie przepisów konkordatu) oraz wybranym związkiem wyznaniowym (na podstawie ustawy);

12)

przedstawia zadania poszczególnych instytucji ze sfery bezpieczeństwa wewnętrznego w Rzeczypospolitej Polskiej;

13)

charakteryzuje politykę bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej (cele w zakresie bezpieczeństwa, potencjał strategiczny, środowisko bezpieczeństwa, koncepcja działań i przygotowań strategicznych).

X.

Kontrola władzy. Uczeń:

1)

wykazuje możliwość wpływu opinii publicznej i zachowań politycznych społeczeństwa na decyzje polityczne władz różnego szczebla;

2)

podaje przykłady kontroli władzy przez media; analizuje - na współczesnych przykładach - przypadki ograniczania praw mediów; wyjaśnia rolę Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji w Rzeczypospolitej Polskiej; wykazuje, że poziom krytycyzmu mediów często zależy od ich orientacji politycznej;

3)

rozróżnia formy immunitetu (formalny, materialny); analizuje wady i zalety tych instytucji;

4)

wyjaśnia funkcje opozycji politycznej w systemie politycznym; przedstawia procedury, które służą opozycji do kontroli działań rządu;

5)

rozróżnia podstawowe rodzaje opozycji; analizuje - na współczesnych przykładach -przypadki ograniczania jej praw; rozważa kwestię trafności dyskursu opozycji dotyczącego ograniczania jej praw;

6)

przedstawia genezę i zasady państwa prawnego; przedstawia zasady organizacji i funkcjonowania władzy sądowniczej;

7)

wykazuje rolę Krajowej Rady Sądownictwa i Sądu Najwyższego w Rzeczypospolitej Polskiej;

8)

wyjaśnia rolę sądownictwa administracyjnego w kontroli decyzji władz;

9)

wykazuje znaczenie sądownictwa konstytucyjnego dla państwa prawa; przedstawia działania Trybunału Konstytucyjnego w Rzeczypospolitej Polskiej, odwołując się do przykładów rozstrzygniętych przez niego spraw;

10)

uzasadnia znaczenie Najwyższej Izby Kontroli w Rzeczypospolitej Polskiej, odwołując się do wyników wybranej kontroli przeprowadzonej przez tę instytucję;

11)

charakteryzuje przedmiot i zakres odpowiedzialności konstytucyjnej; przedstawia procedury egzekwowania tej odpowiedzialności w Rzeczypospolitej Polskiej.

XI.

System prawa w Rzeczypospolitej Polskiej. Uczeń:

1)

rozróżnia źródła, z których wywodzą się normy w różnych systemach prawnych (prawo: zwyczajowe, precedensowe, religijne, pozytywne);

2)

wyjaśnia zasady hierarchiczności, spójności i zupełności w systemie prawnym oraz pojęcie luki prawnej; rozpoznaje rodzaje prawa (międzynarodowe, krajowe, miejscowe, prywatne, publiczne, materialne, formalne, cywilne, karne, administracyjne, pisane, niepisane);

3)

porównuje ścieżkę legislacyjną wymaganą do zmiany Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, tworzenia ustaw, ustawy budżetowej i projektów uznanych za pilne;

4)

wskazuje zależności między rozporządzeniami a ustawami oraz zarządzeniami a uchwałami (w przypadku aktów prawa miejscowego) w Rzeczypospolitej Polskiej;

5)

wyjaśnia zależności między prawem unijnym i krajowym;

6)

wyjaśnia instytucje prawne części ogólnej prawa cywilnego w Rzeczypospolitej Polskiej (ograniczona i pełna zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej; ubezwłasnowolnienie; przedstawicielstwo a pełnomocnictwo; oświadczenie woli; osoba prawna;

7)

analizuje kazusy z zakresu prawa rzeczowego i spadkowego;

8)

porównuje sytuację jednostki wynikającą z różnych form zatrudniania: umowa o pracę, umowy cywilnoprawne, prowadzenie działalności gospodarczej osoby fizycznej;

9)

przedstawia podstawowe zasady postępowania cywilnego; pisze pozew w sprawie cywilnej;

10)

znajduje wzory apelacji i je analizuje; przedstawia, w jakich sytuacjach Sąd Najwyższy w Rzeczypospolitej Polskiej może rozpoznać pozytywnie skargę kasacyjną;

11)

stosuje w analizie przypadku podstawowe instytucje prawa karnego w Rzeczypospolitej Polskiej (odpowiedzialność za wykroczenie i karna, wykroczenie a przestępstwo, występek a zbrodnia, wina i kara, zasada domniemania niewinności, prawo do obrony, wyłączenie odpowiedzialności karnej);

12)

przedstawia kary i środki karne unormowane w Kodeksie wykroczeń i Kodeksie karnym w Rzeczypospolitej Polskiej;

13)

podaje przykłady przestępstw ściganych z oskarżenia publicznego i prywatnego w Rzeczypospolitej Polskiej; wyjaśnia rolę prokuratora i oskarżyciela posiłkowego;

14)

rozważa traktowanie kary jako odpłaty, sposobu resocjalizacji i oddziaływania na społeczeństwo;

15)

przedstawia specyfikę alternatywnych metod rozwiązywania sporów w Rzeczypospolitej Polskiej - arbitrażu w postępowaniu cywilnym oraz mediacji w postępowaniu administracyjnym, cywilnym i karnym.

XII.

Prawa człowieka i ich ochrona międzynarodowa. Uczeń:

1)

przedstawia ideę oraz historyczny rozwój praw człowieka; rozróżnia generacje praw człowieka, stosując pojęcia praw negatywnych i pozytywnych oraz wskazując na inny stopień ich ochrony;

2)

przedstawia kwestie urzeczywistnienia wybranej wolności człowieka i stopnia jej ograniczenia związanego z prawami innych osób lub porządkiem publicznym;

3)

wymienia katalog praw i wolności z Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz z protokołów do niej przyjętych; analizuje skargę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka;

4)

wymienia katalog praw i wolności z Europejskiej karty socjalnej; rozważa dylematy związane z prawami socjalnymi i sposobem ich realizacji przez państwo;

5)

charakteryzuje system ochrony praw człowieka Organizacji Narodów Zjednoczonych, uwzględniając Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych oraz Międzynarodowy pakt praw socjalnych, gospodarczych i kulturalnych;

6)

charakteryzuje system ochrony praw człowieka Unii Europejskiej (Karta praw podstawowych, działania Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich);

7)

przedstawia argumenty na rzecz uniwersalności praw człowieka i analizuje zastrzeżenia formułowane przez jej przeciwników;

8)

wyjaśnia znaczenie Międzynarodowego Trybunału Karnego oraz Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do Spraw Uchodźców dla systemu ochrony praw człowieka na świecie; przedstawia sytuację uchodźców we współczesnym świecie;

9)

charakteryzuje działania organizacji pozarządowych zajmujących się ochroną praw człowieka, odnosząc się do przykładów aktywności kilku z nich.

XIII.

Ład międzynarodowy. Uczeń:

1)

rozróżnia typy ładów międzynarodowych (monocentryczny, dwubiegunowy, policentryczny), odwołując się do historii XX i XXI w.; przedstawia na przykładach znaczenie supermocarstw dla funkcjonowania tych ładów;

2)

przedstawia zmiany w międzynarodowym ładzie politycznym i gospodarczym w XXI w.;

3)

wyjaśnia znaczenie strategicznych zasobów naturalnych w polityce międzynarodowej;

4)

wyjaśnia na przykładach wzajemne zależności polityczne, gospodarcze i kulturowe pomiędzy dawnymi metropoliami a państwami postkolonialnymi;

5)

przedstawia mechanizmy i działania, które zmniejszają lub powiększają dysproporcje pomiędzy państwami o różnym poziomie PKB i różnej jego strukturze;

6)

charakteryzuje wpływ globalnych korporacji na współczesną politykę, gospodarkę i społeczeństwo;

7)

wykazuje, że regionalne mocarstwa niezachodnie (Chińska Republika Ludowa, Republika Indii, Federacja Rosyjska, Federacyjna Republika Brazylii) działają w kierunku wzmocnienia własnej pozycji międzynarodowej, także przez organizacje międzynarodowe (BRICS, Szanghajska Organizacja Współpracy);

8)

wyjaśnia problem separatyzmów i odnosi go do prawa międzynarodowego; wykazuje zróżnicowanie w reakcjach wspólnoty międzynarodowej wobec poszczególnych separatyzmów;

9)

przedstawia konflikty międzynarodowe i etniczne w nieunijnej części Europy; lokalizuje je, wyjaśnia ich przyczyny i konsekwencje;

10)

przedstawia konflikty międzynarodowe i etniczne w azjatyckiej części obszaru poradzieckiego; lokalizuje je i wyjaśnia ich przyczyny i konsekwencje;

11)

przedstawia konflikty międzynarodowe i etniczne w XXI w. na obszarze Środkowego i Dalekiego Wschodu; lokalizuje je i wyjaśnia ich przyczyny i konsekwencje;

12)

przedstawia konflikty międzynarodowe i etniczne w XXI w. na obszarze Afryki i Bliskiego Wschodu; lokalizuje je i wyjaśnia ich przyczyny i konsekwencje;

13)

charakteryzuje na przykładach najczęściej stosowane sposoby rozwiązywania długotrwałych konfliktów między narodami i państwami;

14)

wyjaśnia pojęcia pomocy humanitarnej, współpracy rozwojowej, interwencji humanitarnej oraz misji pokojowej; podaje ich przykłady z różnych części świata, oceniając ich skuteczność i aspekty moralne;

15)

wyjaśnia przyczyny i sposoby działania terrorystów;

16)

charakteryzuje strategie zwalczania terroryzmu, wskazując na ich słabe i mocne strony;

17)

charakteryzuje genezę, strukturę oraz działania Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie oraz Rady Europy;

18)

przedstawia cele form współpracy regionalnej, w tym inicjatyw międzynarodowych, w których uczestniczy Rzeczpospolita Polska (np. Grupa Wyszehradzka, Trójkąt Weimarski);

19)

przedstawia cele organizacji regionalnych i subregionalnych o charakterze ogólnym na przykładach Wspólnoty Niepodległych Państw i Stowarzyszenia Narodów Azji Południowo-Wschodniej;

20)

przedstawia cele i główne działania inicjatyw międzynarodowych G7/8 i G20 oraz Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju;

21)

przedstawia cele międzynarodowych organizacji gospodarczych: Współpracy Gospodarczej Azji i Pacyfiku, Północnoamerykańskiej Strefy Wolnego Handlu i Organizacji Państw Eksportujących Ropę Naftową;

22)

wymienia najważniejsze operacje pokojowe i militarne Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego; wykazuje zmieniającą się rolę tej organizacji od lat 90. XX w;

23)

przedstawia cele działania: Światowej Organizacji Zdrowia, Międzynarodowego Funduszu Walutowego, Światowej Organizacji Handlu.

XIV.

Integracja europejska. Uczeń:

1)

wykazuje kulturowe i historyczne podwaliny jedności europejskiej;

2)

przedstawia etapy powojennej integracji europejskiej (w aspekcie gospodarczym - od strefy wolnego handlu do wspólnego rynku) i najważniejsze postanowienia aktów prawa pierwotnego: Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Węgla i Stali, Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą, Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Energii Atomowej;

3)

przedstawia integrację w ramach Unii Europejskiej (w aspekcie gospodarczym - od wspólnego rynku do unii gospodarczo-walutowej) i najważniejsze postanowienia Traktatu o Unii Europejskiej (traktatu z Maastricht);

4)

rozważa kwestię charakteru prawnego Unii Europejskiej, korzystając z przepisów traktatu z Lizbony i wskazując na zasady pomocniczości, subsydiarności i solidarności;

5)

przedstawia zadania Rady Europejskiej i Parlamentu; wyjaśnia kwestię legitymizacji obu tych instytucji;

6)

przedstawia podział kompetencji pomiędzy Komisją i Radą; wyjaśnia strukturę Komisji;

7)

charakteryzuje działalność Unii Europejskiej w sferze wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych; przedstawia najważniejsze kompetencje jej instytucji sądowych;

8)

charakteryzuje działalność Unii Europejskiej w sferze polityki zagranicznej oraz bezpieczeństwa i obrony; przedstawia pozycję i zadania Wysokiego Przedstawiciela Unii Europejskiej ds. Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa; rozważa kwestię globalnej roli Unii Europejskiej;

9)

wyjaśnia założenia strefy euro;

10)

charakteryzuje działalność Unii Europejskiej w polityce spójności społecznej i gospodarczej oraz konkurencji i ochrony konsumentów;

11)

przedstawia fundusze Unii Europejskiej i podaje przykłady ich wykorzystania na poziomie regionalnym i centralnym w Rzeczypospolitej Polskiej;

12)

formułuje argumenty na temat przyszłości Unii Europejskiej w zakresie jej struktury i zadań oraz jej składu członkowskiego.

XV.

Polska polityka zagraniczna. Uczeń:

1)

wyjaśnia, jakie znaczenie w polityce zagranicznej państwa odgrywa racja stanu; wykazuje transformację celów, instrumentów i treści polskiej polityki zagranicznej od lat 90. XX w.;

2)

wyjaśnia zmieniającą się pozycję Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej i determinanty tej pozycji oraz skutki europeizacji polskiej polityki zagranicznej;

3)

charakteryzuje relacje Rzeczypospolitej Polskiej z państwami sąsiedzkimi, będącymi członkami Unii Europejskiej;

4)

charakteryzuje relacje Rzeczypospolitej Polskiej z państwami sąsiedzkimi, niebędącymi członkami Unii Europejskiej;

5)

wyjaśnia cele, instrumenty i treści kierunku euroatlantyckiego polskiej polityki zagranicznej, w tym relacje ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki;

6)

przedstawia udział Rzeczypospolitej Polskiej w międzynarodowych misjach pokojowych i operacjach militarnych oraz polskie inicjatywy na rzecz międzynarodowego pokoju, demokracji oraz w zakresie pomocy humanitarnej i rozwojowej od lat 90. XX w.

XVI.

Edukacja i nauka. Uczeń:

1)

wyjaśnia, w jaki sposób można podnosić lub zmieniać swoje kwalifikacje zawodowe i dlaczego uczenie się przez całe życie jest jednym z warunków sukcesu w karierze zawodowej;

2)

przedstawia wkład w nauki społeczne znanych na świecie Polaków: Bronisława Malinowskiego, Floriana Znanieckiego i Leona Petrażyckiego;

3)

przedstawia warunki podejmowania nauki w Unii Europejskiej oraz znajduje informacje na ten temat odnoszące się do wybranego państwa.
Warunki i sposób realizacji
Celem kształcenia w zakresie wiedzy o społeczeństwie jest rozwijanie aktywności społecznej ucznia, zaangażowania w sprawy wspólnot, których jest członkiem, empatii, odpowiedzialności wobec innych, samodzielności, umiejętności funkcjonowania w grupach społecznych. Konieczna jest zatem taka realizacja treści nauczania przedmiotu, aby uczniowie rozumieli przydatność poszczególnych zagadnień w codziennym życiu człowieka. Kształcenie to ma także prowadzić do ugruntowania postaw szacunku dla dziedzictwa narodowego i ogólnoświatowego oraz ciekawości poznawczej, otwartości i tolerancji. Ma ono również sprzyjać rozwojowi umiejętności rozpoznawania i rozwiązywania złożonych problemów oraz sprzyjać aktywności w różnych obszarach życia społecznego, a także dokonywaniu świadomych i racjonalnych wyborów w życiu publicznym.
Uczeń ma być zdolny do planowania własnego rozwoju, brania udziału w dyskusjach publicznych, tworzenia i weryfikacji informacji, posługiwania się nowoczesną techniką informacyjną, analizowania zjawisk społecznych i radzenia sobie z sytuacjami złożonymi. Musi przy tym umieć korzystać ze swoich praw.
Realizacja treści w zakresie rozszerzonym wymaga zwrócenia szczególnej uwagi na złożone umiejętności kognitywne uczniów. Oprócz wiedzy (przywoływanie faktów bez konieczności ich rozumienia) i rozumienia (interpretowanie nabytych informacji) należy położyć nacisk także na: zastosowanie (wykorzystywanie nabytych informacji w innych niż nauczane sytuacjach), analizę (rozkładanie informacji na części składowe i poszukiwanie wewnętrznych powiązań), syntezę (tworzenie szerszego obrazu z pojedynczych elementów) i ocenę (oszacowywanie informacji w oparciu o przyjęte kryterium).
Wskazane jest korzystanie z szerokiego spektrum metod dydaktycznych. Nauczyciel powinien stosować nauczanie problemowe i metody kształcące umiejętności społeczne, twórczego myślenia i rozwiązywania problemów (np. burza mózgów, drzewo decyzyjne, metaplan, analiza SWOT, symulacja i odgrywanie ról). Oprócz podręczników istotną rolę w procesie kształcenia powinny odgrywać również teksty źródłowe, słowniki, leksykony, mapy, wykresy, diagramy i zestawienia statystyczne (w tym z wyników badań opinii publicznej).
W celu rozwijania umiejętności komunikacji i współdziałania powinno się stosować różne metody pracy grupowej, w tym uczniowskie projekty edukacyjne. Należy także wykorzystywać różne formy dyskusji, np. w realizacji wymagań szczegółowych określonych w: dziale II pkt 11, dziale V pkt 16, dziale VII pkt 2, dziale XI pkt 14, dziale XII pkt 4 i 7, dziale XIII pkt 4 i 23 czy dziale XIV pkt 12. Dyskusja ta powinna być w niektórych przypadkach podbudowana lekturą - w realizacji wymagań szczegółowych określonych w: dziale II pkt 12, dziale III pkt 10, dziale V pkt 18, dziale VIII pkt 13 oraz dziale XIII pkt 6.
Zalecane jest również korzystanie z nowych technologii (m.in. portali internetowych, aplikacji dydaktycznych). Wskazana byłaby realizacja niektórych treści nauczania w toku wycieczki edukacyjnej (w tym wirtualnej, wykorzystując dedykowane aplikacje) do wybranych instytucji - tak krajowych, jak i międzynarodowych. Można także realizować niektóre treści nauczania przez lekcje organizowane we współpracy z uczelniami, urzędami administracji rządowej i samorządowej oraz z organizacjami pozarządowymi.

Załącznik nr 4   -   Podstawa programowa kształcenia ogólnego w zakresie przedmiotu historia i teraźniejszość dla uczniów liceum ogólnokształcącego i technikum oraz słuchaczy liceum ogólnokształcącego dla dorosłych, którzy rozpoczęli kształcenie przed dniem 1 września 2024 r.

Historia i teraźniejszość
Historia i teraźniejszość to przedmiot interdyscyplinarny łączący wiedzę o życiu społecznym człowieka i jego głównych instytucjach z wiedzą o najnowszych dziejach Polski i świata. Przedmiot umożliwi uczniom poznanie i zrozumienie najnowszych dziejów Polski i świata oraz przygotuje ich do świadomego i odpowiedzialnego udziału w życiu publicznym.
HISTORIA I TERAŹNIEJSZOŚĆ
ZAKRES PODSTAWOWY
Cele kształcenia - wymagania ogólne
Cele kształcenia przedmiotu historia i teraźniejszość w liceum ogólnokształcącym i technikum odpowiadają aspektom ludzkiej dojrzałości, do której prowadzi edukacja szkolna.

I.

W aspekcie stosunku do prawdy, stałego zmierzania do jej poznania i odróżniania od fałszu oraz ćwiczenia w rozpoznawaniu stopnia pewności i prawdopodobieństwa. Uczeń:

1)

rozumie główne zagadnienia życia społecznego, polityki i prawa, potrzebne do uzyskania orientacji w przemianach w życiu narodów i państw oraz genezie i naturze wielkich problemów współczesnego świata;

2)

ma rzetelną wiedzę o najważniejszych przemianach kulturowych, politycznych, społecznych oraz gospodarczych w Polsce i na świecie po 1945 r. aż do współczesności;

3)

odróżnia w życiu społecznym oraz w pojęciach i doktrynach politycznych i prawnych to, co trwałe, od tego, co zmienne, a także to, co uniwersalne, od tego, co partykularne i związane z tradycjami lokalnymi.

II.

W aspekcie stosunku do dobra, przyjęcia go jako głównego kryterium wartościowania moralnego, odróżniania go od zła oraz ćwiczenia w ocenie intencji i skutków według słuszności, pożytku i szkody. Uczeń:

1)

samodzielnie i sprawiedliwie ocenia przemiany zachodzące w Polsce i na świecie od zakończenia II wojny światowej;

2)

rozumie przemiany współczesności m.in. w kategoriach ciągłości i zmiany względem różnych tradycji ideowych, w tym dziedzictwa klasycznej cywilizacji grecko-rzymskiej i chrześcijaństwa.

III.

W aspekcie stosunku do życia, czyli osobistego zaangażowania, kształtowania zamierzeń według własnych pasji, zdolności oraz poczucia wspólnoty i służby. Uczeń:

1)

interesuje się życiem zbiorowym oraz wyraża gotowość do osobistego podejmowania zadań społecznych i zaangażowania obywatelskiego w duchu patriotyzmu jako mądrej miłości ojczyzny ukształtowanej w tradycji Rzeczypospolitej;

2)

rozumie znaczenie cnót indywidualnych i społecznych, praw i obowiązków, wolności i odpowiedzialności, szczęścia osobistego i rozwoju ludzkich wspólnot oraz sprawiedliwych praw i roztropnej polityki;

3)

interpretuje źródła odnoszące się do życia społecznego wczoraj i dzisiaj, buduje własne wypowiedzi na temat zagadnień życia społecznego, formułuje oceny i je uzasadnia, uczestniczy w debacie z myślą o własnym, rzetelnym i twórczym udziale w życiu publicznym.
Treści nauczania - wymagania szczegółowe

I.

Wiedza o podstawach życia społecznego. Uczeń:

1)

wyjaśnia, dlaczego człowieka rozumie się w tradycji jako „istotę społeczną” (animal sociale), charakteryzuje odgrywane przez ludzi role społeczne oraz znaczenie życia społecznego dla rozwoju i spełnienia człowieka;

2)

analizuje nowożytną koncepcję „umowy społecznej”;

3)

przedstawia klasyczne określenie dobra wspólnego (bonum commune) i charakteryzuje jego obecność we współczesnych doktrynach politycznych;

4)

charakteryzuje rodzinę jako sposób realizacji społecznego bytu człowieka;

5)

wyjaśnia znaczenie wspólnoty samorządowej; zna treść zasady pomocniczości jako fundamentu współczesnych państw i formułuje płynące z niej wnioski dla codziennego funkcjonowania;

6)

wyróżnia wspólnoty i grupy tworzące się na podstawie postrzeganego przez ich członków podobieństwa pochodzenia, wspólnej kultury, zbliżonego sposobu życia, interesów i sytuacji ekonomicznej (np. klasy i warstwy społeczne, grupy zawodowe, wyznaniowe, narodowościowe);

7)

wyjaśnia proces tworzenia się narodu oraz różnorodność kontekstów znaczeniowych tego pojęcia; wyjaśnia, na czym polega patriotyzm oraz czym różni się od szowinizmu; wyjaśnia, na czym polega kosmopolityzm; wskazuje przykłady postaw patriotycznych we współczesnym świecie;

8)

wyjaśnia znaczenie organizacji celowych (np. organizacje polityczne, związki zawodowe, stowarzyszenia) tworzonych przez ludzi dla realizacji ich wspólnych interesów i zadań;

9)

wyjaśnia charakter wspólnot religijnych, ich odmienności związane z treścią wiary, kultem, nauczaniem moralnym i organizacją;

10)

charakteryzuje państwo jako zorganizowane społeczeństwo (res publica) i wyjaśnia, jakie są granice działań władzy państwowej i podstawowe zadania państwa wobec obywateli, oraz obowiązki obywateli względem ich państwa;

11)

wymienia i charakteryzuje podstawowe atrybuty państwa oraz analizuje, na czym polega racja stanu;

12)

wymienia i charakteryzuj e podstawowe atrybuty jednostek samorządu terytorialnego jako wspólnot lokalnych;

13)

objaśnia różne modele relacji kościołów i innych związków wyznaniowych z państwem;

14)

przedstawia zarówno klasyczną typologię ustrojów politycznych jak i współczesne przeciwstawienie demokracji i totalitaryzmu;

15)

rozważa, na czym polega demokracja;

16)

rozumie istotę prawa; wyjaśnia, czym jest prawo stanowione (lex) i jego związek z uprawnieniami (ius) obecnymi w niepisanych standardach, niezależnych od władzy prawodawczej; wie, na czym polega różnica między pozytywistyczną a prawnonaturalną koncepcją prawa;

17)

rozpoznaje sprawy regulowane przez prawo cywilne, rodzinne, administracyjne i karne;

18)

wyjaśnia podstawy i treść praw człowieka oraz ich związek z dziedzictwem cywilizacji zachodniej;

19)

przedstawia zasady ogólne i katalog praw człowieka wynikające z Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., sądowe środki ochrony praw i wolności w Rzeczypospolitej Polskiej oraz sposób działania Rzecznika Praw Obywatelskich;

20)

charakteryzuje sprawiedliwość jako moralny fundament ładu społecznego, uwzględniając różne sposoby jej rozumienia;

21)

rozumie znaczenie roztropności, społecznej komunikacji, sporu, dialogu, kompromisu, solidarności i pokoju społecznego;

22)

przedstawia powody tworzenia związków międzypaństwowych.

II.

Świat i Polska w latach 1945-1956. Uczeń:

1)

charakteryzuje konsekwencje polityczne, społeczne, ekonomiczne i kulturowe II wojny światowej;

2)

charakteryzuje - z wykorzystaniem swojej wiedzy o relacjach i związkach państw - cele i zasady Organizacji Narodów Zjednoczonych, opisuje jej strukturę (główne organy i wybrane organizacje wyspecjalizowane), przedstawia mocne i słabe strony jej funkcjonowania;

3)

charakteryzuje odmienności ustrojów państw zachodnich i państw bloku sowieckiego - z wykorzystaniem swojej wiedzy o różnicach między demokracją i totalitaryzmem;

4)

wyjaśnia genezę i znaczenie pojęcia zimnej wojny oraz żelaznej kurtyny;

5)

wyjaśnia znaczenie powstania NATO i Układu Warszawskiego;

6)

na przykładzie państw zachodnich charakteryzuje różnice programowe rządów socjaldemokratycznych, chadeckich, konserwatywnych i liberalnych w dziedzinie polityki społecznej, gospodarczej i wartości;

7)

wyjaśnia, jakie znaczenie miał plan Marshalla oraz czym był „cud gospodarczy” w RFN;

8)

stosuje swoją wiedzę o związkach państw do charakterystyki początków integracji europejskiej na polu gospodarczym i politycznym (do 1957 r.) ze wskazaniem jej głównych powodów o charakterze ideowym (chrześcijański światopogląd „Ojców Założycieli”), kulturowym oraz politycznym;

9)

wykorzystuje swoją wiedzę o doktrynie praw człowieka do scharakteryzowania praw i wolności podanych w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka ONZ z 1948 r. i europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 r. oraz ograniczeń w ich wykonywaniu i związanych z nimi obowiązków państw;

10)

charakteryzuje znaczenie przejęcia władzy w Chinach przez komunistów w 1949 r. oraz system rządów Mao Zedonga;

11)

wyjaśnia znaczenie powstania państwa Izrael dla sytuacji na Bliskim Wschodzie i dla polityki międzynarodowej;

12)

charakteryzuje główne odłamy islamu, z uwzględnieniem ruchów o charakterze fundamentalistycznym;

13)

charakteryzuje skutki II wojny światowej dla Polski w wymiarze politycznym, społecznym, ekonomicznym i kulturowym;

14)

charakteryzuje najważniejsze mechanizmy sowietyzacji Polski w latach 1945-1956;

15)

przedstawia powojenną odbudowę kraju, zagospodarowanie i integrację Ziem Zachodnich i Północnych, procesy industrializacji, charakteryzuje zmiany polskiej wsi w wyniku reformy rolnej i kwestię jej kolektywizacji na wzór sowiecki;

16)

charakteryzuje rozmaite reakcje społeczeństwa polskiego na rządy komunistów w Polsce, w tym główne formy sprzeciwu i oporu wobec komunizmu (do 1956 r.), w formie walki zbrojnej, opozycji politycznej, pracy kulturowej, zaangażowania na bezspornych polach pracy dla kraju oraz oporu wobec państwowej ateizacji;

17)

charakteryzuje zmiany zachodzące w okresie powojennym w strukturze społeczeństwa polskiego i składzie narodowościowym państwa.

III.

Świat i Polska w latach 1956-1970. Uczeń:

1)

przedstawia okoliczności podpisania i zasady traktatów rzymskich z 1957 r. oraz charakteryzuje funkcjonowanie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej;

2)

wyjaśnia pojęcie dekolonizacji oraz wskazuje jej konsekwencje;

3)

charakteryzuje opór społeczeństw Europy Środkowej wobec komunizmu na przykładzie powstania antykomunistycznego na Węgrzech (1956 r.);

4)

wyjaśnia, na czym polegał przełom 1956 r. w Polsce;

5)

charakteryzuje proces „destalinizacji” i wskazuje jego ograniczenia;

6)

charakteryzuje zmiany w sposobie życia w krajach zachodnich wynikające z rozwoju technologii i mediów (telewizja), wzrostu zamożności społeczeństw oraz dorastania pokolenia powojennego; przedstawia ich odpowiedniki w krajach bloku sowieckiego;

7)

wyjaśnia zjawisko „kultury masowej” i powstawanie w niej osobnego nurtu kultury młodzieżowej;

8)

charakteryzuje zasady społecznej gospodarki rynkowej oraz funkcjonowanie „państwa dobrobytu”;

9)

charakteryzuje przemiany społeczno-obyczajowe określane jako „rewolucja 1968 r.”;

10)

charakteryzuje idee i ruchy pacyfistyczne oraz ekologiczne;

11)

wyjaśnia, na czym polegały przemiany w Kościele zainicjowane na Soborze Watykańskim II;

12)

opisuje główne pola zimnowojennej konfrontacji mocarstw w latach 1956-1970 (Niemcy/Berlin, Kuba, Wietnam); wyjaśnia pojęcie wojen zastępczych;

13)

zna najważniejsze etapy konfliktu bliskowschodniego;

14)

wyjaśnia znaczenie duszpasterskiego programu prymasa Stefana Wyszyńskiego;

15)

charakteryzuje sposoby walki reżimu PRL z Kościołem w latach 60. i 70.;

16)

charakteryzuje przebieg tzw. wydarzeń 1968 r. w Polsce i ich konteksty społeczne i polityczne;

17)

wyjaśnia, czym była Praska Wiosna 1968 r. i interwencja wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji oraz wyjaśnia znaczenie terminu „doktryna Breżniewa”.

IV.

Świat i Polska w latach 1970-1980. Uczeń:

1)

wyjaśnia przełomowe znaczenie zbliżenia Stanów Zjednoczonych Ameryki oraz Chin na początku lat 70.;

2)

wyjaśnia, na czym polegała „polityka odprężenia” (détente) w relacjach międzynarodowych w połowie lat 70.; wskazuje najważniejsze etapy porozumień rozbrojeniowych między Stanami Zjednoczonymi Ameryki a ZSRS;

3)

wyjaśnia znaczenie postanowień Konferencji BWE w Helsinkach;

4)

wyjaśnia, na czym polegało przełomowe znaczenie „Ostpolitik” kanclerza Willy’ego Brandta;

5)

charakteryzuje sposób rozliczenia się Niemiec z dziedzictwem rządów nazistowskich;

6)

charakteryzuje znaczenie Grudnia 1970 r.;

7)

charakteryzuje rządy Edwarda Gierka;

8)

charakteryzuje główne przejawy opozycji w Polsce w latach 70.;

9)

wyjaśnia znaczenie dla Polski wyboru kardynała Karola Wojtyły na papieża.

V.

Świat i Polska w latach 1980-1989 oraz 1989-1991. Uczeń:

1)

charakteryzuje zmiany w programach zachodnich partii lewicowych i prawicowych widoczne w latach 70. i 80. oraz wzrost popularności programów wolnorynkowych i konserwatywno-liberalnych („nowa prawica”, neoliberalizm);

2)

charakteryzuje główne przyczyny erozji systemu komunistycznego w latach 80. w Polsce i na świecie;

3)

charakteryzuje zmiany zachodzące w Chinach po śmierci Mao Zedonga;

4)

przedstawia proces powstawania ruchu społecznego „Solidarność”, jego przywódców, charakter, cele i tradycje, do których się odwoływał, a także jego znaczenie dla Polski i świata;

5)

przedstawia okoliczności i skutki wprowadzenia przez władze stanu wojennego 13 grudnia 1981 r.;

6)

charakteryzuje rolę Kościoła katolickiego w Polsce w okresie po wprowadzeniu stanu wojennego;

7)

charakteryzuje genezę i znaczenie programu „pierestrojki” Michaiła Gorbaczowa;

8)

wyjaśnia pojęcie uwłaszczenia nomenklatury;

9)

charakteryzuje przebieg Jesieni Narodów w Europie Środkowej i Wschodniej;

10)

przedstawia główne wydarzenia związane z przełomem lat 1989-1990 w Polsce;

11)

dokonuje bilansu rządów komunistycznych w Polsce, wskazując na ich skutki w kulturze, życiu społecznym i gospodarczym;

12)

charakteryzuje najważniejsze zmiany geopolityczne w otoczeniu Polski w latach 19891991;

13)

wyjaśnia pojęcia dekomunizacji i lustracji ujmując te pojęcia na tle porównawczym;

14)

wskazuje, na czym polegała transformacja gospodarczo-ustrojowa realizowana w Polsce po 1989 r.;

15)

wyjaśnia różnice między prywatyzacją a reprywatyzacją;

16)

wyjaśnia znaczenie walki z korupcją dla kultury politycznej i efektywności gospodarczej państwa;

17)

wyjaśnia pojęcie społeczeństwa obywatelskiego i wskazuje przykłady jego funkcjonowania w Polsce po 1989 r.;

18)

wyjaśnia pojęcie demokratycznego państwa prawa;

19)

wyjaśnia znaczenie istnienia samorządu terytorialnego; charakteryzuje główne etapy jego odbudowy w Polsce po 1989 r.

VI.

Świat i Polska w latach 1991-2015. Uczeń:

1)

charakteryzuje funkcjonowanie ładu światowego po 1990 r.;

2)

charakteryzuje kluczowe etapy integracji europejskiej po 1992 r., z uwzględnieniem wyzwań, przed którymi stanęła Unia Europejska w pierwszych dekadach XXI w.;

3)

charakteryzuje kluczowe wydarzenia w historii społecznej i politycznej Polski w latach 1991-2015;

4)

charakteryzuje reformy w czasach rządów AWS i UW (1997-2001);

5)

charakteryzuje znaczenie wstąpienia Polski do NATO w 1999 r. i do Unii Europejskiej w 2004 r.;

6)

ocenia skutki katastrofy smoleńskiej 10 kwietnia 2010 r. dla państwa polskiego;

7)

wyjaśnia pojęcie i różne konteksty globalizacji (ekonomiczny, polityczny, kulturowy i ekologiczny);

8)

na wybranych przykładach omawia zmiany polityczne w Afryce po 1990 r.;

9)

charakteryzuje przejawy wzrostu globalnego znaczenia Chin w XXI w.;

10)

podaje przykłady wzrostu agresywności polityki Rosji od czasu objęcia rządów przez Władimira Putina (Czeczenia, Gruzja, Ukraina); przedstawia nowe formy rosyjskiego imperializmu;

11)

wyjaśnia pojęcie terroryzmu oraz przedstawia genezę i najważniejsze etapy „wojny z terroryzmem”;

12)

charakteryzuje główne postanowienia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (preambuła, relacje między najważniejszymi organami władzy, niezawisłość sądów i trójpodział władzy, prawa i obowiązki obywatela Rzeczypospolitej Polskiej, przepisy dotyczące małżeństwa i rodziny);

13)

przedstawia zakres działania poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego (gmina, powiat, województwo) w Rzeczypospolitej Polskiej, z uwzględnieniem struktury głównych kierunków wydatków budżetowych na te działania oraz źródeł ich finansowania;

14)

charakteryzuje sposób unormowania relacji między Rzecząpospolitą Polską i Kościołem katolickim w konkordacie z 1993 r. oraz między Rzecząpospolitą Polską i innymi związkami wyznaniowymi na mocy tzw. ustaw kościelnych;

15)

wyjaśnia pojęcie organizacji pozarządowej, omawia rolę i wskazuje przykłady organizacji pozarządowych we współczesnej Polsce;

16)

charakteryzuje zjawisko prześladowań religijnych;

17)

charakteryzuje główne zmiany kulturowe zachodzące współcześnie w świecie zachodnim;

18)

wskazuje na różnice między tolerowaniem a akceptacją zjawisk kulturowych i społecznych;

19)

przedstawia kulturowe, społeczne i ekonomiczne konsekwencje rozwoju Internetu i technologii cyfrowych;

20)

wyjaśnia pojęcia komunikacji społecznej oraz „czwartej władzy”;

21)

wskazuje, na czym polega wartość swobodnej wymiany opinii oraz przedstawia formy ograniczenia wolności słowa w epoce cyfrowej;

22)

wymienia największe skupiska Polaków na świecie, zna różnicę między pojęciem Polonii a pojęciem Polaków poza granicami kraju;

23)

wymienia osiągnięcia Polski po 1989 r. w zakresie polityki wewnętrznej i zagranicznej;

24)

wskazuje i charakteryzuje najpoważniejsze wyzwania stojące przed Polską u progu trzeciej dekady XXI w.
Warunki i sposób realizacji
Historia i teraźniejszość jest przedmiotem, którego istotą ma być edukacja obywatelska. Należy zatem interpretować treści podstawy programowej w sposób, który wydobędzie ich aktualność i znaczenie dla współczesnych dylematów. Należy unikać przy tym nadmiernej szczegółowości, skoncentrować się raczej na długoterminowej zmianie i rozumieniu procesów, niż na pojedynczych postaciach czy wydarzeniach. Historia i teraźniejszość nie powinna dublować zwykłych kursów historii najnowszej umieszczonych w podstawie programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej i szkół ponadpodstawowych - poznanie historii po 1945 r. nie jest tu bowiem celem samym w sobie, ale okazją do głębszego zrozumienia naszej teraźniejszości.
Kluczowe znaczenie dla powodzenia realizacji przedmiotu historia i teraźniejszość, w szczególności wymagań ogólnych, mają ostatecznie metody pracy dobrze znane nauczycielom edukacji obywatelskiej: dyskusje i deliberacje, projekty obywatelskie, ćwiczenia w zakresie podejmowania decyzji czy analizy specyficznych źródeł takich jak artykuły prasowe, zdjęcia czy dane statystyczne.
Kontrowersje wokół niektórych zagadnień ujętych w wymaganiach szczegółowych dają okazję do badania argumentów i ich tworzenia, a także do analizy specyficznych cech debaty prowadzonej współcześnie w mediach społecznościowych, w tym m.in. rozpoznawania naruszeń dobrych obyczajów czy różnych form dezinformacji.
W związku z tym, że w ramach przedmiotu uczniowie będą nabywać wiedzę o najważniejszych przemianach kulturowych, politycznych, społecznych i gospodarczych w Polsce i na świecie po 1945 r., warto zapewnić im spotkania z uczestnikami i świadkami omawianych wydarzeń (np. z działaczami ruchu społecznego „Solidarność”). Warto również odwiedzić lokalne miejsca pamięci związane z omawianymi wydarzeniami, np. mogiły żołnierskie, miejsca martyrologii (np. budynki dawnych aresztów Urzędu Bezpieczeństwa), mogiły ofiar aparatu komunistycznego (np. grób bł. ks. Jerzego Popiełuszki), miejsca strajków i protestów społecznych, oraz korzystać z oferty muzeów.
Przy planowaniu wycieczek szkolnych warto zadbać o to, aby w ich programie uwzględniać miejsca związane z najnowszą historią Polski. Odwiedzanie takich miejsc, jak: siedziba władz państwowych w Warszawie (Sejm i Senat Rzeczypospolitej Polskiej), plac Marszałka Józefa Piłsudskiego z Grobem Nieznanego Żołnierza, brama Stoczni Gdańskiej, Kopalnia Węgla Kamiennego „Wujek” lub Poznańskie Krzyże pozwoli uczniom na poznanie historii w miejscach wydarzeń.
Należy zachęcać uczniów, aby dbali o miejsca pamięci we własnej szkole (np. izby pamięci, gabloty, gazetki, murale, strony internetowe), znali historię własnej rodziny, miejscowości czy lokalnej społeczności, w której dorastają, oraz poszukiwali źródeł historycznych we własnym otoczeniu. Należy wspierać młodzież w inicjatywach zabezpieczenia pamiątek rodzinnych i lokalnych, rejestrowania relacji świadków historii, tworzenia amatorskich filmów i audycji dotyczących historii najnowszej. Na kanwie omawianych tematów lub podczas obchodów rocznic narodowych można zorganizować w szkole prezentację niektórych artefaktów.
Omawiając wybrane zagadnienia, warto nawiązywać do lokalnych bohaterów, wydobywając różnorodność postaw obywatelskich i form ofiarności dla Rzeczypospolitej.
Cenną inicjatywą może być także nawiązywanie kontaktów z polskimi szkołami poza granicami kraju. W ten sposób polska młodzież z kraju i zagranicy nawiązuje wzajemne relacje i odnosi się do wspólnego dziedzictwa narodowego.
Zważywszy na to, że w ramach przedmiotu są omawiane dzieje najnowsze, podczas lekcji warto korzystać z bogatych źródeł tekstowych, audiowizualnych oraz materiałów dydaktycznych dostępnych w Internecie, które odpowiednio wkomponowane w lekcje wzbogacą przekaz historyczny. Warto również zachęcać uczniów do korzystania z różnych form pozalekcyjnej edukacji historycznej i obywatelskiej (projekty, konkursy, multimedialne wystawy muzealne, gry o walorach edukacyjnych, np. planszowe, wideo itp.).